Նումիուս
Նումիուս (հուն. νοῦμμος, noummos), լատ. nummi (νοῦμμοιι), լատիներեն տերմին է, որը նշանակում է «մետաղադրամ», սակայն ժամանակակից գրողների կողմից տեխնիկապես օգտագործվում է ուշ հնագույն ժամանակաշրջանի ընթացքում հռոմեական և բյուզանդական կայսրությունների մի շարք ցածրարժեք պղնձե մետաղադրամների դասակարգման համար[1]։ Դա գալիս է հունական նոմոսից Արևմտյան դորիական ճանապարհով նոմմոս ձևով[2][3], որն օգտագործվել է հարավային Իտալիայում որոշ մասերում մետաղադրամը նկարագրելու համար։ Այս բառն օգտագործվել է նաև Հռոմեական Հանրապետության վերջին տարիների և վաղ կայսրության ընթացքում՝ յուրաքանչյուրում էլ որպես մետաղադրամի ընդհանրական բառ կամ սեստերտիուսի նկարագրություն, որը հաշիվ պահելու համար ստանդարտ միավոր էր։
Պատմություն խմբագրել
Մոտավորապես 294 թվականին, տետրարխիայի ժամանակ հայտնվեց մոտ 10 գրամ քաշով և 30 մմ տրամագծով նոր մեծ բրոնզե մետաղադրամ։ Դրա պաշտոնական անունը, ըստ երևույթին, նումիուս էր, թեև դրամագետների շրջանում մինչև վերջերս հայտնի էր որպես ֆոլլիս[4]։ Նումիուս տերմինը ներկայումս սովորաբար կիրառվում է միայն 5-րդ և 7-րդ դարի բյուզանդական հատումների նկատմամբ։ Դրանք փոքր, վատ հատված, 1 գրամից պակաս քաշով մետաղադրամներ էին, որոնք ձևավորեցին բյուզանդական մետաղադրամների ամենացածր դրամական միավորները։ Դրանք կազմել են ոսկե սոլիդուսի 1/7,200-ը, սակայն ավելի հաճախ՝ 1/6,000 կամ 1/12,000[4]: Նումիուսի դիմերեսին սովորաբար պատկերվում էր կառավարող բյուզանդական կայսրի կիսադեմը և բյուզանդական կայսերական միացագիրը, թեև կայսր Հուստինիանոս I-ի (կառ. 527-565) որոշ մետաղադրամների վրա պատկերում են թվային արժեքը հունական թվի փոխարեն[4]։
498 թվականին կայսր Անաստասիոս I-ը (կառ. 491-518 թվականներին) բարեփոխեց դրամահատումը (արտադրված Սուրբ շնորհների կոմիտ Հովհաննես Օրֆանոտրոպոսի կողմից[5])՝ 40 նումիանոց, որը նաև հայտնի է որպես ֆոլլիս, 20 նումիանոց (կես ֆոլլիս), 10 նումիանոց (հունար,ն՝ δεκανούμμιον, decanummium) բազմաքանակ նոմիուսների արտադրությամբ։ Դրանք հատվում էին նաև հունական թվանշաններով, որոնք ներկայացնում էին դրանց արժեքը. «M» ֆոլլիսի համար, «K»` կես ֆոլլիսի և «I»՝ քառորդ ֆոլլիսի համար։ Մյուս կողմից, երևում է, որ պարզ նոմիուսի թողարկումը դադարեցվել է[6]։ 513 թվականին այդ մետաղադրամների քաշերը կրկնապատկվել են, պենտանումիումը` pentanummium (հունարեն, πεντανούμμιον, 5-նումիանոց մետաղադրամը հատվել է «E» նշանով), և վերսկսվել է մեկ նումիանոցի հատումը[7]։
538/539 թվականներին Կայսր Հուստինիանոս I-ը ներկայացրեց 40-նումիանոց ֆոլլիսի հետագա փոփոխությունները, բարձրացնելով դրա քաշը մինչև 25 գրամ։ Այն կրկին կրճատվել է մինչև 22,5 գրամ 541/542 թվականներին, իսկ հետագա կրճատումները շարունակվեցին մինչև դարի վերջը։ Այս նույն ժամանակ ներկայացվեց նոր 30-նումիանոց մետաղադրամը (նշված՝ «Λ» կամ «XXX»), սակայն մեկ ֆոլլիսի հատումը դադարեցվել է Կոստանդնուպոլսում։ Այն 7-րդ դարի ընթացքում լավ պահպանվել է Կարթագենի էքզարհատում[4][8]։ 7-րդ դարի ընթացքում իրար հաջորդող ռազմական և ֆինանսական ճգնաժամերը հանգեցրել են քաշի նվազման և բրոնզե դրամի որակի վատթարացմանը. Կոստանդ II-կայսրի (կառ. 641-668թվականներին) ժամանակաշրջանում ֆոլլիսը կշռում էր ընդամենը 3 գրամ։ Հետևաբար, կես ֆոլլիսից ցածր դրամական միավորները գործնականում հեռացան ասպարեզից[9]։ Դրանից հետո նումիուս տերմինը գործածության մեջ մնաց որպես տեսական միավոր, որը կազմում է սոլիդուսի 1/6,000-ը ևխոսակցական օգտագործման համար «փոքր մանրադրամ»[4]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Moretti, Federico (1828). Diccionario militar español-francés. Imprenta Real de Orden Superior. էջ 116.
- ↑ Klose, Dietrich (Munich). "Nummus." Brill’s New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill Online, 2015. Retrieved 02 June 2015
- ↑ Կաղապար:LSJ, Կաղապար:LSJ.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. էջ 1504. ISBN 978-0-19-504652-6.
- ↑ Hendy, Michael F. (1989). The Economy, Fiscal Administration and Coinage of Byzantium. London, United Kingdom: Variorum Reprints. էջ 89. ISBN 0-86078-253-0.
- ↑ Grierson 1999, էջեր. 17–18.
- ↑ Grierson 1999, էջ. 18.
- ↑ Grierson 1999, էջեր. 18–19.
- ↑ Grierson 1999, էջ. 19.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Grierson, Philip (1999). Byzantine Coinage (PDF). Washington, District of Columbia: Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-274-9. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Bates, George Eugene (1971). Byzantine Coins. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
- Grierson, Philip (1982). Byzantine Coins. London, United Kingdom: Methuen. ISBN 978-0-416-71360-2.
- Hendy, Michael F. (1985). Studies in the Byzantine Monetary Economy c. 300–1450. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24715-2.
- Sear, David R.; Bendall, Simon; O'Hara, Michael Dennis. Byzantine Coins and their Values. London, United Kingdom: Seaby.
- Whiting, Philip D. (1973). Byzantine Coins. New York, New York: G.P. Putman.