Վիքիպեդիա

Նորվեգական դալեր

Նորվեգական դալերը Նորվեգիայի դրամական միավորն էր XVI—XIX-րդ դարերում՝ մինչև կրոնի ներդրումը։ Նրա տարածքում առաջին դալերները դաջվել են 1546 թվականին։ Երկար ընդմիջումից հետո դրանք սկսեցին կանոնավոր արտադրվել սկսած 1628 թվականից՝ Քրիստիանիայում դրամահատարանի բացումից հետո։ Դանիա-Նորվեգական միության ժամանակ, մինչև 1814 թվականը, նորվեգիական դալերը, դանիականի նմանությամբ, համապատասխանում էր 96 սքիլինգների։ Շվեդիայի թագավորի անվանական իշխանության տակ անցնելուց հետո սքիլինգների հետ հարաբերակցությունները վերանայվեցին։ 1816 թվականից ի վեր լիարժեք արծաթե դալերը հավասարվեց 120 սքիլինգի։ 1873 թվականին երկիրն ընդունեց ոսկու ստանդարտ։ Կարճ ժամանակով թողարկվել էր դրամ երկու անվանական արժեքներով՝ դալերներով և կրոններով։ Սկսած 1877 թվականից Նորվեգիան վերջնականապես հրաժարվեց դալերների օգտագործումից՝ կապված Դանիայի և Շվեդիայի հետ ընդհանուր Սկանդինավյան արժույթայի միություն մտնելու հետ, որը ներառում էր 0,4032 գ մաքուր ոսկի արժողությամբ կրոնի ներդրումը։

Նորվեգական դալեր
տարադրամ Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՆորվեգիա Խմբագրել Wikidata
ՀաջորդողՆորվեգական կրոն Խմբագրել Wikidata

Հայտնվելու նախադրյալները խմբագրել

Նորվեգիան և Շվեդիան, 1397 թվականին Կալմարյան միության համաձայն, ճանաչեցին Դանիայի թագավորների գերագույն իշխանությունը[1]։ Շվեդիայի անկախությունից հետո նրան փոխարինեց 1536 թվականի Դանիայի և Նորվեգիայի միացյալ թագավորությունը։ Միությունում գերակշռում էր Դանիան։ Նրա կրում էր «Դանիայի և Նորվեգիայի թագավոր, Վենդերի և Գոթերի» թագավորի տիտղոսը։ Միևնույն ժամանակ Նորվեգիան պահպանեց լայն ինքնավարություն, ուներ Դանիայից առանձին գանձարան և ինքնուրույն տնօրինում էր իր ֆինանսները[2]։ Նորվեգիայի դրամաշրջանառության համակարգը XVI-րդ դարի սկզբին կրկնեց դանիականը՝ սեփական դրամահատարանի բացակայության պատճառով։ Բուն Դանիայում առաջին խոշոր մետաղադրամները՝ արծաթե թալերները, դաջվել են XV-րդ դարի վերջում՝ Յոհան թագավորի օրոք (1481-1513)։ Դրանց հայտնվելը համապատասխանում էր դրամաշրջանառության համաեվրոպական միտումներին և առևտրի կարիքներին։ Դեռևս 1486 թվականին Տիրոլի արքդուքս Սիգիզմունդը, ոսկու պակասի և, միևնույն ժամանակ, իր նահանգում արծաթի հանքերի առկայության պատճառով, թողարկեց մեծ արծաթե մետաղադրամ։ Ելնելով իր պարունակած մետաղի արժեքից (31,7 գ 935 հարգի արծաթ) նոր դրամական միավորը համարժեք էր Ռեյնլանդի ոսկե գուլդենին։ Ինչ որ իմաստով, արծաթե գուլդենի դաջումը Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում ոսկյա մետաղադրամները արծաթե նմանակներով փոխարինելու առաջին փորձն էր[3]։ Նոր մետաղադրամը կոչվում էր «գուլդիներ» և «գուլդենգրոշ»[4]։ Դանիան անմասն չէր մնացել նոր միտումներից։ 1496-1497 և 1500 թվականներին Դանիայում թողարկվել են առաջին արծաթե գուլդենգրոշները[5]։

1510-1512 թվականներին Բոհեմիայի հյուսիս-արևելքում գտնվող Օր լեռներում հայտնաբերվել էին արծաթի հարուստ պաշարներ։ Տեղի կառավարիչ Շտեֆան Շլիքի հրամանով 1516 թվականին հիմնադրվել էր հանքարդյունաբերական ավան, որը ստացել է Թալ անունը (գերմ.՝ Tal` հովիտ)։ Հաջորդ, 1517 թվականին, ընդլայնված քաղաքը ստացավ Յոախիմստալ անունը (ի պատիվ հանքագործների հովանավոր սուրբ Յոահիմի)[6]։

Միջնադարյան չափանիշներով նոր գուլդիներների շրջանառությունը հսկայական էր։ Ընդհանուր առմամբ, մինչև 1545 թվականը Յոախիմստալի հանքերի արծաթից դաջվել էր յոահիմստալերների ավելի քան 3 միլիոն օրինակ[7]։ Սա ոչ միայն հսկայական եկամուտ բերեց Շլիքների ընտանիքին, այլև հանգեցրեց նրանց տարածմանը ողջ Գերմանիայում, Չեխիայում, Հունգարիայում և այլ երկրներում։ Բնորոշ թղթադրամների մեծ քանակությունը հանգեցրեց նրան, որ դրանք սկսեցին անվանվել «յոահիմստալեր» կամ կարճ ասած՝ «թալեր»՝ ըստ դաջման վայրի[8]։ Հետագայում այս անունը փոխանցվել է գուլդենգրոշենների բոլոր տեսակներին[9]։ Սկանդինավյան երկրներում այն ​​վերածվել է դալերի[10]։

Դալերները դանիա-նորվեգական միության ժամանակ խմբագրել

1543 թվականին Սկիեն քաղաքի չգործող Գիմսոյ վանքի տարածքում ստեղծվել էր դրամահատարան։ Նորվեգիայի պատմության մեջ առաջին դալերները այդտեղ են դաջվել 1546 թվականին։ Նրանց յուրահատկությունը․ ազգային խորհրդանիշի՝ առյուծի (Նորվեգիայի զինանշանի կենտրոնական տարրի) դարձերեսին տեղադրելն էր։ Գիմսոյդալերների թողարկումը մեկ տարի էլ չտևեց։ Նույն 1546 թվականին այրվել էին վանքն ու դրանում գտնվող դրամահատարանը[11][12]։ Այս մետաղադրամները փոքր շրջանառության պատճառով էական ազդեցություն չէին ունեցել դրամական շրջանառության վրա (մինչ օրս պահպանվել է ընդամենը 18 օրինակ)[11]։ Այնուամենայնիվ, նրանք Նորվեգիայի առաջին դալերներն էին[11][13]։

Երկար ժամանակ Նորվեգիայում ընդհանրապես մետաղադրամ չէր դաջվում։ 1628 թվականին Քրիստիանիայում բացվել էր դրամահատարան, իսկ 1686 թվականին այն տեղափոխվել էր Կոնգսբերգ[14]։ 1628 թվականից, դրամահատարանի բացման հետ կապված, Նորվեգիայում կանոնավոր կերպով սկսեցին դրամահատվել դալերներ[15]։ 1625 թվականին Դանիայում ձևավորվեցին հետևյալ հարաբերակցությունները դրամական միավորների միջև՝ 1 դալեր - 6 մարկ - 96 սքիլինգ[16]։ Դալերի հետ միաժամանակ երկրում շրջանառվում էին 4 մարկին հավասար արծաթյա կրոններ[17][18]։ Հենց այս համակարգն էր ներդրվել Նորվեգիայում[19]։ XVII-րդ դարի նորվեգաիկան դալերները պարունակում էին 25,18 գ մաքուր արծաթ[20], որը համապատասխանում էր դանիականներին[21]։ 1695 թվականին թագավոր Քրիստիան V-ը վաճառական Յորգեն Թորմյոլենին իրավունք տվեց թողարկել իր սեփական թղթադրամները, որոնք կարող էին օգտագործվել Նորվեգիայում, որպես օրինական վճար[14]։ 10, 20, 25, 50 և 100 արժողությամբ ռիգսդալերները առաջին նորվեգական թղթադրամներն էին[22]։ Սակայն, շուտով վաճառականի գործերը փլուզվեցին, և նա սնանկ ճանաչվեց[14]։

XVIII-րդ դարում Նորվեգիայում դրամական շրջանառությունը կրկնեց դանիականը։ Դանիայում թղթադրամների վատ վերահսկվող թողարկումը, որոնք արտահայտված են ռիգսդալերով, հանգեցրեց լիարժեք արծաթի «սպիսդալեր» և «զանգային ռիգսդալեր» հասկացությունների ձևավորմանը, որոնց արժեքը որոշվում էր ընթացիկ շուկայական փոխարժեքով, որը համեմատում էին ամբողջական արծաթե մետաղադրամ հետ։ Մետաղադրամները դաջվել էին Կոնգսբերգի դրամահատարանում[23]։

XIX-րդ դարասկզբի Նապոլեոնյան պատերազմների ժամանակ Դանիայի առջև ծառացած խնդիրները հանգեցրին նրան սնանկության 1813 թվականին։ 1814 թվականին Քիլի պայմանագրի համաձայն Նորվեգիան անցավ Շվեդիայի թագավորի իշխանության տակ։

Դալերները շվեդ-նորվեգական միության ժամանակ խմբագրել

1814 թվականին, Քիլի պայմանագրի համաձայն, Դանիան Նորվեգիան զիջեց Շվեդիային։ Բուն Նորվեգիայում որոշեցին դիմադրել, սահմանադրություն ընդունեցին և անկախություն հռչակեցին։ Հետագա կարճատև շվեդ-նորվեգական պատերազմը հանգեցրեց միության ստորագրմանը։ Համաձայն պայմանագրի՝ Նորվեգիան ազատ և անկախ թագավորություն էր՝ ունենալով ընդհանուր թագավոր Շվեդիայի հետ։ Ներքին բոլոր հարցերում նա ստացել էր գրեթե լիակատար անկախություն։ Միայն այս պայմաններով սթորթինգի (խորհրդարանի) անդամները հավատարմության երդում տվեցին Շվեդիայի թագավոր Կառլոս XIII-ին՝ ընդգծելով, որ դա անում են ոչ թե Դանիայի և Շվեդիայի միջև Կիլյան համաձայնագրերի պատճառով, այլ Նորվեգիայի սահմանադրության համաձայն[2]։

1816 թվականին սթորթինգը փոխեց նախկինում օգտագործված արժույթի հարաբերակցությունը։ Մեկ սպեսիե դալերը հավասարվեց 120 սքիլինգի կամ 5 ռիգսորտի (յուրաքանչյուրը՝ 24-ական սքիլինգ արժողությամբ)[14][24]։ Այսպիսով, փորձ էր արվել միավորել դրամական միավորների փոխհարաբերությունների համակարգը Շվեդիայի հետ։ Շվեդիայի դրամական շրջանառության հետագա փոփոխությունները չէին ազդել նորվեգական մետաղադրամների և թղթադրամների փոխհարաբերությունների վրա։ Այսպիսով, Շվեդիայում, 1855 թվականին, իրականացվեց բարեփոխում, որը ներառում էր տասնորդական դրամական համակարգի ներդրումը[25], մինչդեռ Նորվեգիայում նրանք շարունակում էին թողարկել արծաթե դալերներ և սքիլինգներ[26]։ Շվեդիայում մինչև 1855 թվականը թղթադրամները տպագրվում էին անվանական արժեքներով ռիքսդալեր բանկո և ռիքսդալեր սպիսով, իսկ 1855 թվականից՝ ռիքսդալեր ռիքսմունտով։ Նորվեգիայի Կենտրոնական բանկը Թրոնհեյմում շարունակում էր տպագրել սպիսդալերներ[27]։

Նորվեգական կրոնի ներդրում խմբագրել

27 мая 1873 года между Данией и Швецией был подписан Скандинавский монетный союз, который предполагал отказ от серебряного стандарта и унификацию денежных единиц обеих стран на основе кроны стоимостью в 0,4032 г чистого золота. 4 июня 1873 года стортинг издал закон, предполагавший переход Норвегии к золотому стандарту. С 1 января 1874 года в государстве стали использовать как спесиесдалеры со скиллингами, так и кроны с эре. Один спесиесдалер соответствовал 4 золотым кронам. В 1874 году отчеканили первые золотые и серебряные монеты с указанием номинала в двух денежных единицах, например 20 крон — 5 спесиедалеров, 50 эре — 15 скиллингов.

1873 թվականի մայիսի 27-ին Դանիայի և Շվեդիայի միջև ստորագրվեց Սկանդինավյան արժույթի միությունը, որը ներառում էր արծաթե ստանդարտի հրաժարում և երկու երկրների դրամական միավորների միավորում՝ հիմնված 0,4032 գրամ մաքուր ոսկու կրոնի վրա[28]։ 1873 թվականի հունիսի 4-ին Ստորթինգը օրենք ընդունեց, որով Նորվեգիան պահանջում էր անցնել ոսկու ստանդարտին[14]։ 1874 թվականի հունվարի 1-ից պետությունը սկսեց օգտագործել և՛ սպիսդալերները սքիլինգներով, և՛ էրեներով կրոնը։ Մեկ սպիսդալերը համապատասխանում էր 4 ոսկե կրոնին։ 1874 թվականին դաջվեցին առաջին ոսկե և արծաթե մետաղադրամները՝ անվանական արժեքներով երկու դրամական միավորների տեսքով, օրինակ՝ 20 կրոն - 5 սպիսդալեր, 50 էրե - 15 սքիլինգ[29]։

1875 թվականի ապրիլի 17-ին օրենսդրական ակտ էր ընդունվել, ըստ որի երկրում դադարեցվում էին դալերների և սքիլինգների շրջանառությունը[14]։ Դա արվել էր Սկանդինավյան արժութային միությանը միանալու նախապատրաստության համատեքստում։ 1875 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Նորվեգիան պաշտոնապես միացավ դրան[14]։ Վերջնականապես, դալերները և սքիլինգները դադարել էին օգտագործվել և փոխանակվել նոր կրոնների և էրեների հետ 1877 թվականի հունվարի 1-ից[28]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Георгий Васильевич Форстен (1890–1907). «Кальмарская уния». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 Василий Васильевич Водовозов (1890–1907). «Норвегия». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  3. ↑ Зварич, 1980, «Талер»
  4. ↑ Фенглер, 1993, «Талер»
  5. ↑ Hybel, 2007, էջ 336
  6. ↑ Махун, 2014, էջ 25—26
  7. ↑ Максимов, 1981
  8. ↑ Махун, 2014, էջ 26—28
  9. ↑ Фенглер, 1993, «Иоахимсталер»
  10. ↑ Kahnt, 2005, "Daler"
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Johannessen Finn Erhard (2016 թ․ սեպտեմբերի 23). «Gimsøydaleren – Norges mest ettertraktede mynt». www.norgeshistorie.no (նորվեգերեն). Университет Осло. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
  12. ↑ «Gimsøy kloster». www.katolsk.no (նորվեգերեն). Сайт католиков Норвегии. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
  13. ↑ «Harstadmannens myntsamling gikk for millioner». www.ht.no (նորվեգերեն). Harstad Tidende. 2016 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 «Brief history of Norges Bank». www.norges-bank.no. Норвежский банк. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
  15. ↑ Krause 1601—1700, 2008, էջ 1247—1251
  16. ↑ Schrötter, 1970, "Rigsdaler"
  17. ↑ Kahnt, 2005, "Skilling"
  18. ↑ Krause 1601—1700, 2008, "Denmark", էջ 190
  19. ↑ Krause 1601—1700, 2008, "Norway", էջ 1242—1251
  20. ↑ Krause 1601—1700, 2008, "Norway", էջ 1248
  21. ↑ Krause 1601—1700, 2008, "Denmark", էջ 203
  22. ↑ World Paper Money, 2008, "Norway", էջ 929
  23. ↑ Krause 1701—1800, 2010, "Norway", էջ 1143
  24. ↑ Martin Frederick Norway // The Statesman's Year-book. Statistical and historical Annual of the States of the civilised World. — 10th annual publication. — London: Macmillan and co., 1873. — P. 426.
  25. ↑ Krause 1801—1900, 2009, "Sweden", էջ 1128
  26. ↑ Krause 1801—1900, 2009, "Norway", էջ 1004—1008
  27. ↑ World Paper Money, 2008, "Norway", էջ 930—931
  28. ↑ 28,0 28,1 Фенглер, 1993, «Скандинавский монетный союз»
  29. ↑ Krause 1801—1900, 2009, "Norway", էջ 1008—1009

Գրականություն խմբագրել

  • Зварич В.В. Нумизматический словарь. — 4-е изд.. — Львов: Высшая школа, 1980.
  • Максимов М. М. Чехия // Очерк о серебре. — 3-е изд. перераб. и доп. — М.: Недра, 1981. — 207 с.
  • Махун С. Г., Пядышев Д. А. Шведский след в нумизматике: от Густава I Ваза до Карла XII // Монета талер. История, стиль, легенды, искусство гравёров, портреты великих .... — К.: Украинская академия геральдики, товарного знака и логотипов, 2014. — 407 с. — ISBN 978-966-8153-84-6
  • Фенглер Х., Гироу Г., Унгер В. Словарь нумизмата / Отв. ред. В. М. Потин. — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Радио и связь, 1993. — ISBN 5-256-00317-8
  • Bruce C. II., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1601—1700. — Iola, WI: Krause Publications, 2008. — 1439 p. — ISBN 0-89689-708-7
  • Cuhaj G., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1701—1800. — Iola, WI: Krause Publications, 2010. — 1344 p. — ISBN 1-4402-1364-X
  • Cuhaj G., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1801—1900. — Iola, WI: Krause Publications, 2009. — 1296 с. — ISBN 0-89689-940-3
  • Hybel N., Poulsen B. Money // The Danish Resources c. 1000—1500 Growth and Recession. — Leiden • Boston: Brill, 2007. — ISBN 978-90-04-16192-4
  • Kahnt Helmut Das große Münzlexikon von A bis Z. — 1. Auflage. — Regenstauf: Battenberg Verlag, 2005. — ISBN 3-89441-550-9
  • Schrötter Friedrich Freiherr von Wörterbuch der Münzkunde. — zweite, unveränderte Auflage. — Berlin: J. Guttenberg Verlagsbuchhandlung, 1970. — 757 S. — ISBN 978-3110012279
  • Standard Catalogue of World Paper Money, General Issues — 1368 — 1960 / edited by George Cuhaj. — 12th edition. — Krause Publications, 2008. — 1224 p. — ISBN 978-0-89689-730-4
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նորվեգական_դալեր&oldid=9946115» էջից