Վիքիպեդիա

Նիրվանա

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Նիրվանա (այլ կիրառումներ)

Նիրվանա (սանսկրիտ՝ निर्वाण, բառացի՝ «հանգում, ավարտում»), հնդկական կրոնական հասկացություն, բարձրագույն վիճակ։ Սովորաբար ասոցացվում է հինդուիզմի, ջայնիզմի և բուդդայականության հետ։ Նկարագրվում է որպես բոլոր կենդանի արարածների բարձրագույն նպատակ և Բուդդիզմում ամենագլխավոր հասկացություներից մեկը։

Հնդկաստանում կրոնի բնագավառում նիրվանան հոմանիշ է մոկշային և մուկտիին։ Հնդկաստանում տարածված բոլոր կրոններում այն համարվում է կատարյալ հանգստություն, ազատություն, գերագույն երջանկություն, սամսարայից (կյանքի և մահվան կրկնող ցիկլ) ազատում կամ ավարտ[1][2]։

Բուդդայականությունում և բուդդայականությունից դուրս նիրվանային տրվում են տարբեր մեկնաբանություններ[3]. բուդդայականությունում նիրվանան ասոցացվում է ինքնության բացակայության և դատարկության հետ, նշում վերածննդի ավարտը[3][4][5]։ Հինդուիզմում այն ատմանի ինքնության միավորումն է Բրահմանի հետ[6][7][8]։

Ծագում խմբագրել

 
Ռիշաբխա, ենթադրաբար ապրել է ավելի քան մեկ միլիոն տարի առաջ:

Նիրվանա տերմինը հանդիպում է Հնդկաստանում տարածված բոլոր հիմնական կրոնների գրություններում՝ բուդդայականությունում[9], հինդուիզմում[10], ջայնիզմում[11] և սիկհականությունում[12][13]։ Նիրվանայի գաղափարը մտքի խոր խաղաղությունն է, որը ձեռք է բերվում մոկշայի (ազատություն սամսարայից) հետ կամ ազատում տառապանքից (բուդդայականությունում՝ դուխմա)։

Մոկշայի գաղափարը կապված է վեդայական մշակույթի հետ, որտեղ փոխանցվեց «անմահության» գաղափարը[14][15]։ Մահից հետո կյանքի հույսը ծագեց հայրերի կամ նախնիների և աստվածների աշխարհ կամ դրախտ գնալու գաղափարներով[14]։

Վեդական ամենավաղ տեքստերը պարունակում են կյանքի մասին հայեցակարգ, որին հաջորդում է կյանքը երկնքում և դժոխքում` հիմնվելով առաքինությունների (արժանիքների) կամ թերությունների վրա[16]։

Սամսարայից ազատումը Հնդկաստանում դարձել է հիմնական նպատակ և ներկայացվել տարբեր տերմիններով՝ նիրվանա, մոկշա, մուկտի և կաիվալա[17]։

Չնայած տերմինը շատ է հանդիպում հին հնդկական ավանդական գրականությունում, այն հիմնականում կապված է բուդդիզմի հետ։ Ավելի ուշ այն ընդունվել է հնդկական այլ կրոնների կողմից, բայց տարբեր իմաստներով և նկարագրությամբ (Մոկշա), ինչպես օրինակ, Մահաբհարաթայի հինդուական տեքստում՝ Բհագավադգիտայում [10]։

Բուդդայականությունում խմբագրել

 
Նկարը պատկերում է Բուդդային՝ մուտք գործելով նիրվանա:

Նիրվանան (nibbana) բառացիորեն նշանակում է «փչել» կամ «մարել»[18]։ Կիրառվում է նաև նկարագրելու Բուդդիզմում հիմնական նպատակը՝ ազատումը սամսարայից (վերածննդի ցիկլից)[19]։

Բուդդայական գիտական ավանդույթում ենթադրվել է, որ Բուդդան իրականացրել է նիրվանայի երկու տեսակ՝ լուսավորության և իր մահվան[20]։

Բուդդայական ավանդույթի համաձայն, նիրվանան նկարագրվում է որպես «հրդեհների» մարում, որոնք առաջացնում են վերածնունդ և հարակից տառապանքներ[21]։

Բուդդիզմում նիրվանան նկարագրվում է նաև որպես բոլոր տառապանքների դադարեցում, բոլոր գործողությունների դադարեցում, վերածնունդների և տառապանքների ավարտ[19]։ Բուդդիզմում ազատագրումը ձեռք է բերվում այն ժամանակ, երբ ամեն բան հանդես է գալիս առանց սեփական Եսի[22]։ Նիրվանան նկարագրվում է նաև որպես դատարկության հասնելու ձգտում, որտեղ որևէ բանում չկա էություն կամ հիմնարար բնույթ, և ամեն ինչ դատարկ է[23][24]։

Հինդուիզմ խմբագրել

Հինդուիզմի ամենավաղ տեքստերում հիշատակված չէ Նիրվանա տերմինը[10]։ Նիրվանայի գաղափարն այլ կերպ է տրվում բուդդայական և հինդուիզմի գրականությունում[25]։ Հինդուիզմում հիշատակվում է ատմանի՝ ոգու, եսի գաղափարը[26][27][28]։ Բուդդայականությունում դոգման անատմանն է՝ ատմանի լիովին բացակայությունը[29][30]։

Մոկշա խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Մոկշա

Հինդուիզմում հիմնական փիլիսոփայական եզրույթը մոկշան է։ Նկարագրվում է որպես ինքնաճանաչման և Ատմանի ու Բրահմանի հավերժ կապի միջոցով ազատում սամսարայից՝ մահվան և վերածննդի շրջափուլից։ Մոկշան կազմվում է muc* (սանսկրիտ՝ मुच्) արմատից, որը նշանակում է ազատ, ազատ թողնել, ազատում։ Մոկշա նշանակում է «ազատագրում, ազատություն, հոգու ազատում»[31][32]։

Հինդուիզմի ներսում ավանդույթները նշում են, որ մոկշան ունի բազմաթիվ ուղիներ՝ Ջնանա-մարգա՝ գիտելիքների ուղի, Բհակտի-մարգա՝ նվիրվածության ուղի և կարմա-մարգա՝ գործողության ուղի[33]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Gavin Flood, Nirvana. In: John Bowker (ed.), Oxford Dictionary of World Religions
  2. ↑ Anindita N. Balslev (2014). On World Religions: Diversity, Not Dissension. SAGE Publications. էջեր 28–29. ISBN 978-93-5150-405-4.
  3. ↑ 3,0 3,1 Loy, David (1982). «Enlightenment in Buddhism and Advaita Vedanta». International Philosophical Quarterly. Philosophy Documentation Center. 22 (1): 65–74. doi:10.5840/ipq19822217. «What most distinguishes Indian from Western philosophy is that all the important Indian systems point to the same phenomenon: Enlightenment or Liberation. Enlightenment has different names in the various systems – kaivalya, nirvana, moksha, etc. – and is described in different ways...»
  4. ↑ Steven Collins (1990). Selfless Persons: Imagery and Thought in Theravada Buddhism. Cambridge University Press. էջեր 81–84. ISBN 978-0-521-39726-1.
  5. ↑ Peter Harvey (2001). Buddhism. Bloomsbury Academic. էջեր 98–99. ISBN 978-1-4411-4726-4. «[Nirvana is] beyond the processes involved in dying and reborn. [...] Nirvana is emptiness in being void of any grounds for the delusion of a permanent, substantial Self, and because it cannot be conceptualized in any view which links it to 'I' or 'mine' or 'Self'. It is known in this respect by one with deep insight into everything as not-Self (anatta), empty of Self.»
  6. ↑ Brian Morris (2006). Religion and Anthropology: A Critical Introduction. Cambridge University Press. էջ 51. ISBN 978-0-521-85241-8. «There has been some dispute as to the exact meaning of nirvana, but clearly the Buddhist theory of no soul seems to imply quite a different perspective from that of Vedantist philosophy, in which the individual soul or self [atman] is seen as identical with the world soul or Brahman [god] (on the doctrine of anatta[no soul] ...»
  7. ↑ Gwinyai H. Muzorewa (2000). The Great Being. Wipf. էջեր 52–54. ISBN 978-1-57910-453-5. «Even the Atman depends on the Brahman. In fact, the two are essentially the same. [...] Hindu theology believes that the Atman ultimately becomes one with the Brahman. One's true identity lies in realizing that the Atman in me and the Brahman - the groud of all existence - are similar. [...] The closest kin of Atman is the Atman of all living things, which is grounded in the Brahman. When the Atman strives to be like Brahman it is only because it realizes that that is its origin - God. [...] Separation between the Atman and the Brahman is proved to be impermanent. What is ultimately permanent is the union between the Atman and the Brahman. [...] Thus, life's struggle is for the Atman to be released from the body, which is impermanent, to unite with Brahman, which is permanent - this doctrine is known as Moksha.»
  8. ↑ Fowler, 2012, էջ 46
  9. ↑ Trainor, 2004, էջ 68
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Fowler, 2012, էջ 48
  11. ↑ Helmuth von Glasenapp (1999). Jainism: An Indian Religion of Salvation. Motilal Banarsidass. էջեր 234, 492. ISBN 978-81-208-1376-2.
  12. ↑ Sikhism And Indian Civilization By R.K. Pruthi. 2004. էջ 200.
  13. ↑ World History: To 1800 By William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel. 2008. էջեր 52, 53.
  14. ↑ 14,0 14,1 Collins, 2010, էջ 29
  15. ↑ Collins, 1998, էջ 136
  16. ↑ James Hastings; John Alexander Selbie; Louis Herbert Gray (1922). Encyclopædia of Religion and Ethics. T. & T. Clark. էջեր 616–618.
  17. ↑ Collins, 2010, էջ 31
  18. ↑ Steven Collins (1998). Nirvana and Other Buddhist Felicities. Cambridge University Press. էջ 191. ISBN 978-0-521-57054-1.
  19. ↑ 19,0 19,1 Buswell, Lopez, էջեր 589-590
  20. ↑ Buswell, Lopez, էջ 590
  21. ↑ «nirvana». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  22. ↑ Paul Williams; Anthony Tribe (2000). Buddhist Thought. Routledge. էջ 61. ISBN 978-0-415-20701-0. «He makes no mention of discovering the True Self in the Anattalakkhana Sutta. As we have seen, the Buddha explains how liberation comes from letting-go of all craving and attachment simply through seeing that things are not Self anatta. That is all there is to it. One cuts the force that leads to rebirth and suffering. There is no need to postulate a Self beyond all this. Indeed any postulated Self would lead to attachment, for it seems that for the Buddha a Self fitting the description could legitimately be a suitable subject of attachment. There is absolutely no suggestion that the Buddha thought there is some additional factor called the Self (or with any other name, but fitting the Self-description) beyond the five aggregates.»
  23. ↑ Mun-Keat Choong (1999). The Notion of Emptiness in Early Buddhism. Motilal Banarsidass. էջեր 1–4, 85–88. ISBN 978-81-208-1649-7. «Emptiness is a characteristically Buddhist teaching. The present study is concerned with this teaching of emptiness (P. sunnata, Skt. sunyata) as presented in the texts of early Buddhism. [...] The teaching of emptiness is recognized as the central philosophy of early Mahayana. However, this teaching exists in both early Buddhism and early Mahayana Buddhism, where it is connected with the meaning of conditioned genesis, the middle way, nirvana and not-self (P. anatta, Skt. anatman).»,
  24. ↑ Ray Billington (2002). Understanding Eastern Philosophy. Routledge. էջեր 58–60, 136. ISBN 978-1-134-79348-8., Quote (p 59-60): "We may better understand what anatman implies if we examine Nagarjuna's concept of the void: shunyata or emptiness. Nagarjuna argued that there is no such thing as the fundamental nature, or essence, of anything. (...) In a word, all is emptiness, shunyata; instead of essence, there is a void. (...) everything is empty."; Quote (p 136): "What we can say, whichever branch of Buddhism we may have in mind, is that the state of nirvana, to which all Buddhists aspire, is like samadhi, a non-dual state. (...) the Buddhist concept of enlightened mind - bodhichitta - refers to a state beyond desire (dukkha) whereby the one who seeks nirvana has achieved shunyata, the emptiness or void described on pages 58-9."
  25. ↑ Fowler, 2012, էջեր 48-49
  26. ↑ «Atman (in Oxford Dictionaries)». Oxford University Press. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 12-ին. «Quote: 1. real self of the individual; 2. a person's soul»
  27. ↑ Constance Jones; James D. Ryan (2006). Encyclopedia of Hinduism. Infobase. էջ 51. ISBN 978-0-8160-7564-5.; Quote: The atman is the self or soul.
  28. ↑ David Lorenzen (2004). Mittal, Sushil; Thursby, Gene (eds.). The Hindu World. Routledge. էջեր 208–209. ISBN 9781134608751. «Advaita and nirguni movements, on the other hand, stress an interior mysticism in which the devotee seeks to discover the identity of individual soul (atman) with the universal ground of being (brahman) or to find god within himself.»
  29. ↑ [a] Anatta, Encyclopædia Britannica (2013), Quote: "Anatta in Buddhism, the doctrine that there is in humans no permanent, underlying soul. The concept of anatta, or anatman, is a departure from the Hindu belief in atman ("the self").";
    [b] Steven Collins (1994), Religion and Practical Reason (Editors: Frank Reynolds, David Tracy), State Univ of New York Press, 978-0791422175, page 64; "Central to Buddhist soteriology is the doctrine of not-self (Pali: anattā, Sanskrit: anātman, the opposed doctrine of ātman is central to Brahmanical thought). Put very briefly, this is the [Buddhist] doctrine that human beings have no soul, no self, no unchanging essence.";
    [c] John C. Plott et al (2000), Global History of Philosophy: The Axial Age, Volume 1, Motilal Banarsidass, 978-8120801585, page 63, Quote: "The Buddhist schools reject any Ātman concept. As we have already observed, this is the basic and ineradicable distinction between Hinduism and Buddhism";
    [d] Katie Javanaud (2013), Is The Buddhist 'No-Self' Doctrine Compatible With Pursuing Nirvana?, Philosophy Now;
    [e] David Loy (1982), Enlightenment in Buddhism and Advaita Vedanta: Are Nirvana and Moksha the Same?, International Philosophical Quarterly, Volume 23, Issue 1, pages 65-74
  30. ↑ [a] Christmas Humphreys (2012). Exploring Buddhism. Routledge. էջեր 42–43. ISBN 978-1-136-22877-3.
    [b] Richard Gombrich (2006). Theravada Buddhism. Routledge. էջ 47. ISBN 978-1-134-90352-8. «Buddha's teaching that beings have no soul, no abiding essence. This 'no-soul doctrine' (anatta-vada) he expounded in his second sermon.»
  31. ↑ मुच Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, Germany (2008)
  32. ↑ Heinrich Robert Zimmer (1951). Philosophies of India. Princeton University Press. էջ 41. ISBN 0-691-01758-1. «Moksa, from the root muc, "to loose, set free, let go, release, liberate, deliver" [...] means "liberation, escape, freedom, release, rescue, deliverance, final emancipation of the soul.»
  33. ↑ Chad Meister (2009). Introducing Philosophy of Religion. Routledge. էջ 25. ISBN 978-1-134-14179-1.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիրվանա&oldid=9789165» էջից