Նիկոլայ Տոկարսկի

Նիկոլայ Միխայիլի Տոկարսկի (ռուս.՝ Николай Михайлович Токарский, դեկտեմբերի 18 (30), 1892, Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն - դեկտեմբերի 20, 1977(1977-12-20), Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), խորհրդային ճարտարապետ, ճարտարապետության պատմաբան, Հայաստանի ճարտարապետության պատմաբան, արվեստագիտության դոկտոր (1962), ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1961), ԽՄԿԿ անդամ (1944)։

Նիկոլայ Տոկարսկի
Ծնվել է	դեկտեմբերի 18 (30), 1892
Ծննդավայր	Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 20, 1977(1977-12-20) (84 տարեկան)
Մահվան վայր	Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	հայագետ
Պարգևներ և մրցանակներ	և

Կենսագրություն

Ծնվել է 1892 թվականի դեկտեմբերի 6(18)-ին Պետերբուրգում։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է տեղի ռեալական ուսումնարանում։

1910 թվականին ընդունվել և, ընդհատումներով սովորելով,1926 թվականին ավարտել է Լենինգրադի քաղաքացիական ինժեներների ինստիտուտի ճարտարապետական բաժինը։ Հայաստանի ճարտարապետության հետազոտությամբ սկսել է զբաղվել դեռևս նախասովետական շրջանում (1915 թ․՝ Իշխան, 1916՝ Անի)։ 1915 թվականին որպես սանիտար աշխատելով պատմական Տայք նահանգի Իշխան գյուղում գտնվող Կարմիր խաչի ճակատային զորամասում, իր ազատ ժամերին չափագրել ու նկարել է Իշխանի տաճարը։ Հաջորդ տարվա վաղ գարնանը Թրֆլիսում նրան ծանոթացրել են Անիի հնագիտական արշավախմբի ղեկավար Նիկողայոս Մառի հետ։ Տեսնելով սկսնակ հետազոտողի նյութերը՝ նա խրախուսել է Տոկարսկուն և հրավիրել մասնակցելու Անիի հնագիտական արշավախմբի աշխատանքներին։ 1916 թվականի ամռանը, արպես ճարտարապետ, նա աշխատել է Անիում։ Կատարելով արշավախմբի ղեկավարի հանձնարարությունը Տոկարսկին զբաղվել է քաղաքի տեղահանույթով, մի քանի հուշարձանների (այդ թվում 1911թ. պեղված եկեղեցու) չափագրությամբ։

1921-1939 թվականներին եղել է Նյութական կուլտուրայի պատմության ակադեմիայի (ГАИМК) ավագ գիտաշխատող։ 1939-1941 թվականներին եղել է էրմիտաժի ավագ գիտաշխատող։ 1923 թվականին գործուղվել է Հայաստան, հետազոտել ներկայիս Աբովյանիի և Հրազդանի շրջանների ճարտարապետական հուշարձանները, Սևանավանքի համալիրը։ Մասնակցել է Ամբերդի (1936, որպես արշավախմբի ղեկավար՝ Հովսեփ Օրբելու տեղակալ) և Դվինի (1938) պեղումներին։ 1941 թվականին Տոկարսկին տեղափոխվել է Հայաստան, եղել Հուշարձանների պահպանության կոմիտեի փոխնախագահ (1941-1945), ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող։

Տոկարսկու ղեկավարությամբ իրականացվել են Ավանի և Պտղնիի տաճարների, Ախթալայի և Հովհաննավանքի եկեղեցու ամրացման աշխատանքները։ 1947 թվականին վերադարձել է Լենինգրադ, ղեկավարել ԽՍՀՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի թանգարանը։ 1957 թվականին նորից այցելել է Խորհրդային Հայաստան, կազմակերպել և ղեկավարել հնագիտական արշավախումբ, որը 1957 թվականին պեղել է Ջրվեժի, 1958 թվականին Ողջաբերդի վաղ միջնադարյան հուշարձանները։ Այնուհետև լույս են տեսել «Ջրվեժ» (1959թ.), «Ջրվեժ և Ողջաբերդ» (1964թ.) մենագրությունները։

Տոկարսկին առաջինն է շարադրել հայ ճարտարապետության ընդհանուր պատմությունը, հեղինակ է առանձին հուշարձաններին նվիրված հիմնարար աշխատությունների։ 1945թվականին փոխադրվելով Հայկական ՍՍՀ նորաստեղծ գիտությունների ակադեմիայի պատմության ինստիտուտը, տարիների ընթացքում կատարած հետազոտությունների իր արդյունքները Տոկարսկին ամփոփել է «Հին Հայաստանի ճարտարապետությունը» ստվարածավալ մենագրության մեջ (1946թ.)։ 1961 թվականին հրատարակել է «Հայաստանի 4-14-րդ դարերի ճարտարապետությունը» մենագրությունը, որի համար ստացել է արվեստագիտության դոկտորի գիտական աստիճան։ Գրել է Դ․ Ա․ Ղիփշիձեի «Անիի քարայրները» (1972, ռուսերեն) աշխատության նախաբանը, ծանոթագրությունները, մշակել նյութերը, պատրաստել գծագրերը։ Նիկոլայ Տոկարսկու թողած գիտական ժառանգությունը մեծ ավանդ է հայագիտության մեջ։

1963 թվականի ամռանը, 71 տարեկանում, նա նորից բարձրացել է Արագածի լանջերը։ Ամբերդի վերաբերյալ նրա հետազոտությունը լույս է տեսել ինչպես առանձին գրքով Իտալիայում (հայ ճարտարապետության հուշարձաններին նվիրված մատենաշարում), այնպես էլ իր «Հայ ճարտարապետության պատմության էջերից» գրքում (1973թ.)։

Մահացել է 1977 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Լենինգրադում։

Պարգևներ

Տոկարսկին ԽՍՀՄ ԳԱ-ի սահմանած Թորոս Թորամանյանի անվան մրցանակի առաջին դափնեկիրն է (1972)։ Պարգևատրվել է «Պատվո նշան» շքանշանով (1939) և մեդալներով։

Հրապարակումներ

Ունի բազմաթիվ հրապարակումներ, այդ թվում.

• Предварительный отчет о поездке в Армению осенью 1923 г․ «Известия Российской Академии истории материальной куль¬ туры», т․ 4, Л․, 1925;
• Наземная стереофотограмметрия, Л․, 1931;
• Архитектура древней Армении, Е․,t1946;
• Архитектура Армении IV—XIV вв․, Е-, 1961;
• Археологические раскопки в Армении, № 11, Джрвеж 1, Е․, 1959,
• Археологические раскопки в Армении, Джрвеж 2, Вохчаберд, Е․, 1964;
• По страницам истории армянской архитектуры, Е․, 1973․

Աղբյուրներ

• Ճարտարապետության դոկտոր Վ. Հարությունյան «Ն. Մ. Տոկարսկի» պատմաբանասիրական հանդես № 1, 1978, էջ 292-293

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։