Վիքիպեդիա

Նելսոն Գուդման

Հենրի Նելսոն Գուդման (օգոստոսի 7, 1906- նոյեմբերի 25, 1998) ամերիկացի փիլիսոփա, ով հայտնի էր հակափաստարկների, մերեոլոգիայի, ինդուկցիայի, իռեալիզմի և գեղագիտության խնդիրների վերաբերյալ իր աշխատություններով։

Նելսոն Գուդման
անգլ.՝ Nelson Goodman
Ծնվել էօգոստոսի 7, 1906(1906-08-07)[1][2][3]
ԾննդավայրՍոմերվիլ, Միդլսեքս շրջան, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ[4]
Մահացել էնոյեմբերի 25, 1998(1998-11-25)[2][3] (92 տարեկան)
Մահվան վայրNeedham, Նորֆոլկ շրջան, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ[5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան[4]
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Մասնագիտությունփիլիսոփա, համալսարանի դասախոս և gallerist
ԱշխատավայրՀարվարդի համալսարան, Փենսիլվանիայի համալսարան[4], Բրանդեյսի համալսարան[4] և Թաֆթսի համալսարան[4]
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա

Վաղ տարիներ խմբագրել

Գուդմանը ծնվել է Մասաչուսեթս նահանգի Սոմերվիլ քաղաքում, Սառա Էլիզաբեթի (ծնվ. Վուդբերի) և Հենրի Լյուիս Գուդմանի ընտանիքում։ Նա ծագումով հրեա էր[6]։ Բակալավրի աստիճանը ստացել է Հարվարդի համալսարանում՝«լատինական պարգևներով»։ 1930-ական թվականներին նա ղեկավարում էր Բոստոնի արվեստի պատկերասրահը, որին զուգահեռ սովորում էր Հարվարդի փիլիսոփայության ասպիրանտուրայում, որն ավարտեց 1941 թվականին[7]։ Նրա փորձը որպես արվեստի դիլեր օգնում է բացատրել նրա հետագա շրջադարձը դեպի գեղագիտություն, որտեղ նա ավելի հայտնի դարձավ, քան տրամաբանության և վերլուծական փիլիսոփայության մեջ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին որպես հոգեբան ծառայել է ԱՄՆ բանակում։

1946–1964 թթ. դասավանդել է Փենսիլվանիայի համալսարանում, որտեղ նրա ուսանողներն էին Նոամ Չոմսկին, Սիդնեյ Մորգենբեսերը, Սթիվեն Սթիչը և Հիլարի Փաթնամը։ Նա 1962-1963 թվականներին եղել է Հարվարդի ճանաչողական հետազոտությունների կենտրոնի գիտաշխատող, իսկ 1964-1967 թվականներին եղել է Բրանդեյսի համալսարանի պրոֆեսոր՝մինչև 1968 թվականին Հարվարդի փիլիսոփայության պրոֆեսոր նշանակվելը[8]։

1967 թվականին Հարվարդի կրթության բարձրագույն դպրոցում եղել է Harvard Project Zero-ի՝ գեղարվեստական ճանաչողության և գեղարվեստական կրթության հիմնարար հետազոտական նախագծի հիմնադիր տնօրենը։ Չորս տարի տնօրենի պաշտոնին մնալուց հետո երկար տարիներ ծառայել է որպես ոչ պաշտոնական խորհրդական[9]։

Գուդմանը մահացել է Մասաչուսեթս նահանգի Նիդհեմ քաղաքում։

Փիլիսոփայական աշխատանք խմբագրել

Ինդուկցիա և «գրու» խմբագրել

Իր Fact, Fiction, and Forecast գրքում Գուդմանը ներկայացրել է, այսպես կոչված, «ինդուկցիայի նոր հանելուկը» Հյումի՝ ինդուկցիայի դասական խնդրի համեմատությամբ։ Նա ընդունեց Հյումի դիտարկումն այն մասին, որ ինդուկտիվ դատողությունը (այսինքն՝ անցյալի փորձից եզրակացություն անելը ապագայի իրադարձությունների մասին) հիմնված է բացառապես մարդկային սովորությունների և օրինաչափությունների վրա, որոնց մեր ամենօրյա գոյությունն է մեզ սովորեցրել։ Այնուամենայնիվ, Գուդմանը պնդում էր, որ Հյումը անտեսել է այն փաստը, որ որոշ օրինաչափություններ կառուցում են սովորություններ (էլեկտրականություն հաղորդող պղնձի տվյալ կտորը մեծացնում է պնդումների հավաստիությունը, որոնց համաձայն պղնձի մյուս կտորները էլեկտրականություն են փոխանցում), մինչդեռ որոշները դա չեն անում (այն փաստը, որ տվյալ սենյակում գտնվող տղամարդը տան երրորդ որդին է, չի մեծացնում սենյակի մյուս տղամարդկանց տան երրորդ որդի լինելու պնդման արժանահավատությունը)։

Ըստ Հեմփելի հաստատման տեսության՝ լուծումը վարկածների տարբերակումն է, որոնք վերաբերում են որոշակի դասի բոլոր իրերին, և ապացուցողական պնդումները, որոնք վերաբերում են միայն մեկ բանին։ Գուդմանի հայտնի հակափաստարկն էր ներմուծել կոպիտ պրեդիկատը, որը վերաբերում է բոլոր բաներին, որոնք ուսումնասիրվել են որոշակի ժամանակից առաջ, միայն այն դեպքում, երբ դրանք կանաչ են, բայց նաև այլ բաների վրա, եթե դրանք կապույտ են և չեն ուսումնասիրվել t ժամանակից առաջ։ Եթե ոսումնասիրենք զմրուխտները t ժամանակից առաջ և պարզենք, որ a-ն կանաչ է, b-ն նույնպես և այդպես շարունակ, ապա յուրաքանչյուրը կհաստատի այն վարկածը, որ բոլոր զմրուխտներն էլ կանաչ են։ Այնուամենայնիվ, զմրուխտներ a, b, c-ն և այլն հաստատում են այն վարկածը, որ բոլոր զմրուխտները կոպիտ են։ Այսպիսով, նախքան t ժամանակը, «Բոլոր զմրուխտները կանաչ են» և «Բոլոր զմրուխտները կոպիտ են» արտահայտությունները հավասարապես հաստատվում են դիտարկումներով,բայց ակնհայտ է, որ «Բոլոր զմրուխտները կոպիտ են» օրենքի նման հայտարարություն չէ։

Գուդմանի օրինակը ցույց տվեց, որ դժվարությունը որոշելու, թե ինչ է իրենից ներկայացնում օրենքի նման հայտարարություններ, շատ ավելի մեծ է, քան նախկինում ենթադրվում էր, և որ ևս մեկ անգամ մենք հայտնվում ենք սկզբնական երկընտրանքի առաջ, որ «ամեն ինչ կարող է հաստատել որևէ բան»։

Նոմինալիզմ և մերեոլոգիա խմբագրել

Գուդմանը Ստանիսլավ Լեսնևսկու հետ միասին նոմինալիզմի ժամանակակից տեսության հիմնադիրն է, որի համաձայն փիլիսոփայությունը, տրամաբանությունը և մաթեմատիկան պետք է հրաժարվեն բազմությունների տեսությունից։ Գուդմանի նոմինալիզմը պայմանավորված էր զուտ գոյաբանական նկատառումներով։ Ու. Վ. Օ. Քուայնի հետ համատեղ 1947-ի երկար ու դժվար աշխատությունից հետո Գուդմանը դադարեց անհանգստանալ մաթեմատիկան վերակառուցելու ճանապարհ գտնելու համար՝ միաժամանակ հրաժարվելով բազմությունների տեսությունից, որը վարկաբեկված էր որպես մաթեմատիկայի միակ հիմքը 1913-ին։

Դեյվիդ Հիլբերտի ծրագիրը՝ այն վերականգնելու տրամաբանական աքսիոմներից, 1931 թվականին Գոդելի կողմից ապացուցվեց, որ ապարդյուն։ Այս և թվացյալ բեղմնավոր հետազոտությունների այլ ձախողումների պատճառով Քուայնը շուտով սկսեց համոզվել, որ նման վերակառուցումն անհնար է, սակայն Գուդմանի Փենի գործընկեր Ռիչարդ Միլթոն Մարտինը հակառակն էր պնդում՝ գրելով մի շարք աշխատություններ, որոնք առաջարկում էին առաջընթացի ուղիներ։

Համաձայն Թոմաս Տիմոչկոյի «Նոր ուղղություններ մաթեմատիկայի փիլիսոփայության մեջ» գրառմանը, Քուայնը կոչ էր արել «հրաժարվել մաթեմատիկան գիտությունից տարբերող ժամանակավոր սարքերից և պարզապես ընդունել արդյունքում ստացված ձուլումը»՝ «հիմնական բեռը դնելով տեսությունների վրա (առաջարկությունների ցանցերի), որոնք էլ մենք ընդունում ենք, ոչ թե առանձին նախադասությունների, որոնց նշանակությունը կարող է կտրուկ փոխվել՝ կախված դրանց տեսական համատեքստից»։ Դրանով, ինչպես պնդում էր Տիմոչկոն, մաթեմատիկայի փիլիսոփայությունը և գիտության փիլիսոփայությունը միաձուլվեցին քվազի-էմպիրիզմի մեջ։

Գրականություն խմբագրել

  • "The Calculus of Individuals and Its Uses" (with Henry S. Leonard), Journal of Symbolic Logic 5 (1940): 45–55.
  • A Study of Qualities (doctoral thesis). Diss. Harvard U., 1941. Reprinted 1990, by Garland (New York), as part of its Harvard dissertations in Philosophy Series.
  • "A Query on Confirmation", The Journal of Philosophy (1946): Vol.43, No.14, pp. 383–385.
  • "Steps Toward a Constructive Nominalism", co-authored with W. V. O. Quine, Journal of Symbolic Logic, 12 (1947): 105–122, Reprinted in Nelson Goodman, Problems and Projects (Bobbs-Merrill, 1972): 173–198.
  • The Structure of Appearance. Harvard UP, 1951. 2nd ed. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1966. 3rd ed. Boston: Reidel, 1977.
  • Fact, Fiction, and Forecast. Cambridge, MA: Harvard UP, 1955. 2nd ed. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1965. 3rd. ed. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1973. 4th ed. Cambridge, MA: Harvard UP, 1983.
  • Languages of Art: An Approach to a Theory of Symbols. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1968. 2nd ed. Indianapolis: Hackett, 1976. Based on his 1960–61 John Locke lectures.
  • Problems and Projects. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1972[10].
  • Basic Abilities Required for Understanding and Creation in the Arts: Final Report (with David Perkins, Howard Gardner, and the assistance of Jeanne Bamberger et al.) Cambridge: Harvard University, Graduate School of Education: Project No. 9-0283, Grant No. OEG-0-9-310283-3721 (010), 1972.
  • Ways of Worldmaking. Indianapolis: Hackett, 1978. ISBN 0915144522 Paperback ISBN 0915144514
  • Of Mind and Other Matters. Cambridge, MA: Harvard UP, 1984[11]. 1984 pbk edition. Harvard University Press. 1984. ISBN 0-674-63126-9.
  • Reconceptions in Philosophy and other Arts and Sciences (with Catherine Elgin). Indianapolis: Hackett; London: Routledge, 1988. Paperback Edition, London: Routledge, Indianapolis: Hackett, 1990.

Source: Complete International Bibliography[12]

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  • Casati, R., and Varzi, A., 1999. Parts and Places: the structures of spatial representation. MIT Press.
  • Cohnitz, Daniel, and Rossberg, Marcus, 2003. Nelson Goodman. Chesham: Acumen & Montreal: McGill-Queen's University Press.
  • Gardner, H., and Perkins, D. "The Mark of Zero: Project Zero's Identity Revealed." HGSE Alumni Bulletin, December 1994 39(1), 2–6.
  • Shottenkirk, Dena, 2009. Nominalism and Its Aftermath: The Philosophy of Nelson Goodman. Synthese Library, Vol. 343. Springer, 978-1-4020-9930-4.
  • Simons, Peter, 1987. Parts: A Study in Ontology. Oxford Univ. Press.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Internet Philosophy Ontology project
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Stanford Encyclopedia of Philosophy — Stanford University, Center for the Study of Language & Information, 1995. — ISSN 1095-5054
  5. ↑ https://encyclopaedia.herdereditorial.com/wiki/Autor:Goodman,_Nelson
  6. ↑ Daniel Cohnitz & Marcus Rossberg, Nelson Goodman, Routledge (2014), p. 6
  7. ↑ «Goodman Dies». Harvard University Gazette. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 18-ին.
  8. ↑ Cohnitz, Daniel; Rossberg, Marcus (2022), «Nelson Goodman», in Zalta, Edward N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2022 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 5-ին
  9. ↑ Gardner, H., and Perkins, D. "The Mark of Zero: Project Zero's Identity Revealed." HGSE Alumni Bulletin, December 1994, 39(1), 2–6.
  10. ↑ Wertheimer, Roger (1972 թ․ հուլիս). «Review of Problems and Projects by Nelson Goodman». Commentary.
  11. ↑ Nehamas, Alexander (1984). «Review of Of Mind and Other Matters by Nelson Goodman». The Journal of Aesthetics and Art Criticism. JSTOR. 43 (2): 209–211. doi:10.2307/429995. ISSN 0021-8529. JSTOR 429995.
  12. ↑ «An International Bibliography of Works by and Selected Works about Nelson Goodman». homepages.inf.ed.ac.uk. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նելսոն_Գուդման&oldid=9728033» էջից