Նախկին մարդիկ
«Նախկին մարդիկ» կամ «նախկիններ» (ռուս.՝ «бывшие люди», «бывшие»), 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո իրենց սոցիալական կարգավիճակը կորցրած մարդիկ՝ արիստոկրատներ, թագավորական բանակի սպաներ, բյուրոկրատիա, հոգևորականություն, վաճառականություն, հարուստ գյուղացիություն (կուլակներ և այլն[1]։ Նախկին սոցիալական կարգավիճակը կորցնելուց բացի նրանք հաճախ ընկել են «ձայնազուրկների» կատեգորիայի մեջ[2]։
Տերմինի պատմություն խմբագրել
«Նախկիններ» տերմինը (ֆր.՝ ci-devant) օգտագործվել է Ֆրանսիայում Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության տարիներին այն ազնվականների նկատմամբ, որոնց տիտղոսներն ու արտոնությունները վերացվել են, և ովքեր հրաժարվել են ընդունել տեղի ունեցած քաղաքական, մշակութային և սոցիալական փոփոխությունները։
«Նախկին մարդիկ» արտահայտությունը Ռուսական կայսրությունում գործածության մեջ է դրվել 1897 թվականին Մաքսիմ Գորկու «Նախկին մարդիկ» (ռուս.՝ «Бывшие люди») պատմվածքի հրապարակումից հետո, որը պատմում է այն մարդկանց մասին, ովքեր բարեկեցիկ կյանքից հետո հայտնվել են տառապանքի անդունդում։ Եթե 19-րդ դարի վերջին Գորկու համար «նախկին մարդիկ» խղճահարության և կարեկցանքի արժանի մարդիկ էին, ապա խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո «նախկին մարդիկ» նոր իմաստով դարձել են տարբեր տեսակի հետապնդումների օբյեկտ։
Բռնաճնշումներ «նախկինների» նկատմամբ ԽՍՀՄ-ում խմբագրել
Տարբեր գնահատականներով՝ 1913 թվականին Ռուսաստանում եղել է համեմատաբար բարեկեցիկ կյանքով ապրող 22-35 միլիոն մարդ, որոնք բնակվել են ինչպես քաղաքներում, այնպես էլ գյուղերում[3]։
Սերգեյ Կիրովի սպանությունից հետո սկիզբ առած բռնաճնշումների ալիքի ժամանակ ԽՍՀՄ ՆԳԺԿ-ն իրականացրել է «Նախկին մարդիկ» գործողությունը, որի ընթացքում 1935 թվականի մարտին այդ կատեգորիայում ներառված ավելի քան 11 000 մարդ ձերբակալվել է կամ արտաքսվել Լենինգրադից (որի կուսակցական կազմակերպությունը ղեկավարում էր Կիրովը, և որտեղ էլ նա սպանվել է)՝ համաձայն 1935 թվականի փետրվարի 27-ի № 29 հրահանգի՝ «Լենինգրադից և արվարձաններից հակահեղափոխական տարրը երկրի հեռավոր շրջաններ վտարելու մասին»։ 1935 թվականի ապրիլի 1-ից ՆԳԺԿ-ի վարչությունն ընդլայնել է գործողության շրջանակը (ՆԳԺԿ-ի 1935 թվականի մարտի 28-ի «Լենինգրադի մարզի և Կարելիայի ԻԽՍՀ-ի սահմանային շերտերը կուլակներից և հակասովետական տարրերից մաքրելու մասին» (ռուս.՝ «Об очистке погранполосы Ленинградской области и АК СССР от кулацкого и антисоветского элемента») հրամանը), որի ընթացքում վտարվել է 22 511 մարդ (5100 ընտանիք), այդ թվում՝ 101 «նախկին մարդկանց» ընտանիքներ։ Այնուհետև, մինչև 1935 թվականի հունիսի 15-ն անձնագրային գործառնություններով քաղաքից և սահմանային շերտից արտաքսվել է ավելի քան 8000 մարդ[4]։
Մեծ տեռորի ժամանակ խորհրդային իշխանությունը, երկիրը «մաքրելով» «նախկին մարդկանցից» այդ տերմինի ամենալայն իմաստով, այսինքն՝ խորհրդային իշխանության «ավանդական» թշնամիների բոլոր կատեգորիաներից (ՆԳԺԿ տերմինաբանության մեջ՝ «վարկաբեկող սոցիալական և քաղաքական անցյալ» ունեցող անձինք)՝ «չջախջախված» կուլակներից, նախկին հողատերերից, թագավորական պաշտոնյաներից, սպիտակ սպաներից, եկեղեցականներից, էսէռներից, մենշևիկներից և այլն, ինչպես նաև ռեցիդիվիստներից։ Զանգվածային ձերբակալություններով և գնդակահարություններով ՆԳԺԿ-ն պետք է վերացներ ԽՍՀՄ-ում «ապստամբական բազան» պատերազմի դեպքում[5]։
ԽՍՀՄ ՆԳԺԿ 1939 թվականի հոկտեմբերի 11-ի № 001223 հրամանը սահմանել է բյուրոկրատական ընթացակարգեր «հակասովետական և սոցիալապես օտար տարրին» հետևելու համար՝ «նախկին մարդկանց» կատեգորիան սահմանելով հետևյալ կերպ. «նախկին ցարական և սպիտակգվարդիական վարչակազմը, նախկին ազնվականները, հողատերերը, վաճառականները, առևտրականները, որոնք օգտագործում են վարձու աշխատանք, ձեռնարկությունների սեփականատերեր և այլն[6]։
Մշակույթում խմբագրել
- Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկու «Գերեզմանատուն Փարիզի մոտ» (ռուս.՝ «Кладбище под Парижем») բանաստեղծությունում հիշատակվում են նախկին մարդիկ[7]․
Малая церковка. Свечи оплывшие.
Камень дождями изрыт добела.
Здесь похоронены бывшие, бывшие.
Кладбище Сент-Женевьев-де-Буа.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Российский гуманитарный энциклопедический словарь. — М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС: Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та. 2002.
- ↑ Мешковая С. И. Состав служащих засорен «бывшими людьми»: лишенцы Харькова и Донецка в период чистки советского аппарата 1930—1931 гг. Արխիվացված 2022-04-03 Wayback Machine // Вісник НТУ «ХПІ». 2014. — № 25 (1068)
- ↑ Смирнова Т. М. Бывшие люди Советской России. Стратегии выживания и пути интеграции. 1917—1936 годы, Мир истории, 2003. — 296 pp. — ISBN 5-98308-002-4
- ↑ «Энциклопедия Санкт-Петербурга». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
- ↑ Охотин Н., Рогинский А. Из истории «немецкой операции» НКВД 1937—1938 гг. Արխիվացված 2013-05-19 Wayback Machine // Репрессии против российских немцев. Наказанный народ. — М.: «Звенья», 1999
- ↑ Приказ НКВД от 11.10.1939 № 001223
- ↑ «Кладбище под Парижем». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 29-ին.