Յանգ Զի

Յանգ Զու, հայտնի է նաև Յանգզի (/ˈjɑːŋ ˈdʒuː/, Ավանդ․ հիերոգլիֆներ՝ չինարեն՝ 楊朱, պարզ․ հիերոգլիֆներ՝ 杨朱, փինյին՝ Yáng Zhū, թարգմանաբար՝ Վարպետ Յանգ, մ. թ. ա. 369 - մ. թ. ա. 318), հին չինացի փիլիսոփա Պատերազմող պետությունների ժամանակաշրջանում։ Եղել է մոհիստական և կոնֆուցիական մտածողության ժամանակաշրջանի վաղ բարոյական էգոիստական այլընտրանք։ Յանգ Զուի գաղափարները հիմնականում հայտնվում են չինական «Հուայնանձի» (Huainanzi), «Լյուշի Ցյունցյու» (Lüshi Chunqiu), «Մենգզի» (Mengzi) և, հնարավոր է, «Լիեզի» (Liezi) և «Ձյուանգձի» (Zhuangzi) տեքստերում։ Հիմնել է «Յանգիզմ» փիլիսոփայական դպրոցը։

Յանգ Զի
Ծնվել է	մ. թ. ա. 369
Մահացել է	մ. թ. ա. 318
Քաղաքացիություն	Wei
Մասնագիտություն	փիլիսոփա
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն

Յանգ Զուին վերագրվող փիլիսոփայությունը որը ներկայացված է «Լիեզի» տեքստում, հակասում է մնացած ստեղծագործության հիմնականում դաոսական ազդեցությանը։ Հատկապես ուշագրավ է նրա ինքնաճանաչումը (վեիվո 為我), որի արդյունքում նրան է վերագրվում «մարմնի ճանաչումը»։ Չինական փիլիսոփայական այլ հսկաների հետ համեմատած, Յանգ Զուն վերջերս համեմատաբար անհայտության մեջ է հայտնվել, բայց նրա ազդեցությունն իր ժամանակաշրջանում այնքան տարածված էր, որ Մեն Ցզին նրա փիլիսոփայությունը նկարագրել է Մո Ցզիի հակասական գաղափարների հետ մեկտեղ՝ որպես «ջրհեղեղներ և վայրի կենդանիներ, որոնք հոշոտում են երկիրը»։

Հայացքներ

Մեն Ցզիի հայացքները Յանգ Զուի մասին

Ըստ Մեն Ցզիի՝ «Յանգի սկզբունքն է․ «Յուրաքանչյուրն իր համար», որը չի ընդունում սուվերենի պնդումները»։ Մոյի սկզբունքն է․ «Սիրել բոլորին հավասարապես», որը չի ընդունում հատուկ կապվածությունը հոր հետ։ Չճանաչել ո՛չ արքային, ո՛չ հորը՝ նույնն է, թե լինել գազան։ Եթե նրանց սկզբունքները չդադարեցվեն, և Կոնֆուցիոսի սկզբունքները շարադրվեն, նրանց այլասերված խոսքը կմոլորեցնեն մարդկանց և վերջ կտան բարեգթության ու արդարության ճանապարհին»։

Մեն Ցզին քննադատում էր Յանգ Զուին որպես մեկի, «ով մի մազ անգամ չէր պոկի իր մարմնից՝ աշխարհին օգուտ տալու համար»։ Այնուամենայնիվ, Յանգ Զուն պնդում էր, որ ինքնաոչնչացումը, որն արտահայտվում էր սեփական մազը պոկելու խրհրդանիշով, ոչ մի կերպ ուրիշներին օգուտ տալու ճանապարհը չէ։ Չնայած, նա չէր տանջվի ուրիշների համար, նա չէր էլ վնասի նրանց իր անձնական շահի կամ օգուտի համար, որից պետք ձգտել խուսափել՝ որպես իր բնույթով բնական էությունից դուրս։

Յանգ Զուն մտածում էր «Եթե բոլորը չվնասեն իրենց մազերը, և եթե բոլորը օգուտ չտան աշխարհին, այն ինքն իրեն ավելի լավ կկառավարվի»։ Այլ կերպ ասած, յուրաքանչյուրը պետք է զբաղվի իր գործով, երբեք չխառնվելով ուրիշներին, ոչ տալով, ոչ վերցնելով, այլ բավարարվելով իր ունեցածով, այդպես ամեն մեկը կլինի երջանիկ և կնպաստի աշխարհի բարօրությանը։ Երբ անձնական շահերը հակասում են կոլեկտիվի շահերին, պետք է ավելի շատ հարգել և պաշտպանել անձնական շահերը։ Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե սա անբարենպաստ է հասարկության և կոլեկտիվի համար, և ավելի շատ է քննադատության արժանի։ Փաստորեն, ընդհակառակը, սա պաշտպանում է և՛ սոցիալական, և՛ անձնական շահերը։ Որովհետև հասարակությունը գոյություն ունի մարդկանց համար, ոչ թե մարդիկ հասարակության համար։

Բնության փիլիսոփայություն

Չնայած իր քննադատներն իրեն ներկայացնում են որպես հեդոնիստ, էպիկուրյան և էգոիստ, Յանգ Զուն, համաձայն ժամանակակից աղբյուրների դաոսականության վաղ ուսուցիչներից էր, որը նույնանում էր փիլիսոփայական նոր ուղղության նատուրալիզմի հետ, որպես անկում ապրող և անհանգիստ աշխարհում կյանքը պահպանելու լավագույն միջոց։

Բոլոր էակները, կարծում էր Յանգ Զուն, ունեն գոյատևման բնազդ, բայց մարդը, արարածներից ամենաբարձրը, զուրկ կենդանիների ուժից, գոյատևելու համար պետք է ապավինի բանականությանը, այլ ոչ թե ուժին։ Նա զգում էր, որ ուժն արհամարհելի է, երբ օգտագործվում է ուրիշների դեմ։

Կյանքի փիլիոսփայություն

Յանգ Զուն իր հայացքն ուղղել է դեպի հոգևոր ես-ը ինքնաարտահայտման և բավարարվածություն գտնելու միջոցով։ Հենրի Մասպերոն Յանգի փիլիսոփայությունը բնորոշել է որպես «ֆատալիզմի և հոռետեսության խառնուրդ»։ Յանգ Զուն «Լիեզի» գրքում նշում է․

Երկար կյանքի սահմանը հարյուր տարին է։ Հազարից մեկն է հասնում դրան։ Ենթադրենք կա նման մեկը։ Մանկությունն ու ծերությունը խլում են նրա ժամանակի կեսը։ Գիշերային հանգիստ քունը վատնում է ժամանակի կեսը։ Ցավն ու հիվանդությունը, վիշտն ու տառապանքը, մահը (հարազատների) և անհանգստությունն ու վախը վերցնում են մնացածի գրեթե կեսը։ Տասը և ավել մի քանի տարի, կարծում եմ, չկա մեկ րոպե, երբ մարդը կարող է լինել երջանիկ, առանց անհանգստանալու։ Այստեղից հարց, ինչի՞ համար է կյանքը։ Ի՞նչ հաճույք կա դրանում։ Գեղեցկություն և լիառատություն, այսքանը։ Երաժշտություն և սեքս, այսքանը։ Բայց գեղեցկությունը և լիառատությունը միշտ չէ, որ կարող է բավարարվել, իսկ երաժշտությունն ու սեքսը միշտ չեն կարող հաճույք պատճառել։ Բացի այդ, մեզ արգելում են պատժելով և ոգևորում են պարգևներով, որոնք մղում են փառքի և ստուգվում օրենքով։ Մենք ջանասիրաբար ձգտում ենք դատարկ գովասանքի, որը միայն ժամանակավոր բնույթ է կրում, և փնտրում ենք հավելյալ փառք, որը գալու է մահից հետո։ Լինելով մենակ՝ մենք մեծ ուշադրություն ենք դարձնում այն բանին, թե ինչ ենք լսում և ինչ տեսնում, և շատ մտահոգված ենք, թե ինչն է ճիշտ կամ սխալ մեր մարմնի և մտքի համար։ Այսպիսով, մենք կորցնում ենք ներկա իրականության մեծ երջանկությունը և ոչ մի վայրկյան չենք կարող ազատություն թույլ տալ։ Ո՞րն է այս բազում շղթաների և կրկնակի բանտի միջև տարբերությունը։

Մահվան փիլիսոփայություն

Յանգ Զուն ընդունում էր, որ պետք է երջանկություն որոնել, բայց նա զգում էր, որ պետք չէ ձգտել կյանքի, որը գերազանցում է սահմանված տևողությանը և ոչ էլ պետք է անհարկի կրճատել սեփական կյանքը։ Յանգ Զուն համարում էր, որ մահը նույնքան բնական է, որքան կյանքը, և հետևաբարա, դրան չպետք է վերաբերվել ո՛չ երկյուղով, ո՛չ էլ վախով։ Հուղարկավորության արարողությունը մահացածի համար արժեք չունի։ «Մահացած մարդկանց չի հուզում այն, թե իրենց մարմինները թաղված են դագաղներում, դիակիզված են, նետված են ջուրը կամ առվափոսի մեջ, ոչ էլ կարևոր է այն, թե գեղեցիկ են հագնված։ Ամենակարևորն այն է, որ մինչև մահը մարդն ապրի լիարժեք կյանքով։

Տես նաև

• Էգոիզմ
• Հեդոնիզմ

Գրականություն

• Chan, Wing-Tsit (1963). A Source Book in Chinese Philosophy. Princeton University Press.
• Durant, Will (1963). Our Oriental Heritage. MJF Books. ISBN 1-56731-012-5.
• Emerson, John (1996). «Yang Chu's Discovery of the Body». Philosophy East and West. 46 (4): 533–566. doi:10.2307/1399495. JSTOR 1399495.
• Graham, A.C. (1993). Disputers of the Tao: Philosophical Argument in Ancient China. Open Court. ISBN 0-8126-9087-7.
• Liu, Wu-Chi (1967). Encyclopedia of Philosophy. Vol. 8. Macmillan.
• Maspero, Henri (1978). China in Antiquity. Translated by Frank A. Kierman Jr. The University of Massachusetts Press.
• Shun, Kwong-loi (2000). Mencius and Early Chinese Thought. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-4017-3.
• Stefon, Matt. «Yang Zhu». Encyclopedia Britannica.
• Stirner, Max (2017) [1844]. The Unique and Its Property: A New Translation. Translated by Wolfi Landstreicher. Underworld Amusements. ISBN 978-1-94 3687-90-9.

Արտաքին հղումներ

• «Yang Zhu Biography - Chinese philosopher; founder of Yangist philosophy». pantheon.world (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մարտի 9-ին.