Մասնակից:Arpine Harutyunyan/Ավազարկղ
Arpine Harutyunyan/Ավազարկղ |
---|
Շերլի Ջեկսոն, կամ Շիրլի Ջեկսոն (անգլ.՝ Shirley Jackson ), կին գրող, 20-րդ դարի ամերիկյան գրականության դասական: Ամենից շատ Շերլի Ջեկսոնը կամ Շիրլի Ջեկսոնը հայտնի է «Վիճակախաղ» (անգլ.՝ The Lottery, 1948) պատմվածքով և «Տան ուրվականը բլուրի վրա» (անգլ.՝ The Haunting of Hill House, 1959) վեպով: Նրա ազդեցությամբ են ստեղծագործում Ռիչարդ Մաթեսոնը և Ստիվեն Կինգը:
Չնայած նրա գրած մի քանի վեպերի, որոնք արժանացել են գրաքննադատների գովասանական կարծիքներին և ընթերցողների ուշադրությանը, նրա ամենահայտնի ստեղծագործությունը «Վիճակախաղ» պատմվածքն է, որտեղ նկարագրված է ամերիկյան մի գյուղաքաղաքի թշվառ հատվածի մասին: Շերլի Ջեկսոնի քննադատական կենսագրության հեղինակը՝ Լինեմայա Ֆրիդմանը, նշում է, որ «Վիճակախաղ»-ը, որը տպագրվել է The New Yorker պարբերականում, 1948 թվականի հունիսի 26-ի դրությամբ այնպիսի արձագանք ստացավ, ինչպիսին «չէր ստացել The New Yorker ամսագրի ոչ մի պատմվածք»: Տեղացին հարյուրավոր նամակներ, որոնք հենց իր՝ Ջեկսոնի խոսքերով, կարելի էր որակել ոորպես «հոգեկան ցնցում, չափազանցություն և հնաոճ հարձակումներ»[1]: Սան Ֆրանցիսկո Խրոնիքլի հրատարակման ժամանակ Ջեկսոնը հնչեցրեց իր գաղափարների մասին ընթերցողների կողմից չդադարող հարցերի պատասխանները:
Explaining just what I had hoped the story to say is very difficult. I suppose, I hoped, by setting a particularly brutal ancient rite in the present and in my own village to shock the story's readers with a graphic dramatization of the pointless violence and general inhumanity in their own lives.
Ջեկսոնի ամուսինը՝ գրաքննադատ Սթենլի Էդգար Հեյմանը, նրա պատմվածքների ետմահու հրատարակության նախաբանում գրել է,[2] որ նա «պարբերաբար հրաժարվել է հարցազրույց տալուց, իր գործերը ինչ-որ կերպ մեկնաբանելուց կամ հանրայնացնելուց, հրապարակայնորեն ելույթներ ունենալուց կամ կիրակնօրյա թերթերի տեսաբան լինելուց: Նա հավատում էր, որ իր գրքերը տարիներ շարունակ պարզորոշ կպատմեն իր մասին»: Հեյմանը հաստատում էր, որ Ջեկսոնի գրքերում մռայլ ասպեկտներ (տեսարաններ) չկան, ինչպես որ հաստատում են մի քանի քննադատներ: Ելնելով «անձնական, առավել ևս նյարդային երևակայությունից»՝ Ջեկսոնին դիտել էին որպես Սառը պատերազմի դարաշրջանի ողջ մարդկային սարսափների արտացոլանք, որպես «մեր ժամանակի յուրօրինակ և ստույգ անատոմիա, որը հստակ համապատասխանում է մեր տագնապալի աշխարհի համակենտրոնացված ճամբարների և ռումբերի խորհրդանիշներին»:
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնունդով Շերլի Հարդի Ջեկսոնը (անգլ.՝ Shirley Hardie Jackson), ծնվել է Սան Ֆրանցիսկոյում՝ Լեսլի և Ջերալդին Ջեկսոնների ընտանիքում: Շերլին և իր ընտանիքը ապրում էին Բուրլինգեյմ անունով մի վայրում (անգլ.՝ Burlingame), Կալիֆորնիայի նահանգ, արվարձանում, ուր ավարտել է միջնակարգ դպրոցը: Այս արվարձանը ավելի ուշ հայտնվել է Շերլիի «Ճանապարհ պատի միջով» (անգլ.՝ The Road Through the Wall) նովելում: Ջեկսոններ իընտանիքը տեղափոխվում է Ռոչեստեր, Նյու Յորքի նահանգ, որտեղ Շարլի սովորում է Բրայտոնի ավագ դպրոցում (անգլ.՝ Brighton High School) և ավարտում այն 1934 թվականին: Ինչ վերաբերում է բարձրագույն կրթությանը, ապա Շերլին նախ ընդունվում է Ռոչեստերի համալսարան (անգլ.՝ University of Rocheste) (որտեղից նրան «խնդրել են հեռանալ»), իսկ հետո ընդունվում է Սիրակուզի համալսարանի լրագրության ֆակուլտետ, որն էլ ավարտում է1940 թվականին:
Սիրակուզում լինելով ուսանողուհի՝ Շերլին զբաղվել է համալսարանական քաղաքի գրական ամսագրով, որտեղ էլ հանդիպել է իր ապագա ամուսնուն՝ հետագայում հայտնի գրաքննադատ Ստենլի Էդգամ Հեյմանին: Ստենլի Ջեյ Կունիցայի և Հավարդա Հարքրաֆթայի «Քսաներորդ դարի գրողները» (անգլ.՝ Twentieth Century Authors) (1954), գրքերի համար նա գրել է.
Չնայած նրան, որ, երազելով լինել ամուսնուց փոքր, Ջեկսոնը հաստատում էր՝ իբր ծնվել է 1919 թվականին, նրա կենսագիր Ջուդի Օպպենհեյմերը (անգլ.՝ Judy Oppenheimer) պարզել է, որ իրականում գրողի ծննդյան տարեթիվը 1916- ն է[3]:
Ժամանակի ընթացքում Հեյմանները հաստատվել են Նորթ Բենինգտոն քաղաքում, Վերմոնտ (անգլ.՝ North Bennington, Vermont), ուր Ստենլի Հեյմանը դարձավ Բենինգտոնի քոլեջի (անգլ.՝ Bennington College) պրոֆեսոր, իսկ Շերլին շարունակում էր հրատարակել գրքեր և հոգ տանել երեխաներին. Լորենցին (Laurence (Laurie)), Ջոանին (Joanne (Jannie)), Սառային (Sarah (Sally)) և Բարրիին (Barry): Ժամանակին համընթաց Հեյմանների զավակները վաստակում են սեփական գրականության փառքը՝ դառնալով իրենց մոր պատմվածքների հերոսների նախատիպերը: Հեյմանները կոլորիտային և հյուասեր տանտերեր էին, ովքեր իրենց շրջապատում էին գրական տաղանդներով՝ ներառյալ Ռալֆ Էլլիսոնին (անգլ.՝ Ralph Ellison): Երկուսն էլ մոլեռանդ ընթերցողներ էին, և նրանց անձնական գրադարանը հաշվվում էր ավելի քան 100 000 գիրք:
1965 թվականին 48 տարեկան հասակում սրտի կանգից մահացավ Շերլի Ջոնսոնը: Ամբողջ կյանքի ընթացքում Շերլին տառապել է տարատեսակ նևրոզներով և հոգեսոմատիկ հիվանդություններով: Այս հիվանդությունները նշանակված բազմաթիվ նշանակված դեղաբահերի հետ զուգահեռ նպաստեցին նրա առողջության վատթարացմանը և վաղաժամ մահվանը: Սակայն մահվան ժամանակ Ջեկսոնը տառապում էր ավելորդ քաշից և նման էր փքված հավիկի: Նրա մահից հետո ամուսինը հրատարակեց ստեղծագործությունների հետմահու ժողովածուն «Եկ ինձ հետ» (անգլ.՝ Come Along With Me), որը պարունակում է վերջին անավարտ վիպակների մի քանի գլուխներ, ինչպես նաև մի քանի հազվադեպ տպագրված պատմվածքներ ( այդ թվում «Լուիզա, խնդրում եմ, վերադարձիր տուն» անգլ.՝ Louisa, Please Come Home ) և Ջեկսոնի կողմից գրողների սեմինարներին հնչեցրած երեք հոդված:
Ստեղծագործություն խմբագրել
Ջեկսոնի՝ «Ճանապարհ պատի միջով» առաջին վիպակի գովազդային ծանոթության ժամանակ (1948) Հեյմանը գրել է՝ կարծես նա կիրառում է սև կախարդանք, ենթադրելով, որ հեղինակի նմանատիպ կերպարը կօգնի խթանել գրքի վաճառքին և էկևանավորմանը: Իր գրքի հետ կապված կախարդանքի վերաբերյալ մեղադրանքների մասին ավելի ուշ երիտասարդ ընթերցողի համար այլ ստեղծագործությունների շարքում նա գրել է «Կախարդանքը Սալեմ գյուղակում» (անգլ.՝ The Witchcraft of Salem Village)[4], «Կախիչը» (անգլ.՝ Hangsaman) (1951), «Թռչնի բույնը» (անգլ.՝ The Bird's Nest) (1954), «Արևոտ ժամեր» (անգլ.՝ The Sundial) (1958), իսկ «Տան ուրվականը բլուրի վրա» վեպը (անգլ.՝ The Haunting of Hill House) (1959) շատերի, այդ թվում Սթիվեն Քինգի կողմից ընդունվել է որպես 20-րդ դարի սարսափների գրականության կարևորագույն ստեղծագործություն: Դասական պատմության ժամանակակից այս վերամշակումը ուրվականների մասին վառ և հզոր սկզբնական կետն է:
Մեծահասակ ընթերցողների համար նախատեսված պատմվածքների կողքին Ջեկսոնը գրել է նաև «Ինը մոգական ցանկություն» մանկական վիպակը (անգլ.՝ Nine Magic Wishes)՝ տպագրված թոռան՝ Մայլզա Հեյմանի լուսաբանությամբ, ինչպես նաև երեխաների համար գրված «Վատ երեխաներ» պիեսը (անգլ.՝ The Bad Children)՝ հիմնված «Հենզելն ու Գրետելը» հեքիաթի վրա: Մի շարք պատմվածքներում, որոնք հետագայում զուգորդվել են «Կյանքը վայրենիների մեջ» ժողովածուուում (անգլ.՝ Life Among the Savages), և «Դևեր բարձրացնելիս» պատմվածքում (անգլ.՝ Raising Demons) նա նկարագրել է ամուսնությունը և չորս երեխա դաստիարակելու սեփական փորձը: Այս պատմվածքները առաջինն էին «ուրախ տնային տնտեսուհու իրատեսական պատմությունները» շարքում, ժանր, որը հետագայում հանրաճանաչ դարձավ այնպիսի կին գրողների կողմից, ինչպիսիք են Ջին Քերրը (անգլ.՝ Jean Kerr) և Էրմա Բոմբեկը (անգլ.՝ Erma Bombeck) 50-60-ական թվականներին:
Ոգեշնչման աղբյուրներ խմբագրել
Շերլի Ջեկսոնի «Կախիչը» վեպը (1951) և «Կորած աղջիկը» պատմվածքը հիմնված են 1946 թվականի դեկտեմբերի 1–ի առեղծնածային իրադարձությունների վրա, երբ անհետացավ Բեննինգտոնի քոլեջի տասնութամյա ուսանողուհին: Այդ հանցագործությունը մինչ օրս մնում է չբացահայտված. այն տեղի է ունեցել Վերմոնտ նահանգի բեննինգտոնյան Glastenbury Mountain զբոսայգու անտառածածկ հատվածում, ուր այդ ժամանակ ապրում էին Շերլի Ջեկսոնը և նրա ամուսինը: «Կորած աղջիկը» պատմվածքում նկարագրված իրադարձությունները շատ ընդհանրություններ ունեն Պոլ Վելդենի պատմության հետ: [5] Հարկ է նշել, որ այս նույն իրադարձություներն ընկած են Դոննա Տարտի «Գաղտնի պատմություն» (անգլ.՝ The secret history) վեպի հիմքում:
«Կախիչը» վեպից վերցված հորինված քոլեջը նույնպես մասնավոր կերպով արտացոլում է Ջեկսոնի՝ բեննինգտոնյան քոլեջից ստացած տպավորությունները, ինչպես որվկայում են Շերլիի՝ Կոնգրեսի գրադարանի թղթերը:[6]
Հրապարակումներ ամսագրերում խմբագրել
1938 թվականին, երբ Շերլին սովորում էր Սիրակուզներում, լույս տեսավ նրա առաջին պատմվածքը՝ «Ջենիս»–ը (անգլ.՝ Janice), իսկ հետագա պատմությունները հրատարակվեցին այնպիսի հրատարակչություններում, ինչպիսիք էին Collier’s, Good Housekeeping, Harper’s, Mademoiselle, The New Republic, The New Yorker, Woman’s Day, Woman’s Home Companion և այլն:
1996 թվականին նրա տան խորդանոցում հայտնաբերվեց Ջեկսոնի անտիպ պատմվածքների մի կույտ: Դրանցից լավագույնները նախկինում ժողովածուների մեջ չընդգրկված պատմվածքների հետ տպագրվեցին «Պարզապես սովորական օր» (անգլ.՝ Just an Ordinary Day) ժողովածուով: Վերջինիս վերնագիրը փոխառվել է The Magazine of Fantasy and Science Fiction ամսագրում տպագրված պատմվածքներից մեկից:
Էկրանավորումներ խմբագրել
Էլինոր Պարկերը Էլիզաբեթ Ռիչմոնդ է խաղացել Հյուգո Հաասի «Լիզզի» ֆիլմում (անգլ.՝ Lizzie) (1957), որը նկարահանվել է «Թռչնի բույնը» վեպի հիման վրա: Ֆիլմում նկարահանվել են նաև Ջոն Բլոնդելը, Ռիչարդ Բունը, Մարիոն Ռոսսը և Ջոնի Մաթիսը:
«Տան ուրվականը բլուրի վրա» վեպը էկրանավորվել է 1963 թվականին Ջուլի Հարրիսի և Կլեր Բլումի հետ: 1999 թվականին նկարահանվեղ վերափոխված տարբերակը, որում հանդես եկան Լիամ Նիսոնը, Լիլի Թեյլորը և Քեթրին Զետա-Ջոնսը: Սակայն այս անգամ ֆիլմը քննադատների կողմից ստացավ բացասական մեկնաբանություններ: 2018 թվականին վեպի մոտիվներով նկարահանվեց «Տան ուրվականը բլուրի վրա» սերիալը[7]:
1982 թվականին Ջոն Վուդվորդը (անգլ.՝ Joanne Woodward) Ջեկսոնի անավարտ գրքի՝ «Come Along with Me»-ի հիման վրա նկարահանել է «Գնանք ինձ հետ ֆիլմը», որտեղ նկարահանվել են Էստել Պարսոնսը և Սիլվիա Սիդնին:
Բացի ռադիոյից, հեռուստատեսությունից և թատերական ներկայացումներից՝ «Վիճակախաղ» պատմվածքի մոտիվներով նկարահանվել են նաև երեք ֆիլմ («Վիճակախաղ» (1996)[8], «Վիճակախաղ» (2007)[9]), բայց ամենահայտնին դարձավ 1969 թվականին Լարրի Յուստի[10] նկարահանած Բրիատանացու հանրագիտարանի կրթական ֆիլմերի շարքին պատկանող կարճամետրաժ ֆիլմը: Կրթական ֆիլմերի արխիվը Յուստի կարճամետրաժ ֆիլմը համարել է «բոլոր ժամանակների երկու լավագույն ուսուցողական ֆիլմերից մեկը»[11]: Այս պատմվածքի սյուժեն ընկած է նաև Մերլին Մենսոնի "Man that you fear"[12] երգի տեսահոլովակի հիմքում, որտեղ շոկ-ռոքերն ինքն է մարմնավորում մարդկային զայրույթի զոհի կերպարը:
Շերլի Ջեկսոնի՝ 1962 թվականին գրված «Մենք միշտ ապրել ենք ամրոցում» (անգլ.՝ We Have Always Lived in the Castle) վեպն ընկած է Հյու Ուիլերի (անգլ.՝ Hugh Wheeler) թատերական պիեսի հիմքում՝ ստեղծված 1960-ական թվականների կեսերին: Բեմադրող ռեժիսորն էր Գարսոն Կանինը (անգլ.՝ Garson Kanin), գլխավոր դերակատարը՝ Շերլի Նայտը: Բրոդվեյյան պրեմիերան տեղի է ունեցել 1966 թվականի հոկտեմբերի 19-ին: Եվ չնայած պրոդյուսեր Դևիդ Մերրիկի (անգլ.՝ David Merrick) ներկայացումը փակվեց Ethel Barrymore թատրոնում տեղի ունեցած ընդամենը ինը ցուցադրությունից հետո, ուիլերյան պիեսը մինչ օրս շարունակվում է բեմադրվել մարզային թատրոնների կողմից: 2018 թվականին նույնանուն գրքի հիման վրա նկարահանվել է «Մենք միշտ ապրել ենք ամրոցում» ֆիլմը, որտեղ գլխավոր դերում հանդես է եկել Տաիսսա Ֆարմիգան Մարի Կլարիսսայի կերպարում[13]:
Պարգևներ խմբագրել
- 1960 —Ազգային գրական ասոցիացիայի մրցանակ անվանակարգ: «Տան ուրվականը բլուրի վրա» վեպը:
- 1962 — «Մենք միշտ ապրել ենք ամրոցում» վեպը ընդունվել է որպես 1962 թվականի «տասը լավագուն վեպերից» մեկը՝ ըստ Time պարբերականի:
- 1966 — Էդգար Պոյի անվան մրցանակ «Չարի հնարավորությունը» (անգլ.՝ The Possibility of Evil) պատմվածքի համար՝ որպես լավագույն պատմվածք՝ տպագրված 1965 թվականի դեկտեմբերի 18-ին The Saturday Evening Post-ում:
Շերլի Ջեկսոնի մրցանակներ խմբագրել
Շերլի Ջեկսոնի առաջին մրցանակի հանձնումը [14] «հոգեբանական, սարսափ և մութ երևակայություն ժանրերում ակնառու գրական նվաճումների համար» տեղի է ունեցել 2008 թվականի հուլիսի 20-ին Մասսաչուսեթս նահանգի Բուրլինգտոն քաղաքում կայացած «Ռիդերկոն» գեղարվեստական գրականության մասին համաժողովին (անգլ.՝ Readercon Conference on Imaginative Literature): Ժյուրիի անդամներն էին Ջոն Լանգանը, Սառա Լանգանը, Պոլ Ջի Տրիմբլին և Ֆ. Բրետտ Կոկսը: Հաղթեցին.
- Էլիզաբեթ Հենդի «Կորուսյալ սերունդ» (Generation Loss by Elizabeth Hand) վեպը
- Լյուցիուս Շեպարդի «Թափուր պաշտոն» (Vacancy by Lucius Shepard) նովելը
- Գլեն Հիրշբերգի «Յանուսի ծառը» (The Janus Tree by Glen Hirshberg) վիպակը
- Նաթան Բելլինգրուդի «Երկնայի հրեշներ» (The Monsters of Heaven by Nathan Ballingrud) պատմվածքը
- Լերդ Բարրոնի «Իմագոյի հաջորդականությունը և այլ պատմվածքներ» (The Imago Sequence and Other Stories by Laird Barron) ժողովածուն
- Էլլեն Դաթլոյի խմբագրած «Ինֆերնո» հատընտիրը
Մատենագրություն խմբագրել
|
|
Գրականագիտական աշխատանքներ Շերլի Ջեկսոնի մասին խմբագրել
Ջուդի Օպենհեյմերը «Անձնական դևեր. Շերլի Ջեկսոնի կյանքը» (Private Demons: The Life of Shirley Jackson, Putnam, 1988) գրքում բացում է հեղինակի կյանքի և ստեղծագործության մանրամասները:
Ս. Տ. Ջոշիի (S. T. Joshi) «Ժամանակակից տարօրինակ պատմություններ» (The Modern Weird Tale, 2001) գիրքը առաջարկում է քննադատական ակնարկներ Ջեկսոնի ստեղծագործության մասին:
Դերիլ Հատենհաուերը (Darryl Hattenhauer) «Շերլի Ջեկսոնի ամերիկյան գոթական ոճը» (Shirley Jackson’s American Gothic, State University of New York Press, 2003) գրքում առաջարկում է Շերլի Ջեկսոնի ողջ տեղծագործության մանրամասն ամփոփումը:
Մերնիս Մըրֆին (Bernice Murphy) կազմել է Շերլի Ջեկսոնի ստեղծագործությունների վերաբերյալ քննադատական մեկնաբանությունների ժողովածու «Շերլի Ջեկսոն. ակնարկ գրական ժառանգության մասին» (Shirley Jackson: Essays on the Literary Legacy, McFarland, 2005) վերնագրով:
Ըստ ֆեմինիստ գրականագետ Էլեյն Շովալթերի (Elaine Showalter)՝ Շերլի Ջեկսոնի սպեղծագործությունները կարևորագույնն են 20-րդ դարի կեսերի գրականության համար, և ժամանակակիցների կողմից դրանք դեռ պիտի ստանան արժանի գնահատական:
2009 թվականի մարտի 4-ի փոդքաստի ժամանակ, որը շրջանառվում էր ազդեցիկ գործարարական The Economist շաբաթաթերթի կողմից, Շովալտերը հայտնեց, որ տվյալ պահին Ջոյս Կերոլ Օուստը խմբագրում է Շերլի Ջեկսոնի ստեղծագործությունների ժողովածուն, որը պետք է լույս տեսնի բաժանորդների շրջանում խիստ հարգված «Library of America»- ի համարներում:
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Линемайя Фридман. «Социальное зло: „Лотерея“ Шерли Джексон». Twayne Publishers, 1975.
- ↑ Stanley Edgar Hyman. The Magic of Shirley Jackson. 1966.
- ↑ The Modern Weird Tale by S.T. Joshi, p. 261, McFarland, 2001, ISBN 0-7864-0986-X
- ↑ Shirley Jackson’s American Gothic by Hattenhauer, Darryl. State University of New York Press, 2003
- ↑ Powers, Tim. «Remember Paula Welden? 30 Years Ago», Bennington Banner, December 1, 1976.
- ↑ Архив Шерли Джексон в Библиотеке Конгресса.
- ↑ Prudom, Laura (2018-08-27). «Netflix's The Haunting of Hill House Releases Premiere Date and First Look Photos». IGN (անգլերեն). Վերցված է 2018-10-15-ին.
- ↑ «The Lottery». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ «The Lottery». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ «The Lottery». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ «Potrzebie: Shirley Jackson's The Lottery». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ MarilynMansonVEVO (2009-10-08). «Marilyn Manson - Man That You Fear». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ «Мы всегда жили в замке (2018) - Всё о фильме, отзывы, рецензии - смотреть видео онлайн на Film.ru». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ «The Shirley Jackson Awards». Վերցված է 2019-05-24-ին.
- ↑ Սերգեյ Ալեքսեև {{{վերնագիր}}}. — ISSN 1680-645X.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Կաղապար:Lib.ru
- Ռուսերեն թարգմանությունների մատենագրություն
- Գրողի կենսագրությունը Лаборатория Фантастики կայքում
- The Modern Weird Tale by S.T. Joshi(անգլ.)
Категория:Выпускники Сиракьюсского университета Категория:Писатели-фантасты США Категория:Авторы прозы на английском языке Категория:Авторы детективной прозы Категория:Писательницы США XX века Категория:Шерли Джексон