Մագելանի Ամպեր

Մագելանի Ամպեր; ;
Դիտարկումների տվյալներ
Տեսակ	գալակտիկաների խումբ
Մասն է	Ծիր Կաթին գալակտիկայի ենթախումբ և Տեղական խումբ
Անվանված է	Ֆեռնան Մագելան

Մագելանի Ամպեր — Ծիր Կաթինի երկու արբանյակ-գալակտիկաներ․ Մագելանի Մեծ Ամպ և Մագելանի Փոքր Ամպ։ Մեծը գտնվում է Ծիր Կաթինից 163 հազար Լուսային տարի հեռավորության վրա, Փոքրը՝ 206 հազար լուսատարի հեռավորության վրա։ Սկզբում Ամպերը համարվում էին անկանոն գալակտիկաներ, սակայն հետագայում դրանց մոտ հայտնաբերվել է պարուրաձև կառուցվածքի և ձողիկով պարուրաձև գալակտիկայի նմանություն, և այժմ դրանք դասակարգվում են որպես Մագելանի Պարուրաձև գալակտիկաներ։ Դրանք համեմատաբար մոտ են իրար և կազմում են կրկնակի համակարգ։ Դրանք գտնվում են Երկնային հարավային բևեռին մոտ, այդ պատճառով մեծամասամբ տեսանելի են Հարավային կիսագնդում։ Երկու Ամպն էլ գտնվում են ընդհանուր ջրածնային թաղանթում^[1]։

Մագելանի Ամպերը գտնվում են գալակտիկական հասարակածից հեռու, այդ պատճառով դրանց լույսը քիչ է կլանվում Ծիր Կաթինի կողմից։ Մագելանի Ամպերը պարունակում են բավականին օբյեկտներ, իսկ Մագելանի Մեծ Ամպը նաև տեղակայված է պատկերային հարթությունում, ուստի կարելի է համարել, որ դրանցում պարունակվող օբյեկտները դիտորդից մոտավոր նույն հեռավորության վրա են գտնվում։ Դա կարևոր է աստղերի և աստղակույտերի ուսումնասիրությունների համար․ օրինակ՝ ցեֆեիդների մոտ լուսատվություն-պարբերություն կախվածությունը առաջին անգամ հայտնագործվել է Մագելանի Ամպերում դրանց դիտումների արդյունքում^[2]^[3]^[4]։

Մագելանի Ամպերը մի շարք առանձնահատկություններ ունեն, որոնցով տարբերվում են Ծիր Կաթինից։ Օրինակ՝ այնտեղ հայտնաբերվել են $10^{7}-10^{8}$ տարեկան աստղակույտեր, այն դեպքում, որ Ծիր Կաթինի աստղակույտերը սովորաբար $10^{9}$ տարուց մեծ են։ Նաև, ըստ երևույթին, Մագելանի Ամպերը ավելի քիչ ծանր մետաղներ են պարունակում․ դա, մասնավորապես, արտահայտվում է Ամպերի և Ծիր Կաթինի միջև միջաստղային կլանման տարբերությամբ^[3]^[5]։

Պատմություն խմբագրել

Մագելանի Ամպերը հին ժամանակներից ծանոթ էին Աֆրիկայի և Հարավային Ամերիկայի բնակիչներին (Չիլիի տարածքում հայտնաբերվել են Ամպերի առաջին քարանձավային պատկերը), իսկ Հարավարևմտյան Ասիայում դրանք հայտնաբերել են մեր թվարկության առաջին հազարամյակում։ Իբն Կուտայբան նկարագրում էր դրանք IX դարում^[6], իսկ Աբդուրահման Աս Սուֆին՝ X դարում^[7]։

Եվրոպայում, նրա աշխարհագրական դիրքից ելնելով, Մագելանի Ամպերը հայտնագործվել են ավելի ուշ։ Դրանք ծանոթ էին հարավային կիսագնդի ծովագնացներին, և XV դարում դրանք կոչում էին «Կապսկյան Ամպեր»։ Ֆեռնան Մագելանը օգտագործել է դրանք 1519-1521 թվականներին կատարած շուրջերկրյա ճանապարհորդության ժամանակ նավարկության համար՝ որպես Բևեռային աստղի այլընտրանք։ Երբ Մագելանի մահից հետո նրա նավը վերադարձավ Եվրոպա, Անտոնիո Պիգաֆետան (Մագելանի ուղեկիցը և ճանապարհորդության պաշտոնական տարեգիրը), նրա անունը անմահեցնելու նպատակով, առաջարկեց Կապսկյան Ամպերը անվանել Մագելանի Ամպեր^[8]։

Էվոլյուցիա խմբագրել

Մագելանի Մեծ Ամպում գտնվող որոշ աստղեր սկզբում գտնվել են Փոքր Ամպում, սակայն գրավիտացիոն ուժերի կողմից գրավվել են։ Մոդելներից մեկին համաձայն, 4 մլրդ տարի հետո Ծիր Կաթինը «կկլանի» Մագելանի Ամպերը, իսկ 5 մլրդ տարի հետո նրան կկլանի Անդրոմեդայի միգամածությունը^[9]։

Համաձայն վերջին հետազոտությունների՝ Ծիր Կաթինի զանգվածը համեմատելի է Անդրոմեդայի միգամածոիթյան զանգվածի հետ (1,5×10¹² M_☉ -ը 0,8±0,1×10¹² M_☉ դիմաց)^[10], հետևաբար, ավելի հավանական է բախումը, ոչ թե կլանումը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Ефремов Ю. Н. «Магеллановы Облака». Астронет.
↑ Засов А. В. «Магеллановы Облака». Астронет.
↑ ^3,0 ^3,1 Магеллановы Облака / Ю. Н. Ефремов // Физика космоса: Маленькая энциклопедия / Редкол.: Р. А. Сюняев (Гл. ред.) и др. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1986. — С. 357—360. — 70 000 экз.
↑ Leavitt, Henrietta S. (1908). «1777 variables in the Magellanic Clouds». Annals of Harvard College Observatory. 60: 87. Bibcode:1908AnHar..60...87L.
↑ Karl D. Gordon A Quantitative Comparison of the Small Magellanic Cloud, Large Magellanic Cloud, and Milky Way Ultraviolet to Near-Infrared Extinction Curves(անգլ.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2003. — Т. 594. — № 1. — С. 279—293. — doi:10.1086/376774 — Bibcode: 2003ApJ...594..279G — astro-ph/0305257
↑ «Al-Anwaa, Ibn Qutaybah». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
↑ «Observatoire de Paris (Abd-al-Rahman Al Sufi)». Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 22-ին.
↑ П. Ходж Галактики / Под ред. Ю. Н. Ефремова. — М: Наука, 1992. — 192 с.
↑ Lenta.ru: Наука и техника: Космос: Астрофизики вновь предрекли смерть Млечному Пути
↑ Масса нашей Галактики составляет 1,5 триллиона масс Солнца, выяснили ученые

Արտաքին հղումներ խմբագրել

ESO: VISTA Peeks Through the Small Magellanic Cloud’s Dusty Veil(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մագելանի Ամպեր» հոդվածին։

[1] Ефремов Ю. Н. «Магеллановы Облака». Астронет.

[2] Засов А. В. «Магеллановы Облака». Астронет.

[fk-3] 3,0 ^3,1 Магеллановы Облака / Ю. Н. Ефремов // Физика космоса: Маленькая энциклопедия / Редкол.: Р. А. Сюняев (Гл. ред.) и др. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1986. — С. 357—360. — 70 000 экз.

[4] Leavitt, Henrietta S. (1908). «1777 variables in the Magellanic Clouds». Annals of Harvard College Observatory. 60: 87. Bibcode:1908AnHar..60...87L.

[mw_lmc_smc_comp-5] Karl D. Gordon A Quantitative Comparison of the Small Magellanic Cloud, Large Magellanic Cloud, and Milky Way Ultraviolet to Near-Infrared Extinction Curves(անգլ.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2003. — Т. 594. — № 1. — С. 279—293. — doi:10.1086/376774 — Bibcode: 2003ApJ...594..279G — astro-ph/0305257

[6] «Al-Anwaa, Ibn Qutaybah». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.

[7] «Observatoire de Paris (Abd-al-Rahman Al Sufi)». Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 22-ին.

[8] П. Ходж Галактики / Под ред. Ю. Н. Ефремова. — М: Наука, 1992. — 192 с.

[9] Lenta.ru: Наука и техника: Космос: Астрофизики вновь предрекли смерть Млечному Пути

[10] Масса нашей Галактики составляет 1,5 триллиона масс Солнца, выяснили ученые

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]