Ձանձրալի պատմություն
«Ձանձրալի պատմություն» (ռուս.՝ «Скучная история»), Անտոն Պավլովիչ Չեխովի պատմվածքը, որը գրվել է 1889 թվականին։ Առաջին անգամ տպագրվել է 1889 թվականին «Северный вестник» № 11 ամսագրում՝ Անտոն Չեխով ստորագրությամբ։ Ներառվել է «Մռայլ մարդիկ» (ռուս.՝ «Хмурые люди») ժողովածուում։
| Ձանձրալի պատմություն ռուս.՝ Скучная история | |
|---|---|
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Հեղինակ | Անտոն Չեխով |
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1889 |
| Հրատարակվել է | 1889 |
Ստեղծման պատմություն խմբագրել
Անտոն Չեխովը, լինելով Մոսկվայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի ուսանող, լսել է պրոֆեսոր Ալեքսանդր Իվանովիչ Բաբուխինի (1835-1891) դասախոսությունները։ Պրոֆեսորն էլ դարձել է պատմության հերոսի նախատիպ։ Բաբուխինն ինքն էլ չի հերքել այդ կապը. համընկնում էին նույնիսկ նրանց արտաքին դիմագծերը[1]։
Չեխովը պատմվածքը գրել է Յալթայում և ավարտել Մոսկվայում։ Սկզբում այն կոչվել է «Իմ անունը և ես» (ռուս.՝ «Моё имя и я»)[2]։
Սյուժե խմբագրել
Պատմվածքն առաջին դեմքով պատմում է ստեղծագործության գլխավոր հերոսը՝ վաստակավոր պրոֆեսոր Նիկոլայ Ստեպանովիչը՝ ամենահայտնի մարդը։ Նա անբուժելի հիվանդ է, և, ըստ սեփական կանխատեսումների, նրան մնացել է ոչ ավելի, քան վեց ամիս։ Նիկոլայ Ստեպանովիչը խորհում է իր ճակատագրի մասին, որի կամքով նա դատապարտված է մահվան, փորձում է հասկանալ իրեն՝ նկարագրելով իր կյանքի սովորական ընթացքը։ Նրա կինը՝ Վարվառան, որին նա ժամանակին կրքոտ սիրում էր, և դուստրը՝ Լիզան, նյարդայնացնում են նրան, թվում է, թե նա մանրոգի է և դատարկ։ Աշխատակիցների՝ դիահերձ Պյոտր Իգնատևիչի և դռնապան Նիկոլայի հետ շփումը ոչ մի ուրախություն չի բերում Նիկոլայ Ստեպանովիչին։ Նա գիտի, որ հիվանդության պատճառով չի կարող դասախոսություններ կարդալ նույն փայլով ու տաղանդով, որ արդար կլինի իր տեղը զիջել երիտասարդ և առողջ մարդուն, բայց ի վիճակի չէ դա անել։ Գիտությունը միակ երույթն է, որն իսկապես զբաղեցնում է Նիկոլայ Ստեպանովիչին, նրա համար դրանից հրաժարվելը նման է կենդանի թաղվելուն։
Նիկոլայ Ստեպանովիչը կարծում է, որ իր հայտնի անունը, արժանապատվորեն ապրած կյանքը նրան չեն ազատում ներկայիս մտավոր և ֆիզիկական տանջանքներից։ Նիկոլայ Ստեպանովիչը շատ ժամանակ է անցկացնում իր հանգուցյալ ընկերոջ՝ ակնաբույժի դստեր՝ Կատյայի հետ։ Նա իր կտակում Կատյայի խնամակալ է նշանակել Նիկոլայ Ստեպանովիչին, և մինչև տասը տարեկանն աղջիկն ապրում էր նրա տանը, մինչև նրան ուղարկեցին ինստիտուտ։ Կատյան՝ իր երիտասարդության տարիներին խանդավառ և միամիտ, մաքուր սրտով և թատրոնի հանդեպ կրքոտ սիրով, այժմ ծույլ ու հուսահատ, ճակատագրով խեղված աղջիկ է։ Նա փորձել է դերասանուհի դառնալ, հիասթափվել մասնագիտությունից, դավաճանվել սիրելիի կողմից և թաղեց իր երեխային։ Այս մասին Նա գրել Է Նիկոլայ Ստեպանովիչին իր նամակներում, խորհուրդ է խնդրել. Նա պատասխանել է՝ գիտակցելով, որ, ըստ էության, նրան ոչնչով չի օգնում։ Նիկոլայ Ստեպանովիչն ու Կատյան սիրում են միմյանց, ինչպես հայրն ու դուստրը։ Վարյան և Լիզան, ընդհակառակը, ատում են Կատյային, ինչպես, ըստ Նիկոլայ Ստեպանովիչի, գիտեն միայն կանայք։ Կատյան, իր հերթին, նույնքան արհամարհում է նրանց։
Ամենօրյա ընտանեկան ընթրիքները հոգնեցնում և նյարդայնացնում են Նիկոլայ Ստեպանովիչին։ Բացի կնոջից և աղջկանից, դրանց ներկա է նաև ոմն Ալեքսանդր Ադոլֆովիչ Գնեկեր՝ Լիզայի երկրպագուն, որը համակրելի չէ Նիկոլայ Ստեպանովիչին և անվստահություն է ներշնչում նրան։ Կինը պարբերաբար Նիկոլայ Ստեպանովիչի հետ զրույց է սկսում այն փաստի շուրջ, որ նա, անշուշտ, պետք է մեկնի Խարկով, որտեղից գալիս է Գնեկերը, տեղեկություններ բերի նրա վիճակի և ընտանիքի մասին։ Նիկոլայ Ստեպանովիչը չի ուզում գնալ Խարկով, բայց խղճալով կնոջը՝ համաձայնում է։
Երեկոյան Նիկոլայ Ստեպանովիչը գնում է Կատյայի մոտ։ Նրա հետ իրեն զգում է լավ և հարմարավետ։ Բացի նրանից, Կատյան ունի ևս մեկ հյուր՝ բանասեր Միխայիլ Ֆեոդորովիչը, որը սիրահարված է Կատյային և չի համարձակվում խոստովանել նրան այդ մասին։
Մի երեկո Կատյան գալիս է Նիկոլայ Ստեպանովիչի մոտ, տանջվելով իր մշտական անքնությունից, աղաչում է նրան, որ իրենից փող վերցնի և գնա բուժվելու։ Նիկոլայ Ստեպանովիչը հրաժարվում է գումար ընդունել։ Կատյան վրդովված հեռանում է։
Նիկոլայ Ստեպանովիչը մեկնում է Խարկով։ Այնտեղ նա փորձում է տեղեկություններ հավաքել Գնեկերի մասին, բայց քաղաքում նրա մասին ոչ ոք չգիտի։ Շուտով Նիկոլայ Ստեպանովիչը կնոջից հեռագիր է ստանում, որից իմանում է, որ Գնեկերը գաղտնի ամուսնացել է Լիզայի հետ։ Այս հաղորդագրությունը ոչ մի կերպ չի հուզում նրան. զարմանալով սեփական անտարբերությունից՝ Նիկոլայ Ստեպանովիչը հյուրանոցի համարում շարունակում է մտածել իր խեղված, անդամալույծ հոգու մասին։ Հանկարծ դռան թակոց է լսվում։ Նիկոլայ Ստեպանովիչը զարմացած իր առջև տեսնում է Կատյային, որը եկել էր իր մոտ։ Նա լաց է լինում, ասում է, որ Նիկոլայ Ստեպանովիչը իր համար որպես հայր է, և միայն նա կարող է օգնել իրեն։ Նա աղաչում է նրան պատասխանել այն հարցին, թե ինչ պետք է անի։ Նա բազմիցս կրկնում է հարցը, բայց Նիկոլայ Ստեպանովիչը չգիտի, թե ինչ է պատասխանել նրան, ինչպես կարող է օգնել նրան և միայն մխիթարում է ընդհանուր բառերով, խնդրում է հանգստանալ և նախաճաշել իր հետ։ Կատյան, հասկանալով, որ պատասխան չի ստան, արցունքները սրբելով հայտնում է, որ մեկնում Է Ղրիմ։ Նիկոլայ Ստեպանովին ուզում է հարցնել՝ «Այսինքն՝ իմ հուղարկավորության ժամանակ չե՞ս լինի»։ Բայց Կատյան այլևս նրան չի նայում։ Նրանք հրաժեշտ են տալիս։ «Ցտեսություն, ի՛մ գանձ»,- բառերով հեղինակն ավարտում է իր ստեղծագործությունը։
Հրատարակություններ խմբագրել
Անտոն Չեխովի պատմվածքն առաջին անգամ տպագրվել է 1889 թվականին «Հյուսիսային պարբերական» № 11 ամսագրում՝ Անտոն Չեխով ստորագրությամբ, 1890 թվականին տպագրվել է «Մռայլ մարդիկ» ժողովածուում, ընդգրկվել է Ա. Ֆ. Մարքսի հրատարակության մեջ։
Չեխովի կենդանության օրոք «Ձանձրալի պատմություն» պատմվածքը թարգմանվել է գերմաներեն, լեհերեն, սերբախորվաթերեն, ֆիններեն և չեխերեն։
Քննադատություն խմբագրել
Քննադատությունը ոչ միանշանակ է գնահատել պատմվածքը։ Գրող Ալեքսեյ Պլեշչեևը հեղինակին ուղղված նամակում պատմությունը գնահատել է հետևյալ կերպ. «Դուք դեռ ոչինչ չեք ունեցել այնքան ուժեղ և խորը, որքան սա։ Ծեր մարդ-գիտնականի տոնայնությունը զարմանալիորեն լավ է պահպանվում, և նույնիսկ այն հիմնավորումները, որտեղ լսվում են սուբյեկտիվ, ձեր սեփականը նոտաներ, չեն վնասում դրան։ Եվ այս դեմքը, ինչպես կենդանի, կանգնած է ընթերցողի առջև։ Կատյան նույնպես հիանալի է ստացվել։ Բոլոր երկրորդական կերպարները նույնպես շատ կենդանի են։ Կան բազմաթիվ դիտողություններ հավատարիմ, տեղ-տեղ խորը նույնիսկ. Էլ չեմ ասում մոտիվի բացարձակ նորության մասին»։
Պատմվածքի մասին իրենց կարծիքը գրել են Սուվորինը որն այն համարել է սուբյեկտիվ և հրապարակախոսական, ինչպես նաև Պ. Սվոբոդինը, Կ. Ֆ. Գոլովինը, Դ. Ստրունինը, Լ. Օբոլենսկին և այլք։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Чехов А. П. Скучная история// Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982.
- Une banale histoire, traduit par Édouard Parayre, Bibliothèque de la Pléiade, Éditions Gallimard, 1970, ISBN 2-07-010550-4.
- Dictionnaire Tchekhov, page 117, Françoise Darnal-Lesné, Édition L’Harmattan, 2010, ISBN 978 2 296 11343 5.