Հենրի Ադամս
Հենրի Բրուկս Ադամս (անգլ.՝ Henry Brooks Adams; փետրվարի 16, 1838[1][2][3][…], Բոստոն, ԱՄՆ[2] - մարտի 27, 1918[1][2][3][…], Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ[2]), ամերիկացի գրող և պատմաբան։ Առավել հայտնի է նրա «Հենրի Ադամսի դաստիարակությունը» ինքնակենսագրական գիրքը։
Հենրի Ադամս անգլ.՝ Henry Brooks Adams | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | փետրվարի 16, 1838[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Բոստոն, ԱՄՆ[2] |
| Վախճանվել է | մարտի 27, 1918[1][2][3][…] (80 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ[2] |
| Գերեզման | Adams Memorial |
| Գրական անուն | Frances Snow Compton |
| Մասնագիտություն | լրագրող, վիպասան, նոր ժամանակաշրջանի պատմաբան, պատմաբան, գրող, մաթեմատիկոս, քարտուղար, խմբագիր և արվեստագետ |
| Լեզու | անգլերեն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} ԱՄՆ[2] |
| Կրթություն | Հարվարդի համալսարան[2] և HU Berlin |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | The Education of Henry Adams? |
| Անդամակցություն | Արվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Phi Beta Kappa, Ամերիկայի հնավաճառության միություն և Ամերիկյան պատմական ասոցիացիա |
| Աշխատավայր | Հարվարդի համալսարան[2][4], Չարլզ Ֆերնսիս Ադամս[4] և North American Review?[4] |
| Պարգևներ | |
| Ամուսին | Marian Hooper Adams?[6] |
| Ազգականներ | Ջոն Քուինսի Ադամս |
| Հենրի Ադամս Վիքիքաղվածքում | |
 Henry Adams Վիքիպահեստում | |
Պատանեկություն խմբագրել
Ծնվել է Բոստոնում, Չարլզ Ֆրենսիս Ադամսի (1807-1886) և Աբիգեյլ Բրուկսի (1808-1889) ընտանիքում։ Ադամսների ընտանիքը Ամերիկային երկու նախագահ է տվել։ Գրողի նախապապ Ջոն Ադամսը եղել է ԱՄՆ-ի երկրորդ նախագահը, պապը՝ Ջոն Քվինսի Ադամսը, որը մահացել է, երբ տղան դարձել է տասը տարեկան, եղել է ԱՄՆ-ի վեցերորդ նախագահը, իսկ ավելի վաղ Ռուսաստանում առաջին ամերիկյան դեսպանորդը։
1858 թվականին Հարվարդի համալսարանն ավարտելուց հետո մեկնել է Եվրոպա՝ Բեռլինի համալսարանում քաղաքացիական իրավունքնեի մասին դասախոսություններ լսելու, և երկու տարի շրջագայել Գերմանիայում, Բելգիայում, Նիդերլանդներում, Իտալիայում և Ֆրանսիայում։
Քաղաքացիական պատերազմի տարիներ խմբագրել
1860 թվականի աշնանը վերադառնալով ԱՄՆ՝ Հենրի Ադամսը դարձել է իր կոնգրեսմեն հոր քարտուղարը, որն այն ժամանակ ձգտում էր փոխզիջում գտնել, որը թույլ կտար պահպանել Հյուսիս-ամերիկյան նահանգների միությունը։
Քաղաքացիական պատերազմի նախօրեին՝ 1861 թվականի մարտի 19-ին, նախագահ Լինքոլնը Չարլզ Ֆրենսիս Ադամսին դեսպան է նշանակել Անգլիայում։ Հայրը որդուն, որպես մասնավոր քարտուղար իր հետ տարել է Լոնդոն։ Հենրի Ադամսը նույնպես դարձել է լոնդոնյան «Նյու Յորք Թայմս»-ի անանուն թղթակից։
Անգլիական կառավարությունը, պաշտոնապես չեզոքություն հայտարարելով, իրականում հարավային նահանգները ճանաչել է պատերազմող կողմ և աջակցություն ցուցաբերել նրանց, ինչը Չարլզ Ֆրենսիս Ադամսի առաքելությունը չափազանց բարդ և պատասխանատու է դարձրել։
Անգլիայում գտնվելու ընթացքում Հենրի Ադամսը ծանոթացել է ժամանակի շատ նշանավոր մարդկանց հետ, հանդիպել երկրաբան Չարլզ Լայելին, զրուցել տնտեսագետ Ջոն Ստյուարտ Միլլի, գրողներ՝ Չարլզ Դիքենսի, Ռոբերտ Բրաունինգի, Ալջերնոն Սուինբերի հետ։
Պատմաբան և մտավորական խմբագրել
1868 թվականին Հենրի Ադամսը վերադարձել է Միացյալ Նահանգներ և, տեղափոխվելով Վաշինգտոն, սկսել է աշխատել որպես լրագրող։ Ադամսը իրեն նկարագրել է որպես ավանդապաշտ մարդ, որը ձգտել է 17-րդ և 18-րդ դարերի ժողովրդավարական իդեալին։ Նախագահ Հրանտի և նրա իրավահաջորդների վարչակազմի կոռուպցիան ցնցել է Ադամսին, ինչի մասին նա գրել է հետագայում։
1870 թվականին Ադամսը Հարվարդում նշանակվել է միջնադարյան պատմության պրոֆեսորի պաշտոնում, որը նա զբաղեցրել է մինչև 1877 թվականի իր վաղաժամկետ թոշակի անցնելը։ Ենթադրվում է, որ Ադամսը առաջինն է (1874-1876), որը պատմական աշխատանք է կատարել Միացյալ Նահանգներում։ Նրա ուսանողների թվում է եղել Հենրի Կաբոտ Լոջը, որը հետագայում սերտորեն համագործակցել է Ադամսի հետ։
1872 թվականի հունիսի 27-ին Ադամսն ամուսնացել է Քլիվեր Հոփերի հետ Բոստոնում, և նրանք իրենց մեղրամիսն անցկացրել են Եվրոպայում։ Եվրոպայից վերադառնալուն պես նա վերադարձել է Հարվարդի իր աշխատանքին, իսկ Բոստոնում գտնվող նրանց տունը իրենց ընկերների և ծանոթների համար դարձել է հավաքատեղի։ 1877 թվականին իր կնոջ հետ տեղափոխվել է Վաշինգտոն, որտեղ նրանց տունը դարձել է հասարակական կյանքի կենտրոն։ Ադամսն աշխատել է Վաշինգտոնում որպես լրագրող, և շարունակել աշխատել որպես պատմաբան։
Ադամսին են պատկանում Ալբերտ Գալաթինի, նախագահ Ջեֆերսոնի հետ աշխատած ֆինանսների նախարարի (1879), Վիրջինիայից քաղաքական գործիչ Ջոն Ռենդոլֆի (1882), բանաստեղծ Ջոն Քեբոտ Լոջի (1911) կենսագրությունները, պատմության և քաղաքականության վերաբերյալ հոդվածները։ Սակայն որպես պատմաբան Ադամսը ճանաչում է ձեռք բերել իր «Միացյալ Նահանգների պատմությունը Ջեֆերսոնի և Մեդիսոնի օրոք» (1889-1891) աշխատությունից հետո, որի թողարկումից հետո նա ընտրվել է ամերիկյան պատմական ասոցիացիայի նախագահ (1894)։
1880-ականներին Ադամսը գրել է երկու վեպ։ Անանուն հրատարակված «Ժողովրդավարություն» (1880) վեպում (Ադամսի հեղինակությունը հայտնի է դարձել միայն նրա մահից հետո), ցույց է տրված Վաշինգտոնի իշխանությունների կոռուպցիան և նկարագրվում են Սպիտակ տան կյանքի իրական փաստերը։ Վեպը սիրված է եղել ժամանակակիցների շրջանում։ Երկրորդ վեպը, որը հրատարակվել է Ֆրենսիս Սնոու Քոմփթոն կեղծանունով, «Էսթեր»-ն է (1884)։
1885 թվականի դեկտեմբերի 6-ին նրա կինը՝ Քլիվերը, ինքնասպանություն է գործել։ Նրա մահից հետո Ադամսը ամառային հանգիստն անցկացրել է Փարիզում, իսկ ձմեռը՝ Վաշինգտոնում։
1904 թվականին Ադամսը մասնավոր կերպով հրատարակել է «Մոն Սեն-Միշել և Շարտեր» գիրքը՝ արտահայտելով իր տպավորությունները Արևմտյան Ֆրանսիա կատարած իր ճանապարհորդության մասին, իր հիացմունքը Շարտրա տաճարի խճապակիների, գոթական ճարտարապետության մասին և գնահատելով միջնադարը՝ որպես աշխարհի խորհրդանշական արտահայտության միասնություն։ Գիրքը հրապարակվել է 1913 թվականին Ամերիկացի հայտնի ճարտարապետ Ռալֆ Ադամս Կրեմի առաջարկով՝ Ամերիկյան Ճարտարապետների ինստիտուտի աջակցությամբ։
Հենրի Ադամսի ինքնակենսագրական գիրքը հրատարակվել է Ադամսի կողմից 1907 թվականին՝ ընկերների և ծանոթների համար փոքրիկ մասնավոր համարում։ 1909 թվականի նոյեմբերին Թեյլորին ուղղված նամակում Ադամսը հետևյալ նկատառումն է ունեցել. «Գրքի բոլոր օրինակները պետք է վերադարձնեին ինձ ուղղումների համար, բայց քանի որ ժամանակն անցնում է, ես ավելի ու ավելի եմ կասկածում, թե արդյոք պետք է այդ ուղղումները կատարել։ Չէ որ այս գրքի միակ նպատակը ինքն իրեն դաստիարակելն էր…»: Ադամսի մահվանից հետո «Մասաչուսեթս» պատմական ընկերությունը հրատարակել է «Հենրի Ադամսի կրթությունը» և հասանելի է դարձել լայն հասարակությանը։
Հենրի Ադամսը մահացել է 80 տարեկան հասակում Վաշինգտոնում և թաղված է կնոջ կողքին՝ Վաշինգտոնի Ռոք Քրեյք գերեզմանատանը։
Թերմոդինամիկայի երկրորդ օրենք խմբագրել
1910 թվականին Ադամսը տպել է փոքր տպաքանակով «Նամակ ամերիկյան պատմության ուսուցիչներին» աշխատությունը, որը բաժանել է համալսարանական գրադարաններին ու պատմության դասախոսներին, որում նա առաջարկել է պատմության տեսություն՝ հիմնված ջերմոդինամիկայի երկրորդ օրենքի և էնդոպիայի սկզբունքի վրա։ Ադամսը մարդկության պատմության մոդելավորման համար օգտագործել է Քլաուզիուսի, Հելմհոլցի և Ուիլյամ Թոմսոնի դինամիկ համակարգերի ֆիզիկան։
Ադամսը շատ փորձեր է արել պատասխանել իր տեսության քննադատությանը իր գիտական գործընկերներից, սակայն աշխատանքը կիսատ է մնացել մինչև իր մահը և հրատարակվել է հետմահու (1919)։
Արագացման օրենք խմբագրել
Ադամսը՝ «Արագացման մասին օրենքը» հոդվածում գրում է. «Կոպիտ ասած, ածխի համաշխարհային արտադրությունը կրկնապատկվում էր յուրաքանչյուր տասը տարին մեկ անգամ՝ 1840-1900 թվականներին։ Խոսքը ոչ թե քանակի, այլ թողարկված էլեկտրաէներգիայի մասին է, քանի որ 1900 թվականին մեկ տոննա ածուխից կարող էր ստացվել երեք-չորս անգամ ավելի շատ էներգիա, քան 1840 թվականին»։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (ֆր.) — 2 — Éditions Robert Laffont, 1994. — Vol. 1. — P. 16. — ISBN 978-2-221-06888-5
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 McHugh C. Encyclopædia Britannica
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 The Biographical Dictionary of America / R. Johnson — Boston: 1906. — Vol. 1. — P. 39—40.
- ↑ https://www.pulitzer.org/prize-winners-by-category/222
- ↑ Kindred Britain
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հենրի Ադամս» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հենրի Ադամս» հոդվածին։ |