Հավակատար
Հավակատար | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
Amaranthus L., 1753 | ||||||||||||||
Հոմանիշներ | ||||||||||||||
|
Հավակատար (լատին․՝ Amaranthus), հավակատարազգիների ընտանիքի միամյա և բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 5 (այլ տվյալներով՝ 80) տեսակ։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Տերևները հերթադիր են, ամբողջական, ծաղիկները՝ մանր, միասեռ (հազվադեպ՝ երկսեռ), կանաչ, դեղնավուն, վառ կարմրավուն՝ խմբված հասկանման ծաղկաբույլերում։ Ցողունը ճյուղավորվող է, կանգուն, փռվող, սպիտակ, կանաչավուն, կարմրավուն, թավոտ կամ անթավ, բարձրությունը՝ 20-100 սմ։ Տերևները հերթադիր են, ամբողջական, երկարավուն, երկարավուն-ձվաձև կամ հակադիր ձվաձև։ Ծաղկաբույլը հուրանանման է, ծաղիկները՝ միասեռ, մանր, թաղանթանման, կանաչ, դեղին, ծիրանագույն։ Ծաղկում է հուլիս-օգոստոսին։ Պտուղն ընկուզիկանման է։ Սերմերը կլորավուն են, հարթ, փայլուն, ոսպանման՝ սև-շագանակագույն երանգով։
Հայաստանում խմբագրել
Հայաստանում՝ 5 տեսակ՝
- հավակատար սպիտակ (A. albus),
- հավակատար դիմակավորված (A. graecizans),
- հավակատար սովորական (A. retroflexus),
- հավակատար թելուկատերեվ (A. blitoides)։
Տարածված են գրեթե բոլոր մարզերում, իսկ հավակատար հուրանավոր (A.hybridus)՝ հանդիպում է միայն Լոռու մարզում։ Աճում է աղբոտ վայրերում և որպես մոլախոտ՝ ուշ գարնանացան, շարահերկ բույսերի ցանքերում, բանջարանոցներում, տնկարկներում և այլն։
Հայաստանում հայտնի է 4 տեսակ. հուրանավոր, սպիտակ, դիմակավորված, սովորական՝ տարածված Ստեփանավանի, Մասիսի, Եղեգնաձորի, Սևանի աղբոտ վայրերում, ցանքատարածություններում։
Նշանակություն խմբագրել
Որոշ տեսակների մատղաշ տերևներն ուտելի են (պարունակում են վիտամիններ C, E), որոշները մշակվում են որպես գեղազարդիչ բույս[1]։
Տեսակներ խմբագրել
Ռուսաստանում հայտնի են 4 տեսակ.
Ուրիշ տեսակներ։
- Amaranthus acanthochiton
- Amaranthus acutilobius
- Amaranthus arenicola
- Amaranthus australis
- Amaranthus bigelovii
- Amaranthus brownii
- Amaranthus californicus
- Amaranthus cannabinus
- Amaranthus caudatus
- Amaranthus chihuahuensis
- Amaranthus chlorostachys
- Amaranthus crassipes
- Amaranthus crispus
- Amaranthus cruentus
- Amaranthus deflexus
- Amaranthus dubius
- Amaranthus fimbriatus
- Amaranthus floridanus
- Amaranthus gangeticus
- Amaranthus graecizans
- Amaranthus greggii
- Amaranthus hybridus
- Amaranthus hypochondriacus
- Amaranthus leucocarpus
- Amaranthus lineatus
- Amaranthus lividus
- Amaranthus mantegazzianus
- Amaranthus minimus
- Amaranthus muricatus
- Amaranthus obcordatus
- Amaranthus oleraceous
- Amaranthus palmeri
- Amaranthus paniculus
- Amaranthus polygonoides
- Amaranthus powellii
- Amaranthus pringlei
- Amaranthus pumilus
- Amaranthus quitensis
- Amaranthus rudis
- Amaranthus scleropoides
- Amaranthus spinosus
- Amaranthus standleyanus
- Amaranthus thunbergii
- Amaranthus torreyi
- Amaranthus tricolor
- Amaranthus tuberculatus
- Amaranthus viridis
- Amaranthus watsonii
- Amaranthus wrightii
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Большая советская энциклопедия
Գրականություն խմբագրել
- Бернардино де Саагун, Куприенко С.А. Общая история о делах Новой Испании. Книги X-XI: Познания астеков в медицине и ботанике / Ред. и пер. С. А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 218 с. — (Месоамерика. Источники. История. Человек). — ISBN 978-617-7085-07-1
- Терентьева Е. Амарант — растение прошлого и будущего // В мире растений. — 2003. — № 10.
- Железнов А. В. Амарант — хлеб, зрелище и лекарство // Химия и жизнь. — 2005. — № 6. — С. 56—61.
- Стрижев А. Амаранты // Наука и жизнь. — 1979. — № 11. — С. 159—160.
- Howard, Brian Clark. "Amaranth: Another Ancient Wonder Food, But Who Will Eat It?". National Geographic Online, August 12, 2013.
- Lenz, Botanik der alt. Greich. und Rom. Botany of old. (1859)
- J. Murr, Die Pflanzenwelt in der griech. Mythol. Plants in Greek Mythology. (1890)
- Fanton M., Fanton J. Amaranth The Seed Savers' Handbook. (1993)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Амарант на сайте USDA NRCS (անգլ.) Проверено 20 сентября 2008 г.
- Grain amaranth, Crops For A Future Արխիվացված 2013-11-04 Wayback Machine
- Trivialnamen in vielen Sprachen.
- Lebensmittellexikon
- Anbau und Nährstofftabelle Արխիվացված 2014-11-24 Wayback Machine
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հավակատար» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հավակատար» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 258)։ |