Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (ՀԽՍՀ)

Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն; Коммунистическая партия Армении
Տեսակ	ԽՄԿԿ
Երկիր	Հայկական ԽՍՀ
Հիմնադիր	Գևորգ Ալիխանյան
Հիմնադրված	հունիսի 30, 1920
Լուծարված	սեպտեմբերի 7, 1991
Գաղափարախոսություն	Կոմունիզմ; Մարքսիզմ-Լենինինիզմ
Պաշտոնական գույն(եր)	կարմիր
Թերթ	«Սովետական Հայաստան»
Նախորդ	Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (1917)
Հաջորդ	Հայաստանի դեմոկրատական կուսակցություն (իրավաբանորեն); Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (ՀՀ) (փաստացի)
	Communist Party of Armenia Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (այլ կիրառումներ)

Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն (կրճատ՝ ՀԿԿ, ռուս.՝ Коммунистическая партия Армении. КПА), հասարակական-քաղաքական կազմակերպություն էր։ Կազմավորվել էր 1920 թվականի հունիսին^[1]։ 1920 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1990 թվականի օգոստոս եղել է Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունում ղեկավարող կուսակցություն, Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության մասնաճյուղն էր։

Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության իշխանության տարիներին, ՀԿԿ ղեկավարությամբ Հայաստանը զգալի տնտեսական գիտամշակութային առաջընթաց է ապրել։ Վերականգնվել և վերակառուցվել է ժողովրդային տնտեսությունը, ստեղծվել են ծանր ու թեթև արդյունաբերության ձեռնարկություններ, էլեկտրակայաններ ևայլն։ ՀԿԿ-ի իշխանության տարիների ընթացքում երկրում անվճար կրթության, առողջապահության, բնակարանային ապահովման արդյունավետ համակարգ է եղել։

Սակայն 1920-ական թվականներից սկսյալ արմատավորվող վարչահրամայական գործելակերպը, զանգվածային հալածանքները, այլախոհության հանդեպ անհանդուրժողականության սաստկացումները մեծ դժվարություններ ստեղծեցին հայ ժողովրդին և հայ մտավորականությանը։ Դրա գագաթնակետը հանդիսացավ 1930-ականների բռնաճնշումները։ Կուսակցության նախկին առաջին քարտուղարներ՝ Գևորգ Ալիխանյանը, Հայկ Հովսեփյանը, Հայկազ Կոստանյանը և Ամատունի Վարդապետյանը բռնաճնշումների ժամանակ դատպարտվեցին մահապտժի։

1980-ական տարիների ժողովրդային ընդվզումներն ու ցույցերը պատճառ դարձան Խորհրդային Միության և Հայկական ԽՍՀ-ի փլուզմանը, Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության իշխանության կորուստին և Հայաստանի Հանրապետության հռչակման։ ՀԽՍՀ կոմկուսի անդամ եղած որոշ գործիչներ «Միասնություն դաշինքի» կազմում 1999 թվականին ընտրվեցին Ազգային ժողովի պատգամավորներ, ինչպես նաև Հայաստանի կառավարությունում նշանակվեցին տարբեր պաշտոնների, Ազգային ժողովի նախագահ ընտրվեց ՀԽՍՀ կոմկուսի կենտրոնական կոմիտեի նախկին առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանը։

Պատմություն խմբագրել

Հայ սոցիալ-դեմոկրատների միությունը հիմնադրվել է 1902 թվականին Թիֆլիսում։ Այն բաժանվեց Բոլշևիկ և Մենշևիկ խմբերի։ Բոլշևիկների խմբի և Հայաստանի առաջին հանրապետությունում գտնվող «Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն» հայ կումունիստների կազմակերպության միաձուլման արդյունքում 1920 թվականի հունիսի 30-ին ստեղծվեց կուսակցությունը։ Կուսակցության շատ ղեկավարներ մեղադրվել են Տրոցկիստ կամ Դաշնակիստ լինելու մեջ և մահապատժի ենթարկվել 1937 թվականին^[2]։

Լուծարում խմբագրել

1991 թվականին Արամ Գ. Սարգսյանը և ՀԿԿ այլ ղեկավարներ լուծարեցին Հայաստանի ԽՍՀ-ում գործող Հայաստանի կոմունիստական կուսակցությունը՝ հիմնելով Հայաստանի Դեմոկրատական կուսակցությունը։

Նույն տարվա հուլիսի 29-ին, Հայաստանի Հանրապետությունում հիմնվեց Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն, որի առաջին քարտուղար ընտրվեց Սերգեյ Բադալյանը։ Ներկայումս կուսակցության առաջին քարտուղարը Տաճատ Սարգսյանն է (2013 թվականից)։

Առաջնորդներ խմբագրել

Կուսակցության առաջնորդի կոչումը գրեթե միշտ եղել է «Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղար«^[3]:

№	Անուն (Ծնունդ–Մահ)	Պաշտոնը ստանձնել է	Պաշտոնը լքել է	Կուսակցություն
Առաջին քարտուղար
1	Գևորգ Ալիխանյան (1897–1938)	Դեկտեմբեր 1920 թ.	Մայիս 1921 թ.	ՀԿԿ
Գլխավոր քարտուղար
2	Ասքանազ Մռավյան (1885–1929)	Մայիս 1921 թ.	Մայիս 1922 թ.	ԽՄԿԿ
Առաջին քարտուղար
3	Աշոտ Հովհաննիսյան (1887–1972)	Հունվար 1922 թ.	Հուլիսի 6 1927	ԽՄԿԿ
4	Հայկ Հովսեփյան (1891–1937)	Հուլիսի 6 1927	Ապրիլի 8 1928	ԽՄԿԿ
5	Հայկազ Կոստանյան (1898–1938)	Ապրիլի 8 1928	Մայիսի 7 1930	ԽՄԿԿ
6	Աղասի Խանջյան (1901–1936)	Մայիսի 7 1930	Հուլիսի 9 1936	ԽՄԿԿ
7	Ամատունի Վարդապետյան (1900–1938)	Սեպտեմբերի 21 1936	Սեպտեմբերի 23 1937	ԽՄԿԿ
8	Գրիգորի Հարությունով (1900–1957)	Սեպտեմբերի 23 1937	Նոյեմբերի 28 1953	ԽՄԿԿ
9	Սուրեն Թովմասյան (1910–1980)	Նոյեմբերի 28 1953	Դեկտեմբերի 28 1960	ԽՄԿԿ
10	Յակով Զարոբյան (1908–1980)	Դեկտեմբերի 28 1960	Դեկտեմբերի 5 1966	ԽՄԿԿ
11	Անտոն Քոչինյան (1913–1990)	Փետրվարի 5 1966	Նոյեմբերի 27 1974	ԽՄԿԿ
12	Կարեն Դեմիրճյան (1932–1999)	Նոյեմբերի 27 1974	Մայիսի 21 1988	ԽՄԿԿ
13	Սուրեն Հարությունյան (1939–2019)	Մայիսի 21 1988	Ապրիլի 5 1990	ԽՄԿԿ
14	Վլադիմիր Մովսիսյան (1933–2014)	Ապրիլի 5 1990	Նոյեմբերի 30 1990	ԽՄԿԿ
15	Ստեփան Պողոսյան (1932–2012)	Նոյեմբերի 30 1990	Մայիս 1991 թ.	ԽՄԿԿ
16	Արամ Գ. Սարգսյան (1949–)	Մայիս 1991 թ.	Սեպտեմբեր 1991 թ.	ԽՄԿԿ

Հրապարակումներ խմբագրել

Կուսակցությունը հրատարակել է «Սովետական Հայաստան» օրաթերթը և «Լենինյան ուղիով» ամսագիրը^[2]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Հայկական սովետական հանրագիտարան. Vol. 6. 1980. էջ 144.
↑ ^2,0 ^2,1 Hobday, Charles (1986). Communist and Marxist Parties of the World. Harlow: Longman. էջեր 180–181. ISBN 0-582-90264-9.
↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 25-ին.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 144)։

[hsh-6-144-1] Հայկական սովետական հանրագիտարան. Vol. 6. 1980. էջ 144.

[Hobday1986-2] 2,0 ^2,1 Hobday, Charles (1986). Communist and Marxist Parties of the World. Harlow: Longman. էջեր 180–181. ISBN 0-582-90264-9.

[3] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 25-ին.

[1]

[2]

[3]