Կենսաթոշակային սխեմա

Կենսաթոշակային սխեմա (կենսաթոշակային ծրագիր), մի շարք կանոններ, որոնք որոշում են կենսաթոշակային հիմնադրամի մուտքագրման կարգը և հիմնադրամից վճարումները։ Կենսաթոշակային սխեման նշված է հիմնադրամի կանոններում։ Նույն հիմնադրամը կարող է առաջարկել մի քանի սխեմա, որոնք կարող են լինել անհատական (առանձին անդամի համար) կամ խմբային (օրինակ՝ գործատուի համար, որն իր աշխատողների համար ներդրումներ է կատարում)։

Կենսաթոշակային սխեմայի ընտրությունը հիմնված է պրոֆեսիոնալ ակտուարի կողմից իրականացված ակտուարային հաշվարկների արդյունքների վրա։

Սխեմաների բնութագիր

Կենսաթոշակային սխեմայի նկարագրության մեջ սովորաբար նշվում է․

• Կենսաթոշակային վճարներ կատարելու կարգը, դրանց չափը, հաճախականությունը, տևողությունը,
• կենսաթոշակային հաշիվների վարման կարգը,
• ֆոնդի պարտավորությունների, ներդրումների, վճարումների, մարման գումարների ակտուարային հաշվարկների մեթոդաբանությունը,
• ոչ պետական կենսաթոշակներ ստանալու կարգը, դրանց չափը, հաճախականությունը, վճարումների տևողությունը,
• մասնակցի մահվան դեպքում կենսաթոշակային սխեմայի իրականացման պայմանները,
• մարման գումարների հաշվարկման կարգը։

Կենսաթոշակային սխեմաների տեսակներ

Կենսաթոշակային սխեմաները կարելի է դասակարգել ըստ մի քանի չափանիշի։ Կենսաթոշակային որոշակի սխեման կարող է ունենալ մի քանի առանձնահատկություն։ Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում կենսաթոշակային ամենահայտնի ծրագիրը 401(k)-ն է, որն անհատական կուտակային կենսաթոշակային ծրագիր է՝ սահմանված վճարներով։

Պահուստի առկայություն

Կախված պահուստի առկայությունից՝ տարանջատում է իրականացվում ֆինանսավորվող և չֆինանսավորվող (pay-as-you-go) սխեմաների միջև։ Առաջին դեպքում ստեղծվում է ապահովագրական պահուստ, իսկ երկրորդում՝ ոչ։ Առաջիններից հիմնականում օգտվում է պետությունը, իսկ երկրորդներից՝ ոչ պետականները։ Պահուստի առկայությունն ապահովում է կենսաթոշակների վճարումը և նվազեցնում ֆինանսական դժվարությունների հավանականությունը։ Պահուստի բացակայության դեպքում հիմնադրամի կայունությունը կախված է հիմնադրի ֆինանսական կայունությունից։ Պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի դեպքում կենսաթոշակների վճարումը կախված է բյուջեի և արտաբյուջետային կենսաթոշակային հիմնադրամի վիճակից։

Մասնակիցների ցուցակ

Կախված մասնակիցների կազմից՝ տարանջատվում է ոչ արտադրական և արտադրական։ Առաջին դեպքում հիմնադրամի մասնակիցները մեկ արտադրական կազմի անդամ չեն, իսկ երկրորդում՝ հանդիսանում են։

Հիմնադրամի միջոցների սեփականատեր

Կախված հիմնադրամի սեփականատիրոջից՝ առանձնացվում են ապահովագրական և հավատարմագրային հիմնադրամներ։ Առաջին դեպքում սեփականատերը ապահովագրական ընկերությունն է, իսկ երկրորդում` հիմնադրամի մասնակիցները։

Կենսաթոշակի որոշման մեթոդ

Կախված կենսաթոշակի որոշման մեթոդից՝ առանձնացվում է կենսաթոշակի անհատական և խմբային ապահովագրություն։ Սխեմաները տարբերվում են՝ կախված նրանից, թե ինչպես է իրականացվում համարժեքության սկզբունքը սխեմայի մասնակիցների նկատմամբ։ Օրինակ, եթե անդամավճարները վճարում է ինքը, ապա միջոցները կուտակվում են անվանական կենսաթոշակային հաշվին։ Եթե գործատուն վճարում է վճարները, ապա միջոցները կարող են կուտակվել համատեղ կենսաթոշակի վրա։ Դրանից հետո կենսաթոշակը կարող է համապատասխանել յուրաքանչյուր մասնակցի կամ միանգամից բոլոր մասնակիցների վճարներին։ Առաջին դեպքում նրանք խոսում են անհատական սխեմայի, իսկ երկրորդում՝ խմբայինի մասին։

Կենսաթոշակի չափի որոշակիության աստիճան

Կենսաթոշակի չափի որոշակիության աստիճանի համաձայն՝ կան սահմանված վճարների և սահմանված նպաստների սխեմաներ։ Առաջին դեպքում աշխատողի և գործատուի վճարները հաստատագրված են, իսկ կենսաթոշակի չափը որոշվում է կենսաթոշակային տարիքը լրանալու պահին՝ կախված կուտակված գումարից։ Երկրորդ դեպքում մասնակցի կենսաթոշակի և վճարների չափը նախապես համաձայնեցվում է, իսկ գործատուի վճարների չափը պարբերաբար ճշգրտվում է ակտուարային հաշվարկի միջոցով։ Կենսաթոշակային սխեման կարող է նաև նախատեսել ներդրումների և նպաստների ինդեքսավորում՝ կախված գնաճի տեմպից կամ այլ գործոններից։

Վճարների տևողություն

Կախված վճարումների տևողությունից՝ տարբերում են վճարումների ցմահ սխեմա, մի շարք տարիների ընթացքում վճարումների սխեմա և վճարումների կենսաթոշակային սխեմա, մինչև կենսաթոշակային հաշվի միջոցների սպառումը։ Ցմահ սխեմա օգտագործելիս կենսաթոշակները վճարվում են ոչ պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի մասնակցի կյանքի ողջ ընթացքում և դադարում են նրա մահից հետո։ Սխեման կիրառվել է երկար տարիներ՝ կանխորոշված ժամանակահատվածում կենսաթոշակային վճարներ ապահովելու համար։ Այս սխեմաներից վերջինն օգտագործելիս վճարումները դադարեցվում են, երբ մասնակցի կենսաթոշակային հաշվի միջոցները սպառվում են։

Ապրելու հավանականության հաշվառում

Կախված պարտավորությունների հաշվարկման ընթացքում ապրելու հավանականության հաշվառումից՝ գոյություն ունեն խնայողությունների և ապահովագրության սխեմաներ։ Հնարավոր է նաև երկու սխեմայի համադրություն, երբ կուտակման փուլում օգտագործվում է խնայողական սխեմա, իսկ կենսաթոշակները վճարելու փուլում՝ ապահովագրության սխեմա։

Ներդրումների օգտագործում

Կախված ընթացիկ ներդրումների օգտագործումից՝ առանձնացվում են վճարումներ կատարելու և ֆինանսավորվող սխեմաներ։ Բաշխման սխեմայի ընթացիկ վճարներն օգտագործվում են ներկայիս կենսաթոշակառուների կենսաթոշակների վճարման համար։ Կուտակային սխեմայի մեջ ներդրումները կուտակվում և ներդրվում են հետագա վճարումների պահուստ ստեղծելու համար։ Սովորաբար վճարման կարգը վճարող սխեմաներն օգտագործվում են որպես պետական կենսաթոշակային սխեմայի մաս։ Ոչ պետական միջոցները հիմնված են կուտակային սկզբունքների վրա։

Ակտուարային հաշվարկներ

Ծրագրի ընտրությունը սերտորեն կապված է կենսաթոշակային հիմնադրամի ապագա ֆինանսական պարտավորությունների գնահատման հետ։ Այս պարտավորությունների կատարումը պետք է ապահովված լինի ընթացիկ վճարներով և (կամ) կուտակված միջոցներից ներդրումային եկամուտով։ Ապագա եկամուտներն ու ապագա պարտավորությունները կախված են սխեմայի առանձնահատկություններից, ինչպես նաև տնտեսության վիճակից, ժողովրդագրական միտումներից, ֆինանսական շուկաներում տիրող իրավիճակից և այլ գործոններից։ Հետևաբար, ֆոնդի կայունությունն ու կենսաթոշակային սխեմայի կատարումն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ակտիվների և պարտավորությունների չափի հատուկ գնահատում։ Գնահատումն իրականացվում է պրոֆեսիոնալ ակտուարի կողմից՝ օգտագործելով ակտուարային մոդելներ, որոնք հատուկ մշակված են ժամանակի և ռիսկի գործոնների լուծման համար։ Ակտուարները կատարում են հետևյալ գործառույթները.

• կենսաթոշակային սխեմաների մշակում, որոնք կներկայացվեն հիմնադրամի փաստաթղթերում,
• ակտիվների և պարտավորությունների ներքին գնահատում հիմնադրամի կառավարման նպատակներով,
• ակտիվների և պարտավորությունների արտաքին գնահատում կենսաթոշակային սխեմայի մասնակիցների և այլ շահագրգիռ կողմերի համար։

Որպես կանոն՝ այդ գործառույթներն իրականացնում են տարբեր անձինք՝ հետաքրքրությունների կոնֆլիկտից խուսափելու համար։ Ներքին կամ արտաքին ակտուարային գնահատումը հանգեցնում է ակտուարային եզրակացության։

Տես նաև

• Կենսաթոշակային հիմնադրամ
• Կենսաթոշակային պահուստ
• 401(k)

Գրականություն

• Бончик В. М. Негосударственные пенсионные фонды. Финансовая устойчивость и актуарные расчеты. — М.: "Дашков и К°", 2017. — 208 с. — ISBN 978-5-394-02381-1
• Трояновский В.С., Меликян О.Г., Оралин В.А. Пенсионные схемы и актуарная оценка негосударственных пенсионных фондов. — М.: ФИД "Деловой экспресс", 1998. — 80 с.