Կարտուշ

Հին եգիպտական հիերոգլիֆներում կարտուշը երկարավուն կլորացված ուրվագիծ է, որի ներքևի հատվածը հորիզոնական գիծ է (ուղղահայաց տեղադրման համար) կամ կողքի վրա (կարտուշի հորիզոնական տեղադրման համար), ինչը ցույց է տալիս, որ դրանում գրված տեքստը թագավորական անուն է։

Պատմություն խմբագրել

Հունի III դինաստիայի վերջին փարավոնը առաջին փարավոնն էր, որի անունը պարբերաբար կցվում էր կարտուշում, որի վրա պատկերված էր ներքևի մասում հանգույցով կապված պարան^[1]։ Քարտուշը գործի է դրվում Սնեֆերու փարավոնի օրոք 4-րդ դինաստիայի սկզբին։

Պատկերավորումներ խմբագրել

Քարտուշին նախորդել է սերեխը։ Հին եգիպտական լեզվում կարտուշը շենու էր կոչվում և, ըստ էության, շեն մատանու^[en] մեծացված տարբերակն էր։ Դեմոտիկ գրություններում կարտուշը վերափոխվեց՝ դառնալով զույգ փակագծեր և ուղղահայաց գիծ։

Փարավոնների հինգ տիտղոսային անուններից կարտուշներով են շրջանակվել գահական անունը (պրենոմեն) և իրական անունը (նոմեն), որը տրվում էր ծնվելու ժամանակ^[2]։ Ուզուրպացիայի կամ «հիշողության անեծքի» (լատին․՝ Damnatio memoriae) դեպքերում անուններն ու կարտուշները ջնջվում կամ փոխարինվում էին ուրիշներով։ Բարեբախտաբար պատմաբանների համար, նման գործելակերպը ենթարկվում է հետազոտության և վերծանման, մանրազնին վիմագրական վերլուծության շնորհիվ^[3]։

Երբեմն հմայագրեր էին պատրաստվում կարտուշների տեսքով, որոնք պատկերում էին փարավոնների անունները և տեղադրվում էին գերեզմաններում։ Եգիպտոսի պատմության որոշակի ժամանակահատվածներում այդպիսի հմայագրերի (ամուլետների) վրա անուններ չէին պատկերվում այն վախի պատճառով, որ այն մարդը, ում անունը գրված էր կարտուշի վրա, իշխանություն կարող է ձեռք բերել անունը կրողի վրա^[4]։

Ուզուրպացված կարտուշի օրինակ: Սեբեկհոթեպ III-ի քանդակ
Պտղոմեոսների շրջանի կարտուշ
Ամենհոթեպ III-ի կարտուշ-հմայագիրը (մ.թ.ա. XIV դար): Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ռամզես IV-ի արձանի վրայի կարտուշը: Բրիտանական թանգարան

Գիտության մեջ խմբագրել

Կլեոպատրա VII թագուհու կարտուշը Իդֆուի տաճարում

Ռոզետայի քարի վրայի Կլեոպատրա թագուհու կարտուշը ֆրանսիացի եգիպտագետ և լեզվաբան Ժան Ֆրանսուա Շամպոլյոնին օգնեց վերծանել հին եգիպտական հիերոգլիֆները։

Այս նմուշները մեծ նշանակություն ունեն հնագետների համար այն առումով, որ նրանք կարողանում են այդ նմուշների միջոցով որոշել պահպանման ժամանակն ու պատկանելիությունը^[5]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Kathryn A. Bard An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt. — John Wiley & Sons, 2015. — С. 135. — 508 с. — ISBN 9781118896112
↑ Allen, James Peter, Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs, Cambridge University Press 2000, p. 65
↑ Peter James Brand The Monuments of Seti I: Epigraphic, Historical, and Art Historical Analysis. — BRILL, 2000. — С. 25-26. — 612 с. — ISBN 9789004117709
↑ Alfred Wiedemann Religion of the Ancient Egyptians. — Adamant Media Corporation, 2001. — С. 293—295. — ISBN 1-4021-9366-1
↑ Thomas Eric Peet, William Leonard Stevenson Loat 3 // The Cemeteries of Abydos. — Adamant Media Corporation, 1912—1913. — С. 23. — ISBN 1-4021-5715-0

[1] Kathryn A. Bard An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt. — John Wiley & Sons, 2015. — С. 135. — 508 с. — ISBN 9781118896112

[2] Allen, James Peter, Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs, Cambridge University Press 2000, p. 65

[3] Peter James Brand The Monuments of Seti I: Epigraphic, Historical, and Art Historical Analysis. — BRILL, 2000. — С. 25-26. — 612 с. — ISBN 9789004117709

[4] Alfred Wiedemann Religion of the Ancient Egyptians. — Adamant Media Corporation, 2001. — С. 293—295. — ISBN 1-4021-9366-1

[5] Thomas Eric Peet, William Leonard Stevenson Loat 3 // The Cemeteries of Abydos. — Adamant Media Corporation, 1912—1913. — С. 23. — ISBN 1-4021-5715-0

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]