Կապույտ կետ
Կապույտ կետ (լատին․՝ Balaenoptera musculus), ծովային կաթնասուն, որը պատկանում է բեղավոր կետերի (Mysticeti) ենթակարգին[1]։ Մինչև 29,9 մետր երկարությամբ[2] և գրանցված առավելագույնը 173 տոննա կշռով[2] (որը հավանաբար կարող է հասնել 181 տոննայի)՝ այս կենդանին երբևէ գոյություն ունեցած հայտնի ամենախոշոր կենդանին է[3][4]։ Ներկայումս այն համարվում է վտանգված տեսակ[5]։
| Կապույտ կետ | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Գիտական դասակարգում | |||
|
|||
| Լատիներեն անվանում | |||
| Balaenoptera musculus
(Linnaeus, 1758)
|
|||
| Հատուկ պահպանություն | |||
 | |||
| ցամաք տարածվածություն | |||
|
Կապույտ կետի երկար և բարեկազմ մարմինը կարող է ունենալ կապույտի տարբեր երանգներ՝ վերին հատվածում մոխրակապտավունից մինչև ստորին հատվածի ավելի բաց երանգներ[6]։ Գոյություն ունի նվազագույնը երեք ենթատեսակ՝ Հյուսիսային Ատլանտիկի և Հյուսիսային Խաղաղի B. m. musculus, Հարավային օվկիանոսի B. m. intermedia և Հնդկական օվկիանոսում ու Հարավային Խաղաղ օվկիանոսում հայտնաբերված B. m. brevicauda (հայտնի է նաև որպես գաճաճ կապույտ կետ)։ Մեկ այլ ենթատեսակ կարող է համարվել Հնդկական օվկիանոսում հայտնաբերված B. m. indica-ն։ Այլ բեղավոր կետերի պես կապույտ կետի սննդային ռացիոնը հիմնականում ևս բաղկացած է մանր խեցգետնանմաններից[7]։
Երկրագնդի գրեթե բոլոր օվկիանոսներում կապույտ կետերը լայնորեն տարածված էին մինչև 20-րդ դարի սկիզբը։ Գրեթե մեկ դարի ընթացքում նրանց քանակը հասավ ոչնչացման մակարդակի՝ կետորսների անընդհատ որսերի պատճառով, մինչև 1966 թվականին միջազգային համայնքը ձեռնարկեց նրանց պաշտպանությունը։ 2002 թվականի հաշվետվության համաձայն՝ ամբողջ աշխարհում[2] կապույտ կետերի քանակը 5 000-ից 12 000 էր կազմում՝ խմբավորված նվազագույնը 5 խմբերում։ Բնության պահպանման համաշխարհային միության տվյալների համաձայն՝ ներկայումս ամբողջ աշխարհում գոյություն ունի մոտավորապես 10 000-ից 25 000 կապույտ կետ[8]։ Մինչ կետորսությունը խոշորագույն քանակը գտնվում էր Անտարկտիկայում՝ մոտ 239 000 (202 000-311 000-ի միջակայքում)[9]։ Հյուսիսային Խաղաղի, Անտարկտիկայի և Հնդկական օվկիանոսի խմբերից գոյատևել է շատ փոքր քանակ՝ մոտ 2 000։ Երկու խումբ գտնվում է Հյուսիսային Ատլանտյանում, ևս նվազագույնը երկուսը՝ Հարավային կիսագնդում։ 2014 թվականի դրությամբ Հյուսիս-արևելյան Խաղաղի կապույտ կետերի քանակը վերադարձել է գրեթե մինչկետորսյան մակարդակին[10]։
Ընդհանուր նկարագրություն խմբագրել
Աչքերը գտնվում են բերանի անկյուններում։ Կապույտ կետը գույները չի տարբերում։ Լավ են զարգացած նրա լսողություն օրգանները, որոնք ընկալում են նույնիսկ ուլտրա և ինֆրա ձայները։ Հոտառությունը վատ է։ Շնչանցքը ջրում եղած ժամանակ ամուր փակվում է։ Կապույտ կետը սնվում է խեցգետնակերպերով և փափկամարմիններով։ Օրական ուտում է 1,5-2 տոննա կեր. իսկ ձագին կերակրելու ժամանակահատվածում՝ 4-5 տոննա։ Ստամոքսը 3000 լիտր տարողությամբ եռաբաժին 3 մետր երկարությամբ պարկ է։ Աղիքների երկարությունը կազմում է 250 մետր։ Լյարդը կշռում է 1000 կգ իսկ ենթաստամոքսային գեղձը՝ 100 կգ։ Կապույտ կետն ունի 8000 լիտր արյուն և 700 կգ-ոց սիրտ։ Երիկամների քաշը 1000 կգ է։ Այս հսկան ունի 14 000 լիտր ծավալով թոքեր։ Մեջքի զարկերակի տրամագիծը 30 սմ է։ Շնչանցքը գլխի ետևի մասում է։ Կապույտ կետը ջրի մեջ կարող է մնալ մինչև 30 րոպե։ Հիմնականում լողում է ջրի 7-20 մետր խորքերում։ Մինչ ջրի երես դուրս գալը բաց է անում շնչանցքը և որոշ քանակությամբ ջուր լցվում է շնչափողի մեջ, այնուհետև թոքերից դուրս մղվող օդի ուժեղ ճնշման հետևանքով այդ ջուրը ցայտում է դուրս։ Ցուրտ եղանակին արտաշնչվող օդում եղած ջրային գոլորշին ևս խտանում և առաջացնում 15 մետր բարձրությամբ շատրվան, որը երևում է 10 կմ հեռավորությունից։ Այդ շատրվանից փչում է անախորժ հոտ։ Արտաշնչման ժամանակ առաջանում է ուժեղ սուլոց հիշեցնող ձայն։ Կապույտ կետը ձայնալարեր չունի։ Կետի գլխուղեղը կշռում է 7 կգ։ Աճման շրջանը համարվում է 5-6 տարեկան հասակը։ Նրանք ապրում են 36-40 տարի։ Կապույտ կետի պոչը հանդիսանում է գլխավոր շարժիչ օրգանը։ Ջրային կյանքին նպաստում են ենթամաշկային 50 սմ-ոց ճարպաշերտը, իլիկաձև մարմինը, ճարպով հագեցած սպունգանման ոսկորները և օդով լցված հսկա թոքերը։ Կետը՝ ի տարբերություն ցամաքային կենդանիների, քիչ էներգիա է ծախսում տեղափոխվելու համար։ Ամենախոշոր կետի մարմնի խտությունը հավասար է ջրի խտությանը։ Կետերն ունեն հզոր ուժ։ Ջրի տակ, 28 կմ/ժամ արագությամբ շարժվելու համար ծախսվում է 168 ձիու ուժ։
Կապույտ կետերի բազմացումը խմբագրել
Կապույտ կետերը բազմանում են հասարակածային տաք ջրերում։ Էգերը ծննդաբերում են 2-3 տարին մեկ անգամ ունենալով հիմնականում 1 ձագ՝ 6-8 մետր երկարությամբ և 3 տոննա քաշով։ Կետը ծնվում է ջրի մեջ և միանգամայն զարգացած վիճակում։ Կապույտ կետի կաթնագեղձերը գտնվում են մաշկային հատուկ գրպանիկներում։ Ձագը դունչը մտցնում է գրպանիկի մեջ և խմում կաթը։ Ձագը կաթով սնվում է մինչև 7 ամսական հասակը։ Կապույտ կետը օրական արտադրում է 300 լիտր՝ 40 տոկոս յուղայնությամբ սննդարար կաթ։ 7 ամիս հետո ձագն ունենում է 17 մետր երկարություն; Նա օրվա ընթացքում 100 կգ աճ է ունենում։ 6 ամսական ձագի քաշը լինում է 18 տոննա։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ "American Cetacean Society Fact Sheet – Blue Whales".
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "Assessment and Update Status Report on the Blue Whale Balaenoptera musculus" (PDF). Committee on the Status of Endangered Wildlife in Canada. 2002.
- ↑ Paul, Gregory S. (2010). "The Evolution of Dinosaurs and their World". The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton: Princeton University Press. էջ 19
- ↑ Bortolotti, Dan (2008). Wild Blue: A Natural History of the World's Largest Animal. St. Martin's Press.
- ↑ Mead, J.G.; Brownell, R. L. Jr. (2005). "Order Cetacea". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. p. 725. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
- ↑ "Species Fact Sheets: Balaenoptera musculus (Linnaeus, 1758)". Fisheries and Aquaculture Department, Food and Agriculture Organization, United Nations
- ↑ de Koning, Jason; Wild, Geoff (1997). "Contaminant analysis of organochlorines in blubber biopsies from blue whales in the St. Lawrence Seaway" Արխիվացված 2017-10-27 Wayback Machine. Trent University.
- ↑ IUCN Red List․ ստացված է 06․09․2017 թ․
- ↑ Branch, T. A.; Matsuoka, K.; Miyashita, T. (2004). "Evidence for increases in Antarctic blue whales based on Bayesian modelling". Marine Mammal Science. 20 (4): 726–754. doi:10.1111/j.1748-7692.2004.tb01190.x.
- ↑ "California Blue Whales Bounce Back From Whaling"
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կապույտ կետ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կապույտ կետ» հոդվածին։ |