Կախարդական կրպակ

Կախարդական կրպակ;
Տեսակ	dance choreography?, performing arts production?, musical performance? և բալետ
Խորեոգրաֆ	Լեոնիդ Մյասին
Կոմպոզիտոր	Ջոակինո Ռոսսինի
Զգեստների ձևավորող	Անդրե Դերեն

Կախարդական կրպակ (ֆր.՝ La Boutique Fantasque), երեք տեսարաններով մեկ գործողությամբ բալետ` ըստ Լ. Մյասինի բեմադրության, Ջոակինո Ռոսսինիի երաժշտությամբ, ըստ Օտտորինո Ռեսպիգիի գործիքավորման, լիբրետոն` ըստ բալետմաստերի, բեմանկարչությունը` Անդրե Դերենի։ Առաջին անգամ ներկայացրել է «Դյագիլևի ռուսական բալետ» խումբը 1919 թվականի հուլիսի 5-ին, Լոնդոնի Ալհամբրա թատրոնում։

Պատմություն խմբագրել

Բեմադրության աշխատանքը սկսվել է 1918 թվականին, Իսպանիայում, երբ Արևմտյան Եվրոպան խանդավառությամբ դիմավորում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտը^[2]։ «Կախարդական կրպակ» բալետի և դրան հաջորդող «Եռանկյուն» բալետի ստեղծման ընթացքում Մյասինը ոգեշնչել է Դյագիլևին^[3]։ Բալետմաստերն իր հիշողություններում ենթադրվում էր, որ Դյագիլևը գաղափարը փոխառել է «Տիկնիկների Փերի» գերմանական հին բալետից։

Ըստ Ս. Գրիգորևի հիշողությունների` սկզբում ենթադրվում էր, որ բեմանկարչությամբ պետք է զբաղվեր Լ. Բակստը։ «Սակայն Դյագիլևը մտափոխվում է և ձևավորումը պատվիրում Անդրեյ Դերենին, որից Բասկը նեղանում է, և դա նրանց միջև վեճ է առաջացնում»^[4]։ Մյասինի հուշագրություններից հետևում է, որ Դյագիլևը չէր հավանում Բակստի էսքիզները, և նա խնդրում է Մյասինին, որ աշխատանքի հրավիրի Դերենին^[3]։ «Երբ Դերենը ժամանում է Լոնդոն «Կախարդական կրպակ» բալետի համար ստեղծած իր էսքիզներով, Դյագիլևը հասկանում է, որ նա բալետում մաքուր գեղանկարչության ներմուծման առաջին փորձն է կատարել^[5]»: Այլ տեղեկություններով, Գրիգորևը լինելով Բակստի կողմնակից, հավանություն չի տալիս Դերենի ձևավորմանը, Դյագիլևը և Մյասինը որոշում են քայլել ժամանակին համընթաց և գովաբանում էին Դերենի աշխատանքը։

Մանկական խաղալիքների թեման Մյասինը շարունակել է «Մանկական խաղեր» բալետում (1932 թվականին), որտեղ երկու ոգիները գիշերը խաղալիքներին հնարավորություն են տալիս ապրել իրենց խորհրդավոր կյանքով։

Սյուժե խմբագրել

Գործողությունները տեղի էին ունենում 1860 թվականին, Նեապոլում^[6], որտեղ գնորդների ուշադրությունը գրավում էր զարմանահրաշ մեխանիկական խաղալիքների կրպակը։ Հանկարծ խանութ է մտնում մի ավազակ, որը փորձում էր գողանալ տիկնիկների զգեստները, սակայն սեփականատերը նկատում է, և ավազակը վազելով փախչում է։ Կրպակը լցվում է գնորդներով` անգլիացի պառաված օրիորդներով, ամերիկյան ընտանիքներով, ռուս վաճառական զույգերով։ Ամերիկացիները պահանջում են ցուցադրել ամենալավ գործարանային տիկնիկները, որոնք տարանտելա են պարում։ Այնուհետև երկու խաղաքարտային արքաները և խաղաքարտային թագուհիները մազուրկա են պարում։ Որից հետո սեփականատիրոջ օգնականը դուրս է տանում Սնոբին և սեխերի վաճառողին։ Այնուհետև ռուս և ամերիկացի երեխաները գտնում են «5 կազակների աղջիկների հետ», որոնք պարում էին կազակական պարեր։ Դրանց հետևում է երկու պուդելներիի պարը։ Լավագույն խաղալիքները կանկան էին պարում` ըստ «Օֆֆենկոյի Կապրիչչո» երաժշտության (նկարագիրը բալետմաստերը վերցրել է Ժորժ Սյորայի «Կրկես» կտավից)^[7]): Ընտրելով իրենց դուր եկած տիկնիկները` գնորդները հեռանում են։ Օրվա վերջում սեփականատերը փակում է կրպակը։ Լռության մեջ դանդաղ վալսի երաժշտության ներքո տիկնիկները դուրս են գալիս և գալոպ են կատարում։

Եզրափակիչ մասում առավոտյան գնորդները նկատում են, որ իրենց գնումները անհետացել են։ Իրականում տիկնիկները թաքնվել էին` չցանկանալով լքել խանութը, բայց ցանկանալով գնորդներին հակահարված տալ, հարձակվում են նրանց վրա։ Կազակները սպառնում են հրացաններով, պուդելները կծում էին, խաղաքարտերը գործի են դնում ձեռքերը։ Ապշած գնորդները վազելով փրկվում են, իսկ տիկնիկները շրջապատում են սեփականատիրոջը եզրափակիչ պարի կատարման համար^[8]։

Երաժշտության հատվածներ խմբագրել

Նախերգանքի ստեղծման ընթացքում Օտտորինո Ռեսպիգին օգտագործել է Ջոակինո Ռոսսինիի քիչ հայտնի «Սիբիրական պարեր» և «Սլավոնական քայլերգ» ստեղծագործությունները (ֆր.՝ Siberian Dance, Slav March), կանկան պարային համարում Les Riens-ի հատվածներից մեկում գերակշռում է «Օֆենբախի կապրիչչո» (Capriccio Offenbachique) երաժշտությունը։ Ռեսպիգիի «Կախարդական կրպակ» բալետի համար երաժշտությունը բաղկացած է 8 մասից` 40 րոպե տևողությամբ։

I` ուվերտյուրա (Overture)
II` տարանտելա (Tarantella)
III` մազուրկա (Mazurka)
IV` Կազակների պար (Danse Cosaque)
V` կանկան (Can-Can)
VI` Վալս (Valse Lente)
VII` նոկտյուրն (Nocturne)
VIII` գալոպ (Galop)

Պրեմիրա խմբագրել

1919 թվականի հուլիսի 5-ին մեկ գործողությամբ և երեք տեսարանով տեղի է ունեցել «Կախարդական կրպակ» բալետի առաջին ցուցադրությունը։ Երաժշտությունը` Ջ. Ռոսինիի, Օ. Ռեսպիգիի գործիքավորմամբ և վերադաշնակմամբ, սցենարը և խորեոգրաֆիան` ըստ Լ. Մյասինի, ձևավորումը` Ա. Դերենի, դիրիժոր` Անրի Դեֆոսե, ռեժիսոր` Ս. Գրիգորև։ Լոնդոնի Ալհամբրա թատրոն։

Հիմնական գործող անձինք և կատարողներ

Կրպակի սեփականատեր` Էնրիկո Չեկետի
Ռուս գնորդ` Սերգեյ Գրիգորև
Ռուս գնորդի կինը` Ջուզեպինա Չեկետի

Տիկնիկների պարեր

Տարանտելա` Լիդիա Սոկոլովա և Լեոն Վոյցիխովսկի
Խաչի թագուհի` Լյուբով Չերնիշյովա
Սնոբ` Ստանիսլավ Իզդիկովսկի
Սեխերի վաճառող` Կոստեցկի
Կազակների ղեկավար` Նիկոլայ Զվերև
Կազակների ղեկավարի սիրուհի` Իստոմինա
Աղջիկ պուդել` Վերա Կլարկ (Վերա Սավինա)
Տղա Պուդել` Նիկոլայ Կրեմնյով
Կանկան` Լիդիա Լապուխովա և Լեոնիդ Մյասին

1919 թվականին ռուսական խաղաշրջանի ժամանակ բալետը կատարվել է 40 անգամ, այնուհետև ընդգրկվել է Դյագիլևի ռուսական բալետի խաղացանկում և կատարվել է մինչև խմբի գոյության ավարտը։

Ռուսական բալետ Մոնտե Կառլո

1929 թվականի ապրիլի 20-ին Բալանչինը և Մոնտե Կառլո ռուսական բալետը «Կախարդական կրպակը» ներկայացրել են Մյասինի խորեոգրաֆիայով, Մոնտե Կառլոի Մոնտե Կառլո թատրոնում։

Գնահատականներ խմբագրել

«Կախարդական կրպակ» բալետը լոնդոնյան պրեմիերայում մեծ հաջողություն է ունեցել^[9]։ Մամուլը տպավորիչ ակնարկներ է հրապարակել։ Ե. Սուրիցը մեջբերել է Սիդնի Կերոլի «Սանդի Թայմսին» արված մեկնաբանությունը. ««Կախարդական կրպակը» բալետը ալեկոծել է իմ հոգու զգացումների հեղեղը, այնքան ուժեղ, որ ես հազիվ էի դիմանում նրանց ճնշմանը։ Ես նորից ինձ երեխա էի զգում։ Բալետում հարություն են առել մանկության բոլոր երջանկությունները, երջանիկ ժամերը, որոնք անցկացնում էինք խաղալիքների հետ, պատի մանկական նկարները, իմ մորաքրոջ ալբոմի ճեպանկարները, խաղերի և չարաճճիությունների ոգին^[9]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ http://www.teatrotorino.unito.it/index.php/1926-1927/169-1926-12-24-rappresentazioni-straordinarie-dei-balletti-russi-di-serge-de-djagilev
↑ Григорьев, 1993, Глава 11. 1919, էջ 123
↑ ^3,0 ^3,1 Мясин, 1997, Глава 8, էջ 149
↑ Григорьев, 1993, Глава 11. 1919, էջ 125
↑ Мясин, 1997, Глава 8, էջ 150
↑ Мясин, 1997, Глава 8, էջ 151
↑ Мясин, 1997, Глава 8, էջ 153
↑ Мясин, 1997, Глава 8, էջ 151—154
↑ ^9,0 ^9,1 Мясин, 1997, Суриц. «Волшебная лавка», էջ 307

Գրականություն խմբագրել

Волшебная лавка // Балет : Энциклопедия / Гл. ред. Ю. Н. Григорович. — М. : Советская энциклопедия, 1981. — 623 с.
Григорьев С. Л. Балет Дягилева, 1909—1929 = The Diaghilev Ballet. 1909—1929 / Пер. с англ. Чистяковой Н. А.; предисл. и ком. В. В. Чистяковой. — М. : Aртист. Pежиссёр. Tеатр, 1993. — 383 с. — (Ballets Russes). — 5 000 экз. — ISBN 5-87334-002-1.
Мясин Л. Ф. Моя жизнь в балете = My Life in Ballet / Пер. с англ. М. М. Сингал / предисл. и фрагменты из монографии «Леонид Фёдорович Мясин» Суриц Е. Я. / ком. Е. Яковлевой. — М. : Aртист. Pежиссёр. Tеатр, 1997. — 366 с. — (Ballets Russes). — 3 000 экз. — ISBN 5-87334-012-9.
Суриц Е. Я. История «Русского балета», реальная и фантастическая в рисунках, мемуарах и фотографиях из архива Михаила Ларионова / Научн. ред. Елизавета Суриц, Глеб Поспелов. — М.: Издательская программа «Интерроса», 2009. — 432 с. — («Первая публикация»). — ISBN 978-5-91491-013-3

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«La boutique fantasque» (ֆրանսերեն). Bibliothèque nationale de France. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.
«Performance: La boutique fantasque» (ֆրանսերեն). Bibliothèque nationale de France. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.
«La Boutique fantasque» (ֆրանսերեն). Bibliothèque nationale de France. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.

[_758bc30786317bf5-1] ttp://www.teatrotorino.unito.it/index.php/1926-1927/169-1926-12-24-rappresentazioni-straordinarie-dei-balletti-russi-di-serge-de-djagilev

[Григорьев—1993—Глава_11._1919—123-2] Григорьев, 1993, Глава 11. 1919, էջ 123

[Мясин—1997—Глава_8—149-3] 3,0 ^3,1 Мясин, 1997, Глава 8, էջ 149

[Григорьев—1993—Глава_11._1919—125-4] Григорьев, 1993, Глава 11. 1919, էջ 125

[Мясин—1997—Глава_8—150-5] Мясин, 1997, Глава 8, էջ 150

[Мясин—1997—Глава_8—151-6] Мясин, 1997, Глава 8, էջ 151

[Мясин—1997—Глава_8—153-7] Мясин, 1997, Глава 8, էջ 153

[Мясин—1997—Глава_8—151—154-8] Мясин, 1997, Глава 8, էջ 151—154

[Мясин—1997—Суриц._«Волшебная_лавка»—307-9] 9,0 ^9,1 Мясин, 1997, Суриц. «Волшебная лавка», էջ 307

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]