Կազակություն

Կազակություն (ուկրաիներեն՝ Козаки́, ռուս.՝ казаки, լեհ.՝ Kozak), զինվորական դաս Արևելյան Եվրոպայում 18-20-րդ դարերի սկզբին։

Պատմական ակնարկ խմբագրել

14-17-րդ դարերում կազակությունն ընդգրկում էր պարհակից ազատ ու վարձու աշխատողներին, երկրի ծայրամասում զինվորական ծառայություն կատարողներին և այսպես կոչված՝ «ազատ կազակներին»։ 18-19-րդ դարերում նրանց մեծ մասը հարկատու դաս դարձավ, մյուսները մտան Դոնի, Կուբանի, Օրենբուրգի, Աստրախանի, Սիբիրի և այլ կազակային զորքերի մեջ։ Ճորտացումից և լեհական ու լիտվական իշխանությունների լծից փախչող գյուղացիները, 15-րդ դարի երկրորդ կեսից հաստատվելով Դոնի, Դնեպրի և Յաիկի ստորին ավազաններում, իրենց կոչում Էին ազատ մարդիկ՝ կազակներ։

Հարևան ֆեոդալական իշխանություններին և կիսաքոչվոր ժողովուրդներին դիմադրելու համար 15-16-րդ դարերի սկզբին նրանք ստեղծեցին Դոնի, Վոլգայի, Դնեպրի (Չերկասի) և մյուս կազակային զինվորական համայնքները։ 16-րդ դարի առաջին կեսին առաջացավ Զապորոժյան Սեչը։ Ուկրաինայում կազակները դարձան հակալեհական ժողովրդական ապստամբությունների հիմնական ուժը։

16-րդ դարի վերջից մինչև 17-րդ դարի առաջին կեսը նրանց օգնում և զինված պայքարին մասնակցում Էին ուկրաինական քաղաքների հայ համայնքները։ Կազակները զգալի ներդրում ունեցան ոչ միայն երկրի սահմանների պաշտպանության, այլև Հյուսիսային Կովկասի, Սիբիրի և Հեռավոր Արևելքի յուրացման գործում։

Կազակության տնտեսական կյանքի հիմքը սկզբում որսորդությունն ու անասնապահությունն էր, 17-րդ դարի երկրորդ կեսից տարածվեց նաև երկրագործությունը։

16-17-րդ դարերում գոյության համար կարևոր միջոց էր ավարը։ Կազակության ներսում հենց սկզբից առաջացան սոցիալական շերտեր՝ չքավորներ և ունևորներ։ Առաջինները 17-18-րդ դարերի գյուղացիական ապստամբությունների շարժիչ ուժերից էին, իսկ վերնախավը 19-րդ դարի սկզբին ընդգրկվեց Ռուսաստանի ազնվական դասի մեջ։ 16-17-րդ դարերին կազակությունը ինքնավար էր։ Կարևոր հարցերը լուծվում Էին ընդհանուր ժողովում՝ ռադայում։

Ցարական կառավարությունը վերնախավի աջակցությամբ 1721 թվականից կազակությանը ենթարկեց իր իշխանությանը։ Հետմաններն ու ավագները սկսեցին նշանակվել կենտրոնից։ 1775 թվականին վերացվեց Զապորոժյան Սեչը։ Իր ռազմական ավանդույթների և լավ պատրաստականության շնորհիվ կազակությունը զգալի դեր խաղաց 18-20-րդ դարերի սկզբներին Ռուսաստանի մղած պատերազմներում։

1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ ցարական կառավարությունը երկրի հարավային սահմանների պաշտպանության նպատակով որոշեց կազակներով բնակեցնել Արաքսի հովիտը և ստեղծել, այսպես կոչված՝ «Արաքսի կազակությունը», բայց այդ ծրագիրը չիրագործվեց։ 19-րդ դարի վերջից կապիտալիստական հարաբերությունները թափանցեցին նաև կազակների շրջանը։ Շերտավորումը խորացավ։ 1905-1907 թվականներին կազակային մի շարք զորամասեր մասնակցեցին հեղափոխական շարժումներին, 1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխության ժամանակ անցան ապստամբների կողմը։

Դոնում, Թերեքում, Սիբիրում ստեղծվեցին կազակային դեպուտատների խորհուրդներ։ 1918 թվականի մարտ-մայիսին Ռուսաստանի Սովետական Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության կազմում ստեղծվեցին Դոնի, Կուբան-Սևծովյան և Թերեքի սովետական հանրապետությունները։ 1920 թվականին կազակությունը որպես զինվորական դաս վերացվեց, ստեղծվեցին նրանցից կազմված հեծելազորային դիվիզիաներ, որոնք Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին (1941-1945) հերոսաբար մարտնչեցին ռազմաճակատներում։

Տես նաև խմբագրել

Եփրատյան կազակներ

Գրականություն խմբագրել

Алмазов Борис. Военная история казачества. — М.։ Яуза; Эксмо, 2008.
Белозёрова Е. В. Особенности вхождения казачьего офицерства Кубани в дворянское сословие Российской империи (конец XVIII — первая половина XIX вв.) // «Российский исторический журнал», 2006. — № 1. — С. 50−53.
Большой толковый словарь донского казачества։ Ок. 18000 слов и устойчив. словосочетаний / Ростов. гос. ун-т; Ф-т филологии и журналистики; Каф. общ. и сравнительн. языкознания. — М.։ ООО «Русские словари» (ISBN 5-93259-031-9)։ ООО «Издательство АСТ» (ISBN 5-17-017230-3)։ ООО «Издательство Астрель» (ISBN 5-271-05845-X), 2003. — 608 с.
Великая Н. Н. Об этнических особенностях казачьих групп. — М.։ НЭИ «Академическая мысль», 2006.
Вельяминов-Зернов В. В. Исследование о касимовских царях и царевичах. — 2-е изд. — СПб.։ В тип. Имп. Академии наук — Часть первая. (С четырьмя таблицами), 1863. — XIII, 558 с.
Вернадский Г. В. Монголы и Русь. — США, 1953.
Волк-Карачевский В. В. Борьба Польши с казачеством во второй половине XVII и начале XVIII века. — К.։ Тип. Императорского университета Св. Владимира, 1899.
Гумилёв Л. Н. Древняя Русь и Великая Степь. — Кристалл, 1989. — ISBN 5-306-00332-Х
Казачьи войска — СПб.։ Тип. В. Д. Смирнова, 1909.— 496 с. на сайте Руниверс
Казин В. Х., Казачьи войска. Краткая хроника казачьих войск и иррегулярных частей. Справочная книжка императорской главной квартиры — СПб., 1912.
Карамзин Н. М. История государства Российского։ в 12-и т. — СПб., 1816−1829;
Ключевский В. О. Курс русской истории։ в 5-и ч. — СПб., 1904−1922. — 1146 с.; Русская история. Полный курс лекций — М., 1988.; 1993.; ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2004. — 831 с. — ISBN 5-94849-564-7.
Казаки // Народы России. Атлас культур и религий. — М.։ «Дизайн. Информация. Картография», 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
Полное собрание русских летописей. — СПб.−М.։, 1846−2004. — Т. 1−43.
Псковские летописи / Под ред. А.Н. Насонова. — Вып. 2. — М.։ Академия наук СССР, 1955.
Савельев Е. П. Часть 1. Древность казачества // История Дона и Донского казачества (в 4-х частях). — 1918.
Савельев Е. П. История казачества с древнейших времен до конца XVIII века. Историческое исследование в трёх частях. — 1915.
Савельев Е. П. Древняя история казачества. — Издательство։ Вече, 2007. — ISBN 978-5-9533-2143-3
Сибирское казачество // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.։ «Топ-книга», «Феория», «Дизайн. Информация. Картография», 2007. — 664 с. — ISBN 5-287-00413-3.
Соловьёв С. М. История России с древнейших времен։ в 29-и т. — СПб., Издательство։ Товарищество «Общественная польза», 1851−1879.; М.։ Голос; Колокол-Пресс, 1993-1998.; М., 2001.;
Станиславский А. Гражданская война в России XVII в. Казачество на переломе истории. — М.։ «Мысль», 1990. — 25 000 экз.
Фиров П. Т. Гетманы украинского казачества. Биографические справки. — Севастополь։ Издательство СевНТУ, 2005. — 64 с. ISBN 996-7443-72-4, ББК 63.3 (4 УКР).
Хорошхин М. Казачьи войска — СПб., 1881.
Щербина Ф. А., чл.-кор. Акад. наук. История Кубанского казачьего войска։ История края — Екатеринодар։ Тип. Кубан. обл. правл., 1910. — Т. 1.
Щербина Ф. А., чл.-кор. Акад. наук. История Кубанского казачьего войска։ История войны казаков с закубанскими горцами։ С военно-исторической картой Кубанской области за время с 1800 по 1860 г. — Екатеринодар։ Тип. Т-ва печ. и изд. дела п/ф «Печатник», 1913. — Т. 2.
Казаки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Козачество // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Эварницкій Д. І. Исторія запорожскихъ козаковъ։ в 3-хъ т. — СПб.։ 1892−1897.;
Яворницький Д. І. Історія запорізьких козаків։ у 3-х т. / З російської переклав Іван Сварник. — Львів։ «Світ», 1990; К.։"Наукова думка", 1991. (укр.);
Яворницкий Д. И. История запорожских казаков։ в 3-х т. — М.; К.։ «Наукова думка», 1990.
Newland Samuel J. Cossacks in the German army, 1941−1945. — London, England; Portland, Or.։ F. Cass, 1991.

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Կազակություն կատեգորիայում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 154)։