Խավարածիլ
| Խավարածիլ | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Մեխակածաղկավորներ (Caryophyllales) |
| Ընտանիք | Հնդկացորենազգիներ (Polygonaceae) |
| Ցեղ | Խավարածիլ (Rheum) L., 1753 |
Խավարածիլ (լատին․՝ Rheum), հնդկացորենազգիների ընտանիքի բույսերի ցեղ։ Խոշոր բազմամյա խոտաբույսեր են՝ հզոր արմատներով։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Ծաղկակիր ցողունի բարձրությունը 1, 5 - 2, 0 մ է, մերձարմատային տերևները խոշոր են՝ հաստ, մսալի, հյութալի տերևակոթուններով։ Ծաղկաբույլը հուրան է կամ հասկիկ, ծաղիկները՝ երկսեռ, երբեմն միայն արական, պտուղը՝ թևավոր սերմիկ։ Հայրենիքը Հարավ-Արևելյան Ասիան է, Հյուսիսային Մոնղոլիան, Հյուսիսային Չինաստանը, Ալթայը, Սիբիրը։ Հայտնի է մոտ 30 տեսակ (այլ աղբյուրներով՝ 49), ԽՍՀՄ-ում՝ 22։
Տեսակներ խմբագրել
Խավարծիլի որոշ տեսակներ մշակվում են որպես բանջարային, դաբաղային, դեղորայքային բույսեր։ Սննդի մեջ օգտագործվում են տերևակոթունները, որոնք սննդարար են, պարունակում են մինչև 2, 5% շաքարներ, 3, 5% օրգանական թթուներ, կալիումի, կալցիումի, ֆոսֆորի, մագնեզիումի աղեր և վիտամիններ։ Խավարծիլից պատրաստում են կոմպոտ, կիսել, մուրաբա, ջեմ, գինի։ Խավարծիլը ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործվում է աղիքների, լյարդի հիվանդությունների բուժման համար, ինչպես նաև որպես հակացինգային միջոց (արմատները)։
Մշակության մեջ առավել տարածված են 4 տեսակ խավարծիլեր՝
- սովորական (լատին․՝ Rheum undulatum),
- կոմպակտ (լատին․՝ Rheum compactum),
- պատվաստային (Rheum rhaponticum),
- ցածրաճ (լատին․՝ Rheum nanum)։
Ցրտադիմացկուն, խոնավասեր բույս է, լուսասեր չէ։ Բազմացվում է սերմերով, ինչպես նաև վեգետատիվ ճանապարհով՝ մայր թփի բաժանմամբ։ Բերքատվությունը՝ 300-400 ց/հա։ Հայաստանում կարելի է մշակել գյուղատնտեսական բոլոր գոտիներում։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 34)։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խավարածիլ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խավարածիլ» հոդվածին։ |