Լեոնիդ Վարպախովսկի
Լեոնիդ Վիկտորովիչ Վարպախովսկի (ռուս.՝ Леонид Викторович Варпаховский, մարտի 29, 1908, Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[1] - փետրվարի 12, 1976, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), թատերական ռեժիսոր, սցենարիստ, կինոռեժիսոր, կինոգետ, սիրողական նկարիչ։ ՌԽՖՍՀ ժողովրդական արտիստ (1966)։
 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մարտի 29, 1908 |
| Ծննդավայր | Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[1] |
| Մահացել է | փետրվարի 12, 1976 (67 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտացում | թատերական ռեժիսոր |
| Պարգևներ |  |
Կենսագրություն խմբագրել
Լեոնիդ Վարպախովսկին ծնվել է 1908 թվականի մարտի 29-ին Մոսկվայում երդվյալ հավատարմատար Վիկտոր Վարպախովսկու (1873֊1917) ընտանիքում։ Մայրն ավարտել է Թիֆլիսի օրիորդաց ինստիտուտը, աշխատում էր մանկական սիրողական թատրոնում որպես ռեժիսոր-մանկավարժ։
1923 թվականին Լեոնիդ Վարպախովսկին ընդունվել է կոնսերվատորիա։ 1925 թվականին կոնսերվատորիայի ուսանողներից և դասավանդողներից ձևավորել է «Առաջին կամերային փորձարարական սինթետիկ անսամբլը»՝ «դեռ ոչ ջազ, սակայն փորձ դեպի ջազ ճանապարհին», երկրորդ նմանատիպ կոլեկտիվն էր երկրում (Վալենտին Պառնախի էքսցենտրիկ նվագախմբից հետո), որտեղ և՛ դիրիժորն էր, և՛ կատարողը։ 1928 թվականին սովորել է Մոսկվայի պետական համալսարանի գրականագիտության ֆակուլտետի արվեստաբանության բաժնում, որն ավարտել է 1931 թվականին։ Աշխատել է Մոսկվայի աշխատավոր երիտասարդների թատրոնում որպես նկարիչ և ռեժիսորի օգնական։
1933-1935 թվականներին եղել է Մեյերխոլդի անվան թատրոնի գիտական աշխատակիցը։ Տարակարծիք լինելով Վսևոլոդ Մեյերխոլդի հետ՝ հեռացել է թատրոնից։
1936 թվականի փետրվարի 22-ին ձերբակալվել է այն բանի համար, որ 1920-ական թվականների վերջին ներկա է գտնվել իր փեսայի և կնոջ քեռու խոսակցությանը, որը եղել է տրոցկիստ։ ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի հատուկ խորհրդակցության դատավճիռն էր 3 տարվա աքսոր Ղազախստան՝ «տրոցկիզմին աջակցելու համար» (Փեսան՝ Սոլոմոն Միլիկովսկին, ուղարկվում է Կոլիմա, որտեղ 1938 թվականի մարտի 8-ին գնդակահարվում է, արդարացվում է 1956 թվականի հունիսի 6-ին։)։
1936-1937 թվականներին աշխատել է Ալմաթիի Լերմոնտովի անվան ռուսական դրամատիկական թատրոնում։ 1937 թվականի նոյեմբերի 1-ին կրկին ձերբակալվել է։ Հարցաքննվել է, կտտանքների ենթարկվել, սակայն հրաժարվել է ընդունել «մեղավորությունը»։ ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի Ալմաթիի եռյակի դատավճիռն էր՝ 10 տարվա ազատազրկում ճամբարներնում (հոդված՝ 58-10)՝ «հակահեղափոխական քարոզի համար»։ 1938 թվականի մարտի 22-ին ձերբակալվել է կինը՝ Ադա Մելիկովսկայան։ 1938 թվականի մայիսի 9-ին ԽՍՀՄ Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի կոմիտեն և ԽՍՀՄ դատախազությունը լրտեսության մեղադրանքով՝ հօգուտ Ճապոնիայի, նշանակել է պատժի առավելագույն չափ՝ գնդակահարություն։ Գնդակահարվել է 1938 թվականի հունիսի 16-ին։ Արդարացվել է 1956 թվականի հուլիսի 18-ին։
1937-1940 թվականներին պատիժը կրել է Բամլագում։ 1940 թվականին «հակահեղափոխական քարոզի համար» (հոդված՝ 58, մաս 10) դատապարտվել է 10 տարվա ուղղիչ-աշխատանքային ճամբարների՝ երկրի հյուսիս-արևելքում (Մագադան)։ 1942 թվականին ընդգրկվել է Սևլագի մշակութային բրիգադում։ Այնտեղ հանդիպել է Մեյերխոլդի թատրոնի դերասան Յուրի Կոլցովի հետ։ Բեմադրել է Մոլիերի «Մտացածին հիվանդ»-ը։
1943 թվականի աշնանից մինչև 1947 թվականը եղել է Մագադանի մշակութային բրիգադի գեղարվեստական ղեկավարը։ Այստեղ ծանոթացել է Իդա Զիսկինայի հետ, որի հետ հետագայում ամուսնացել է։ Բեմադրել է «Փոթորկում է Դնեպրը» պիեսը, «Ելենայի առևանգումը» կատակերգությունը, «Տրավիատա» օպերան և շատ այլ ներկայացումներ։ «Տրավիատա»-ն բեմադրելու համար պատիժը կրճատվել է 6 ամսով։ 1947 թվականի մայիսի 17-ին ազատ է արձակվել։ Ազատ վարձու կարգավիճակով շարունակել է զբաղվել ռեժիսորական աշխատանքով։ Պայմանական-վաղաժամկետ ազատ արձակվելուց հետո աշխատել է Ուստ Օմչուգում․ այս երկրամասում ընդհանուր առմամբ բեմադրել է 23 ներկայացում։
1947 թվականի հոկտեմբերից 1948 թվականի մայիսը կրկին ձերբակալվել է մատնությամբ։ 8 ամիս անց է կացրել մեկուսի բանտարկության մեջ։ Տեղի է ունեցել դատավարություն, մեղսագրվել է՝ մասնավորապես պարտիզանի մահապատժի տեսարանում Մոցարտի Ռեքվիեմի երաժշտությունն օգտագործելու համար, ինքն իրեն պաշտպանել է դատարանում։ Արդարացվել է, որը հաստատել է Խաբարովսկի բարձրագույն մարմինը։ Վերջնականապես ազատ արձակվելով՝ մեկնել է Թբիլսի։ 1953-1955 թվականներին եղել է Թբիլիսիի Գրիբոյեդովի անվան թատրոնի ռեժիսորը։ 1956 թվականին վերադարձել է Մոսկվա։ 1957 թվականին պաշտոնապես արդարացվել է, դարձել Երմոլովայի անվան թատրոնի գլխավոր ռեժիսորը։ 1960 թվականին նշանակվել է Մոսկվայի պետական համալսարանի «Լենինյան սարեր» թատերական ստուդիայի ռեժիսորը։ 1962 թվականին՝ Մոսկվայի Փոքր թատրոնի ռեժիսոր։ 1970 թվականին՝ Վախթանգովի անվան թատրոնի ռեժիսոր։
Կյանքի վերջին 3 տարիներին Վարպախովսկին խորն ընկճախտ ուներ, գործնականորեն չի աշխատել։
Ընտանիք խմբագրել
Առաջին կինը դաշնակահարուհի Ադա Միլիկովսկայան էր (1911-հունիսի 16, 1938, գնդակահարվել է), Խարբին քաղաքի բնակիչ։ Վերջինիս հետ ծանոթացել է 1928 թվականին։ Ադան եկել էր Մոսկվա՝ Գենրիխ Նեյգաուզի մոտ սովորելու։ Ունեցել են որդի՝ Ֆեոդորը (ծն․ 1935)։
Երկրորդ կինը՝ երգչուհի Իդա Զիսկինան էր (1911֊1976)։ Ունեցել են դուստր՝ Աննան (ծն․ 1949)։
Կարիերա խմբագրել
Դերերը թատրոնում խմբագրել
- Ալմաթիի ռուսական դրամատիկական թատրոն
| Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|
| Պուշկինի հիշատակին նվիրված երեկո | |
| Վսևոլոդ Վիշնևսկի | Լավատեսական ողբերգություն |
| Վալենտին Կատաև | Ճերմակին է տալիս առագաստը միայնակ |
| Կառլո Գոլդոնի | Երկու տերերի ծառան |
- Մագադանի Մ․ Գորկու անվան երաժշտա-դրամատիկական թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1944 | Լուի Վեռնեյլ | Եվրոպայի առևանգումը |
| 1945 | Ջուզեպպե Վերդի | Տրավիատա |
| 1947 | Իմրե Կալման | Մարիցա |
| Նիկոլայ Ստրելնիկով | Холопка | |
| Կառլո Գոլդոնի | Հյուրանոցի տիրուհին | |
| Մարդն այն աշխարհից |
- Թբիլիսիի Ա․ Գրիբոյեդովի անվան թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| Անտոն Չեխով | Ճայ | |
| 1954 | Միխայիլ Բուլգակով | Օրեր Տուրբիններից |
| 1955 | Ցեզար Սոլոդար | Մանուշակագույն այգում |
- Մ․ Երմոլովայի անվան թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1957 | Դ․ Դավուրին | Երկրորդ կարգի գումակ |
- Կիևի Ի․ Ֆրանկոյի անվան թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1961 | Վսևոլոդ Վիշնևսկի | Լավատեսական ողբերգություն |
- Փոքր թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1962 | Միխայիլ Լերմոնտով | Դիմակահանդես |
| 1965 | Էդուարդո դե Ֆիլիպո | Սուրբ ծնունդը Կուպիելլոյի տանը |
| 1962 | Սամուիլ Ալյոշին | Պալատ |
| 1967 | Սամուիլ Ալյոշին | Դիվանագետը |
| 1967 | Վսևոլոդ Վիշնևսկի | Լավատեսական ողբերգություն |
| 1969 | Ալեքսանդր Օստրովսկի | Կատաղած փողեր[2] |
| 1970 | Կոնստանտին Սիմոնով | Այդպես էլ կլինի |
- Մոսկվայի Մ․ Գորկու անվան գեղարվեստական ակադեմիական թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1965 | Միխայիլ Շատրով | Հուլիսի 6 |
| 1968 | Միխայիլ Բուլգակով | Օրեր Տուրբիններից |
- Մոսխորհի անվան թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1966 | Ջոն Պատրիկ | Տարօրինակ միսիս Սևիջը |
| Պիտեր Ուստինով | Գագաթնակետի կեսճանապարհին |
- Մոսկվայի Կ․ Ստանիսլավսկու անվան դրամատիկական թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1972 | Ն․ Ռիչարդ Նեշ | Անձրև վաճառողը |
| 1975 | Ալեքսանդր Օստրովսկի | Գայլեր և ոչխարներ |
- Սոֆիայի ժողովրդական բանակի թատրոն
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1968 | Մաքսիմ Գորկի | Հատակում |
- Մոսկվայի պետական համալսարանի «Լենինյան սարեր» թատերական ստուդիա
| Տարի | Հեղինակ | Ներկայացում |
|---|---|---|
| 1960 | Արթուր Միլլեր | Կոմիվոյաժորի մահը |
Ֆիլմագրություն խմբագրել
| Տարի | Ֆիլմ |
|---|---|
| 1957 | Պանի Դուլսկայայի բարոյախոսությունը
(նաև սցենարի հեղինակն է) |
| 1975 | Անձրև վաճառողը |
Մրցանակներ և պարգևներ խմբագրել
Հիշատակ խմբագրել
- 1995 ֊ Մոնրեալում բացվել է Լեոնիդ Վարպախովսկու անվան թատրոնը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Варпаховский Леонид Викторович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ ««Бешеные деньги». Аудиозапись спектакля на сайте Малого театра». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 7-ին.
Երկեր խմբագրել
- Варпаховский Л. Наблюдение. Анализ. Опыт. М.: ВТО, 1978. 278 с.
- Курицын, Б. Невыдуманные истории из жизни Леонида Варпаховского. М.: Журн. «Театр» : Центр им. Вс. Э. Мейерхольда, 2003.
- Черняк, Ю. М. В мастерской Л. В. Варпаховского. М.: Искусство, 1982.
- Савченко, Б. А. Колымские мизансцены : (Памяти нар. артиста РСФСР Л. В. Варпаховского, 1908—1976). М.: Знание, 1988.
- Гудкова В. Леонид Варпаховский читает «Дни Турбиных» // Вопросы театра, 82. М., 1983.
- Варпаховский Л. Заметки прошлых лет // Встречи с Мейерхольдом. М., 1967.
- Варпаховский Л. Сочиняю спектакль // Рождение спектакля. М., 1975.
- Черняк Ю. Леонид Варпаховский. 1908—1976. // Театр. 1976. № 5.
- Варпаховский Л. Удивительный актер // Павел Луспекаев: Воспоминания об актере. Л., 1978.
- Архив ГЦТМ, ф. 455, 2 ед. хр., 1964.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Ֆեոդոր Վարպախովսկու խոսքը Վսևոլոդ Մեյերխոլդի տանը Բրյուսովի նրբանցքում Արխիվացված 2018-06-30 Wayback Machine (ռուս.)
- Ի․ Վարպախովսկայա։ Կոլիմական Տրավիատայի հուշերից Արխիվացված 2017-01-26 Wayback Machine (ռուս.)
- Լ․ Վարպախովսկու մասին Մ․ Երմոլովայի անվան թատրոնի կայքում (ռուս.)
- Լ․ Վարպախովսկու մասին Ա․ Սախարովի անվան թանգարանի կայքում (ռուս.)
- Լ․ Վարպախովսկու մասին Լերմոնտովի հանրագիտարանում (ռուս.)