Իսպանական Տեխաս
Իսպանական Տեխաս (իսպ.՝ Tejas Español), Իսպանական կայսրության նախկին գաղութային տարածքը, որը 1690-1821 թվականներին ունեցել է Նոր Իսպանիայի փոխարքայության նահանգի կարգավիճակ[1][2]։ Ներկայումս գաղութի տարածքում գտնվում է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Տեքսաս նահանգը[3]։
 Tejas Español | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Իսպանական կայսրություն |
| Կարգավիճակ | գաղութային տարածք |
| Մտնում է | Նոր Իսպանիայի փոխարքայություն |
| Վարչկենտրոն | Տեխաս |
| Հիմնական լեզու | իսպաներեն |
| Պաշտոնական լեզուներ | իսպաներեն |
.svg) | |
| Հիմնադրված է | 1690 թ. |
Իսպանական կայսրության կազմից Տեխասը դուրս է եկել 1821 թվականին՝ դառնալով նորանկախ Մեքսիկայի վարչատարածքային միավոր[3]։
Պատմություն խմբագրել
Տեխասը Իսպանական կայսրության կազմում հայտնի է եղել որպես ենթակա Մեքսիկային պատկանող տարածք։ Տեխասի նկատմամբ Իսպանիայի հավակնություններն ի հայտ են եկել դեռևս 1689 թվականին, երբ վերջինս ֆրանսապատկան տարածք էր։ Ֆրանսիայի տիրապետության օրոք Տեխասի տարածքում եղել է Ֆորտ Սեն Լուիի գաղութը, որը Ժակ Կարտիեի ջանքերի շնորհիվ միավորվել է Արքայական Նոր Ֆրանսիա գաղութի տարածքում։ 1690 թվականին Ալոնսո դե Լեոնը արշավանք է կազմակերպում դեպի Տեխաս և առճակատման բռնկվում տեղի ֆրանսիացիների հետ։ Նույն տարում ֆրանսիական Ֆորտ Սեն Լուիի գաղութն անցնում է կայսերական Իսպանիային, իսկ երկրամասում հիմնվում են առաջին ճիզվիտների միաբանությունները։
Երկու տարի անց հիմնադրվում է Տեխասի առաջին խոշոր բնակավայրը՝ Սան Անտոնիոն։ Վերջինս անվանվում է տարածաշրջանի սուրբ Սուրբ Անտոնիոյի պատվին։ Հիմնադրմանը հաջորդում է տեղի հնդկացիական ցեղերի՝ ապաչների ապաստակությունները[4], որոնք ճնշվում են կոնկիստադորների կողմից։ Այնուամենայնիվ, հնդկացիական վայրագությունները Տեխասը հաճախակի էին կրկնվում, որի պատճառով էլ երկրամասն ամայանում և տարաբնակեցվում է։ 18-րդ դարի վերջին Տեխասը համարվում էր Նոր Իսպանիայի փոխարքայության ամենավատ բնակեցված տարածաշրջաններից մեկը։
Ճիզվիտների միաբանությունների գործունեությունը հանգեցնում էր նրան, որ կարճ ժամանակահատվածում տեղի բնակչության շրջանում լայն տարածում է գտնում կաթոլիկությունը։ Հետաքրքրական է այն հանգամանքը, որ կաթոլիկ են դառնում նաև մեծաթիվ հնդկացիներ։ Ավելի ուշ Տեխասի բնակչությունը գրեթե ամբողջությամբ ընդունում է կաթոլիկությունը՝ բացառությամբ մի քանի քոչվոր ցեղերի։
1762 թվականին կնքվում է ֆրանս-իսպանական համաձայնագիր, որով Ֆրանսիան ճանաչում է Իսպանիայի գերիշխանությունը Տեխասում և Լուիզիանայում։ Սրանից հետո Տեխասը կորցնում է իր նշանակությունը որպես բուֆերայի տարածք, շատ բնակավայրեր դադարում են գոյություն ունենալ։ Աճում է ուրբանիզացման մակարդակը և գրեթե ամբողջ բնակչությունը կենտրոնանում է Սան Անտոնիոյում։ 1799 թվականին Իսպանիան Լուիզիանան վերադարձնում է Ֆրանսիային, իսկ Նապոլեոն Բոնապարտի կառավարությունն այն վաճառում է նորահռչակ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին։ Լուիզիանայի Միացյալ Նահանգների կազմում ընդգրկվելուց հետո ԱՄՆ-ն ներկայացնում է նաև իր հավակնությունները Տեխասի նկատմամբ։ Սկսվում է սահմանային պայքար Իսպանական կայսրության և Միացյալ Նահանգների միջև, որն ավարտվում է բանակցությունների շնորհիվ։ Արդյունքում՝ Իսպանիան Ֆլորիդան զիջել ԱՄՆ-ին, իսկ ամերիկյան կառավարությունը ճանաչում է Իսպանական կայսրության իրավունքները Տեխասի նահանգի նկատմամբ։
1810 թվականի սեպտեմբերի 16-ին սկսվում է Մեքսիկայի անկախության պայքարն ընդդեմ իսպանական գերիշխանության։ Պատերազմների ընթացքում մեքսիկական ապստամբները կարողանում են ազատագրել Կենտրոնական Ամերիկայի իրենց պատմական նախահայրենիքը և պայքար մղել հանուն Տեխասի։ 1821 թվականին Իսպանիան կորցնում է Տեխասի նկատմամբ իր իրավունքները և երկրամասը միավորվում է նոր ձևավորված Մեքսիկական կայսրության կազմի մեջ։ 1820 թվականի տվյալներով Տեխասում շարունակվում էին բնակվել շուրջ 2000 Իսպանիայի քաղաքացիներ։
Նշանակություն խմբագրել
Իսպանական տիրապետությունը անջնջելի հետք է թողել Տեխասի աշխարհագրության և մշակույթի վրա։ Դրա վառ ապացույցն է մինչև օրս Տեխասում իսպաներեն լեզվի և իսպանական ավանդույթների գերակայությունը։ Նույնիսկ մերօրյա իրականությունում, երբ Տեխասն ունի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նահանգի կարգավիճակ, աշխարհագրական գրեթե բոլոր օբյեկտները՝ բնակավայրերը, գետերը, լճերը և լեռները ունեն իսպանական անվանումներ։ Տեսանելի է նաև իսպանական ճարտարապետության ազդեցությունը[5]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Jr, James E. Lewis (2000 թ․ նոյեմբերի 9). The American Union and the Problem of Neighborhood: The United States and the Collapse of the Spanish Empire, 1783-1829 (անգլերեն). Univ of North Carolina Press. ISBN 9780807866894.
- ↑ Owsley, Frank L.; Smith, Gene A. (2004 թ․ մարտի 22). Filibusters and Expansionists: Jeffersonian Manifest Destiny, 1800-1821 (անգլերեն). University of Alabama Press. ISBN 9780817351175.
- ↑ 3,0 3,1 «Texas: Map, History, Population, Facts, Capitol, Flag, Tree, Geography, Symbols». InfoPlease (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
- ↑ Hoig, Stan (1998). Beyond the Frontier: Exploring the Indian Country (անգլերեն). University of Oklahoma Press. ISBN 9780806130521.
- ↑ Nichols, Roger L. (2014 թ․ հոկտեմբերի 20). The American Indian: Past and Present (անգլերեն). University of Oklahoma Press. ISBN 9780806186146.