Թալես Միլեթացի
Թալես Միլեթացի (հին հունարեն՝ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος, մոտ մ. թ. ա. 625[1][2][3][…], Միլեթ[4] - ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545, Միլեթ), հին հույն փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, տոմարագետ, աստղագետ, ճարտարապետ։ Թալեսը համարվում է հունական յոթ իմաստուններից մեկը։ Արիստոտելը նրան համարում է հույն առաջին փիլիսոփան[7][8]։ Ընդունված է Թալեսին պատմականորեն համարել առաջին անհատը, ով զբաղվել է գիտական փիլիսոփայությամբ[9][10]։ Հաճախ նրան անվանում են գիտության հայր[11][12]։ Թալեսը՝ որպես ժամանակակից գիտության նախակարապետ, բեկումնային քայլ է կատարել, երբ բնության առարկաներն ու երևույթները բացատրելիս առասպելաբանությանը դիմելու փոխարեն օգտագործել է բնագիտական տեսություններ ու վարկածներ։ Նա մատերիայի նախասկիզբ համարել է ջուրը [13]:
 հին հունարեն՝ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ մ. թ. ա. 625[1][2][3][…] Միլեթ[4] |
| Մահացել է | ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545 Միլեթ բնական մահով[5] |
| Բնակության վայր(եր) | Միլեթ |
| Դավանանք | Մոնիզմ |
| Ուղղություն | նախասոկրատյան փիլիսոփայություն և Միլեթյան դպրոց |
| Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս, փիլիսոփա, աստղագետ, ֆիզիկոս, ճարտարագետ, գրող, geometer և ուսուցիչ |
| Գործունեության ոլորտ | փիլիսոփայություն և մաթեմատիկա |
| Տիրապետում է լեզուներին | հին հունարեն |
| Հայր | Examyas? |
| Մայր | Կլեոբուլինա |
| Աշակերտներ | Անաքսիմանդրոս և Պյութագորաս[6] |
 Thales of Miletus Վիքիպահեստում | |
Ծնվել է Միլեթոս քաղաքում։ Թալեսը Միլեթյան դպրոցի առաջին փիլիսոփա-գիտնականն է, առաջին մաթեմատիկոսն ու բնագետը։ Նա եղել է իր ժամանակի ամենախոշոր մարդը, միաժամանակ զբաղվել է առևտրով, եղել է հայտնի վաճառական, քաղաքական խոշոր գործիչ, ճարտարապետ, աստղաբաշխ, ճանապարհորդել է զանազան քաղաքներ, դեպի Եգիպտոս, որտեղ զբաղվել է Նեղոսի հեղեղումների ուսումնասիրությամբ։ Վերադառնալով Միլեթոս իրեն նվիրում է գիտական զբաղմունքի մինչև խոր ծերություն։
Իր ճանապարհորդության ժամանակ նա քաղդեական ու եգիպտական գիտնականներից վերցնում է աստղաբաշխական ու երկրաչափական գիտելիքներ, որը հետագայում զարգացնում է։ Նա աստղաբաշխության մեջ կատարում է մի շարք հայտնագործություններ, որոնք օգտագործում են առևտրականները ծովագնացության ժամանակ։ Նա գուշակում է 585 թվի մայիսի 28-ի արևի խավարումը։ Նա առաջինն է սահմանում տարին 365 օր, առաջինը «գտավ» Փոքր Արջի համաստեղությունը։ Նա կանխատեսում էր կլիմայական փոփոխությունները[14]։
Մաթեմատիկայում Թալեսը կիրառել է երկրաչափությունը բուրգերի բարձրությունը, ափից նավերի հեռավորությունը հաշվարկելու համար։ Նա համարվում է առաջին մարդը, ով գործադրել է դեդուկտիվ դատողությունը երկրաչափության մեջ, դուրս բերել այսպես կոչված՝ Թալեսի թեորեմի չորս հետևությունները։ Նա առաջին մարդն է, ում մաթեմատկական հայտնագործություն է վերագրվում[15]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Biographical Encyclopedia of Astronomers — NYC: Springer Science+Business Media, 2007. — ISBN 978-0-387-31022-0 — doi:10.1007/978-0-387-30400-7
- ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 CIRIS (ֆր.) — CNRS.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Любкер Ф. Thales (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1361.
- ↑ Λαέρτιος Δ. Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων (հին հունարեն.) — 0300.
- ↑ Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
- ↑ Aristotle, Metaphysics Alpha, 983b18.
- ↑ |title=Thales |year=1870 |url=https://archive.org/stream/dictionaryofgree03smituoft#page/1016 |page=1016}}
- ↑ Michael Fowler, Early Greek Science: Thales to Plato, University of Virginia [Retrieved 2016-06-16]
- ↑ Frank N. Magill, The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1, Routledge, 2003 1135457395
- ↑ Singer, C. (2008). A Short History of Science to the 19th century. Streeter Press. էջ 35.
- ↑ Needham, C. W. (1978). Cerebral Logic: Solving the Problem of Mind and Brain. Loose Leaf. էջ 75. ISBN 978-0-398-03754-3.
- ↑ Aristotle. «Book I 983b». Aristotle, Metaphysics. Perseus Project.
- ↑ Ա.Առաքելյան (1968). Հունական գրականության պատմություն. Երևան: «Լույս». էջ 155.
- ↑ Boyer, 1989, էջ "Ionia and the Pythagoreans" p. 43
Գրականություն խմբագրել
- Boyer, C.B. (1989), A History of Mathematics (2nd ed.), New York: Wiley, ISBN 978-0-471-09763-1 (1991 pbk ed. 0-471-54397-7)
- Burnet, John (1957) [1892]. Early Greek Philosophy. The Meridian Library. Third Edition Արխիվացված 2015-12-28 Wayback Machine
- Herodotus, Histories, A. D. Godley (translator), Cambridge: Harvard University Press, 1920; 0-674-99133-8. Online version at Perseus
- Hans Joachim Störig, Kleine Weltgeschichte der Philosophie. Fischer, Frankfurt/M. 2004, 3-596-50832-0.
- Kirk, G.S.; J.E., Raven (1957). The Presocratic Philosophers. Cambridge: University Press.
- Lloyd, G. E. R. (1970). Early Greek Science: Thales to Aristotle.
- Nahm, Milton C. (1962) [1934]. Selections from Early Greek Philosophy. Appleton-Century-Crofts.
- Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock, M.D., F.R.S. H.T. Riley, Esq., B.A.) London. Taylor and Francis. (1855). Online version at the Perseus Digital Library.
- Allman, George Johnston (1911). . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 26 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 721.
- Couprie, Dirk L. (2011). Heaven and Earth in Ancient Greek Cosmology: from Thales to Heraclides Ponticus. Springer. ISBN 9781441981158.
- Luchte, James (2011). Early Greek Thought: Before the Dawn. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0567353313.
- O'Grady, Patricia F. (2002). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. Western Philosophy Series. Vol. 58. Ashgate. ISBN 9780754605331.
- Mazzeo, Pietro (2010). Talete, il primo filosofo. Bari: Editrice Tipografica.
- Priou, Alex (2016). "The Origin and Foundations of Milesian Thought." The Review of Metaphysics 70, 3–31.
- Wöhrle, Georg., ed. (2014). The Milesians: Thales. Translation and additional material by Richard McKirahan. Traditio Praesocratica. Vol. 1. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-031525-7.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Thales of Miletus from The Internet Encyclopedia of Philosophy
- Thales of Miletus Արխիվացված 2019-02-20 Wayback Machine MacTutor History of Mathematics
- Thales' Theorem – Math Open Reference (with interactive animation)
- Thales biography by Charlene Douglass (with extensive bibliography)
- Thales of Miletus Life, Work and Testimonies by Giannis Stamatellos
- Thales Fragments
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թալես Միլեթացի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թալես Միլեթացի» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 124)։ 
|