Զոնդ-6
Զոնդ-6 (ռուս.՝ Зонд-6), խորհրդային Զոնդ ծրագրի շրջանակներում արձակված նոր նախագծի տիեզերանավերի փորձարկման առաքելություն։ Արձակվել է Բայկոնուր տիեզերակայանից Պրոտոն կրող հրթիռով։ 7Կ-Լ1 տիեզերանավը նախատեսված էր Խորհրդային Լուսնային ծրագրի շրջանակներում անձնակազմով Լուսնի շուրջ թռիչք իրականացնելու և Երկիր վերադառնալու համար։ Այս ծրագրի շրջանակներում փորձարկումները իրականացվել է Զոնդ անվան տակ 1967-ից 1970 թվականներին[3][4][5]։ Զոնդ-6-ը արձակվել է 1968 թվականի նոյեմբերի 10-ին Լուսնի շուրջ թռիչք կատարելու առաքելությամբ։ Տիեզերանավի վրա որպես օգտակար բեռ տեղաբաշխված էին կենդանիներ և բույսեր՝ կրիաներ, մրգային ճանճեր և բակտերիաներ։ Զոնդ-6-ը ուներ նաև գիտական սարքավորումներ՝ տիեզերական ճառագայթներ ուսումնասիրման համար, միկրոմետեորոիդների դետեկտորները և լուսանկարչական սարքավորումները[6]։
 | |
| Կազմակերպություն |  ԽՍՀՄ տիեզերական ծրագիր |
|---|---|
| Հիմնական կապալառուներ | ՀԿԲ-1 |
| COSPAR ID | [1] 1968-101A[1] |
| SCN | 03535 |
| Գործարկման ամսաթիվ | 1968 նոյեմբերի 10, 19:11:31 UTC[2] |
| Գործարկման վայր | Բայկոնուր |
| Գործարկման հրթիռ | Պրոտոն |
| Զանգված | 5375 կգ[2] |
Նախատեսված էր, որ այս առաքելությանը հաջորդելու է անձնակազմով Լուսնի շուրջ թռիչքի իրականացումը, որը պլանավորվում էր 1968 թվականի դեկտեմբերին, այսպիսով նպատակ էր դրվում շրջանցել Ապոլոն 8-ին։ Սակայն, նոյեմբերի 14-ին Լուսնի շուրջը պտույտից հետո Երկիր վերադարձին տիեզերանավը վթարվեց պարաշյուտի պատճառով։
Առաքելություն խմբագրել
Արձակում խմբագրել
Զոնդ-6-ը արձակվել է 1968 թվականի նոյեմբերի 10-ին Բայկոնուր տիեզերակայանից Պրոտոն կրող հրթիռով։ Այն պետք է լուսանկարեր Լուսինը գունավոր և սև-սպիտակ, 8000 կմ և 2600 կմ հեռավորությունից, այնուհետև վերադառնար Երկիր և վայրէջք կատարեր Տյուրաթամում, մեկնարկային հարթակից ընդամենը 16 կմ հեռու։
Տիեզերանավը պտտվեց Լուսնի շուրջ 1968 թվականի նոյեմբերի 14-ին՝ նվազագույնը 2420 կմ հեռավորության վրա։ Լուսնի առերես և հակադարձ կողմի լուսանկարները ստացվել են պանքրոմատիկ ֆիլմով։ Յուրաքանչյուր լուսանկար 130 x 180 մմ չափեր ուներ։ Որոշ կադրեր թույլ էին տալիս նաև ստերեո նկարներ։ Լուսանկարներն արվել են մոտավորապես 11000 կմ և 3300 կմ հեռավորություններից։
Թռիչքին հետևել է նաև Ջոդրել Բենկի ռադիոաստղադիտարանը, որն ընդունել է թռիչքային տվյալները և ձայնային փոխանցումները[7]։ 2018 թվականին այս հետևման ձայնագրությունները բացահայտվել են աստղադիտարանի արխիվում[7]։
Դոնդ-6-ի Լուսնից վերադարձի ժամանակ ջրածնի պերօքսիդի բաքերի ջերմաստիճանի անկումը առաջացրեց անհանգստություններ[8]։ Խնդիրը լուծվեց Զոնդ-6-ի առանցքով պտտման միջոցով, որպեսզի բաքերը գտնվեին արևի ուղիղ ճառագայթների տակ[8]։ Թեև սա լուծեց բաքերի ջերմաստիճանը բարձրացնելու խնդիրը, արևի ճառագայթները վնասեցին վերադարձվող խցիկի դռան հերմետիկ փականը, և արդյունքում տիեզերանավի վրա առաջացավ օդի արտահոսք և ճնշումը խցիկում ընկավ[8]։
Զոնդ-6-ի պարագայում օգտագործվեց համեմատաբար հազվադեպ կիրառվող վայրէջքի տեսակ, որը կոչվում է «ոչ-բալիստիկ վերադարձ»՝ Երկիր վերադառնալուց առաջ արագությունը նվազեցնելու համար։ Վայրէջքից մի քանի ժամ առաջ՝ 1968 թվականի նոյեմբերի 17-ին, նավախցիկում օդի ճնշումը այնքան ընկավ, որ բոլոր ուղեվորները սպանվեցին։ Հետագայում հերթական խնդիրը ծագեց Զոնդ-6-ի պարաշյուտների հետ, դրանք արտանետվեցին Երկրից 5300 մետր հեռավորության վրա, չնայած պետք է արտանետվեին վայրէջքից հետո։ Տիեզերանավն ընկավ մեկնարկային հարթակից ընդամենը 16 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Տիեզերանավի պատյանը ընկնելու ժամանակ դեֆորմացվել և պատռվել էր, սակայն, մոտ ինքնաոչնչացման համակարգի 10 կիլոգրամ տրոտիլը չէր պայթել Երկրին հարվածելիս։ Դրա շնորհիվ հնարավոր է եղել պահպանել տիեզերանավի վրա գտնվող տեսախցիկի կատարած լուսանկարները[9][10]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Zond 6». NASA Space Science Data Coordinated Archive. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 28-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Siddiqi, Asif (2018). Beyond Earth: A Chronicle of Deep Space Exploration, 1958–2016 (PDF) (second ed.). NASA History Program Office.
- ↑ Harvey, Brian (2007). Soviet and Russian Lunar Exploration (անգլերեն). Springer Science & Business Media. էջ 138. ISBN 9780387739762.
- ↑ Wade, Mark. «Soyuz 7K-L1». Encyclopedia Astronautica. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 27-ին.
- ↑ Krebs, Gunter. «Zond (L1)». Gunter's Space Page. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 27-ին.
- ↑ «NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details». nssdc.gsfc.nasa.gov. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 29-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Jodrell Bank Observatory release 50 year-old audio archive of Soviet Zond 6 lunar mission». manchester.ac.uk/. The University of Manchester. 2018 թ․ նոյեմբերի 14. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Ulivi, Paolo; Harland, David M (2004). Lunar Exploration Human Pioneers and Robot Surveyors. Springer. էջեր 203–204. ISBN 185233746X.
- ↑ Harvey, Brian (2007). Soviet and Russian Lunar Exploration. Springer-Praxis. էջեր 188–190. ISBN 978-0387218960.
- ↑ «Полёты кораблей 7К-Л1 («Зонд») вокруг Луны с черепахами на борту». kosmo-mir. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 16-ին.