Վիքիպեդիա

Երկրաշարժեր Հերաթում (2023)

2023 թվականի հոկտեմբերի սկզբին Աֆղանստանի Հերաթ նահանգում 6,3 մագնիտուդ ուժգնությամբ երեք երկրաշարժ է տեղի ունեցել։ Առաջին երկու երկրաշարժերը տեղի են ունեցել հոկտեմբերի 7-ին ժամը 11:11-ին և 11:42-ին Հերաթ քաղաքի մոտակայքում[2][3], որին հաջորդել են բազմաթիվ հետցնցումներ[4]։ Հոկտեմբերի 11-ին 6,3 մագնիտուդ ուժգնությամբ ևս մեկ երկրաշարժ է տեղի ունեցել նույն տարածքում։ Երկրաշարժի խզվածքը կապված էր նախորդ երկրաշարժերի հետ։ Մահացել է առնվազն 1294 մարդ, 1688-ը վիրավորվել են, 485-ը համարվում են անհետ կորած։ Զոհերի մեծ մասը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 7-ի առաջին երկու խոշոր երկրաշարժերի ժամանակ, մինչդեռ հոկտեմբերի 11-ի երկրաշարժի հետևանքով զոհվել է առնվազն մեկ և վիրավորվել 130 մարդ։ Փոքր ավերածություններ են տեղի ունեցել նաև Իրանում։

Երկրաշարժեր Հերաթում
Տեսակերկրաշարժերի շարք
Երկիր Աֆղանստան[1]
ՏեղանքՀերաթ
Տարեթիվհոկտեմբերի 7, 2023
Զոհվածներանհայտ
Վիրավորներ1688
Անհայտ կորածներ485
 2023 Herat earthquakes Վիքիպահեստում

Տեկտոնական դրվածք խմբագրել

Աֆղանստանը գտնվում է Արաբական, Հնդկական և Եվրասիական սալերի բախման լայն և բարդ գոտում։ Երկրի արևմտյան հատվածը բաժանված է երկու հիմնական երկրաբանական շրջանների՝ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմ՝ հյուսիսում և մի շարք միակցված տեռանների՝ հարավում[5]։ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմը ուշ պալեոզոյան դարաշրջանում (մոտ 300 մլն տարի առաջ) տեկտոնիկորեն համեմատաբար կայուն է մնացել հերցինյան ծալքավորությունից (քիչ տեղաշարժերով), երբ այն դարձավ Եվրասիայի մի մասը։ Հարավում կա մի շրջան, որը կազմված է մայրցամաքային բեկորներից և հրաբխային կամարներից, որոնք աստիճանաբար կցվել են պլատֆորմին, հատկապես մեզոզոյան դարաշրջանում։ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմի և հարավային մակերևույթների միջև սահմանը Հարիրուդի (կամ Հերաթի) խզվածքն է։ Սա աջակողմյան հարվածային խզվածք է, ինչը նշանակում է, որ խզվածքի երկու կողմերը սահում են միմյանց կողքով հորիզոնական, իսկ աջ կողմը շարժվում է դեպի արևելք։ Հարիրուդի խզվածքից հյուսիս, Բանդ-է Թուրքեստանի մոտ զուգահեռ խզվածքը վերջեր ցույց է տալիս ակտիվության նշաններ, նաև աջակողմյան իմաստով[6]։

Աֆղանստանի սեյսմիկությունը վերագրվում է արաբական, եվրասիական և հնդկական սալերի բարդ և ակտիվ տեկտոնական փոխազդեցություններին։ Հոկտեմբերի 7-ի երկրաշարժերի էպիկենտրոններից 250 կմ հեռավորության վրա եղել են 6 բալ և ավելի ուժգնությամբ յոթ երկրաշարժեր, որոնց էպիկենտրոնները գտնվել են Իրանում։ Դրանց թվում են 1997 թվականի մայիսին Քայենի (7.3 մագնիտուդ) և 1979 թվականի Ղաենաթի (7.1 մագնիտուդ) երկրաշարժերը։ 2022 թվականի հունիսին արևելյան Աֆղանստանը տուժեց երկրաշարժից, որը խլեց ավելի քան 1000 մարդու կյանք։

Երկրաշարժ խմբագրել

 
Հերաթ նահանգում երկրաշարժի զոհերի որոնում

6,3 մագնիտուդով առաջին ցնցումը տեղի է ունեցել տեղական ժամանակով 11:11-ին (06:41 UTC)։ Ութ րոպե անց տեղի է ունեցել 5,5 մագնիտուդով հետցնցում[7]։ Մեկ այլ ցնցում 6,3 մագնիտուդով տեղի է ունեցել տեղական ժամանակով 11:42-ին, որին հաջորդել է 5,9 մագնիտուդով հետցնցում[8]։ Ինչպես երկրաշարժը, այնպես էլ 5,9 մագնիտուդով հետցնցումներն ունեցել են Մերկալլիի սանդղակով VIII կարգի ինտենսիվություն[8]։ Հոկտեմբերի 11-ին նույն տարածքում տեղի է ունեցել 6,3 մգ ուժգնությամբ երրորդ երկրաշարժը։ Ըստ ԱՄՆ-ի երկրաբանական ծառայության՝ այս երկրաշարժերը տեղի են ունեցել ոչ խորը վերնետվածքի հետևանքով։ Խզվածքի հարթությունը ցույց է տալիս խզման աղբյուրը՝ ուղղված արևելքից արևմուտք հյուսիսային կամ հարավային թեքությամբ։

Ըստ սեյսմոլոգների՝ այս երկրաշարժերն ունեցել են էպիկենտրոններ հյուսիսում գտնվող Սիախուբուլակ Ֆաուլթ և հարավում՝ Հերաթ խզվածքների միջև։ Ըստ Sentinel-1A-ի արբանյակային տվյալների՝ 30 կմ և 15 կմ չափերով և արևելք-արևմուտք տարածվող այս երկրաշարժերի վայրի շուրջ տարածքը բարձրացել է։ Միևնույն ժամանակ արբանյակը իջած փոքր տեղամաս է նկարել բարձրացված գոտուց դեպի արևելք։ Սեյսմոլոգները հավելել են, որ ընդերքի դեֆորմացիան եղել է ցրված, և ենթադրել են, որ երկրաշարժերն առաջացել են մակերես չհասնող կույր խզվածքից։ Պատասխանատու խզվածքը, հավանաբար, Հերաթի և Սիախուբուլակի խզվածքների միջև գտնվող կառույցն է[9]։

Իտալիայի երկրաֆիզիկայի և հրաբխագիտության ազգային ինստիտուտը հրապարակել է երկրորդ մեծ երկրաշարժի երկու հնարավոր վերջավոր մոդելներ։ Երկու մոդելներում էլ մոդելի վերին խորության վրա ոչ մի սայթաքում տեղի չի ունեցել։ Առաջին մոդելը դեպի հյուսիս խորացող, արևելք-հարավ-արևելք-արևմուտք-հյուսիս-արևմուտք հարվածող խզվածք է։ Խզման մեխանիզմը փոքր աջակողմյան բաղադրիչով հակադարձ խզվածքով էր, որը սկիզբ էր առնում 5,0 կմ խորության վրա։ Այս մոդելում առավելագույն սահքը 4,8 կմ խորության վրա եղել է 2,2 մ և հիպոկենտրոնից անմիջապես արևելք։ Հիպոկենտրոնից դեպի արևելք և արևմուտք դիտվել է 1 մ կամ ավելի սահք, չնայած ամենամեծ սահքը դիտվել է դեպի արևելք[10]։

Վերջին մոդելում խզվածքը խորանում է դեպի հարավ և հարվածում արևելք-արևմուտք։ Կիզակետային խորությունը ենթադրվում է 5,8 կմ. առավելագույն սահքի գոտին գտնվում է հիպոկենտրոնից արևելք, որտեղ այն հասել է 2,8 մ բարձրության վրա։ Ընդհանուր առմամբ, հիպոկենտրոնի անմիջական արևելք և արևմուտք, սահքը եղել է մոտ 2 մ, չնայած ավելի մեծ արժեքները դիտվել են ավելի հեռու[10]։

Հետևանքներ խմբագրել

Թալիբան շարժման ներկայացուցչի խոսքով՝ զոհերի թիվը գերազանցել է 2530-ը։ Աֆղանստանի Կարմիր մահիկի ընկերությունը հայտնել է առնվազն 500 մահվան մասին։ Ավելի քան 9240 մարդ վիրավորվել է։

Վնասվել կամ ավերվել է ավելի քան 1329 տուն։ Աղետների կառավարման ազգային մարմնի ներկայացուցչի խոսքով, 1000 բնակչություն ունեցող մի քանի գյուղերում 300 տներից միայն 100-ն են մնացել կանգուն։ Ընդհանուր առմամբ ավերվել է էպիկենտրոնին մոտ 12 (այլ աղբյուրների համաձայն՝ 13[11]) գյուղ, այդ թվում՝ չորսը՝ Զինդա Ջանի շրջանում[12]։ Հեռախոսային կապը նույնպես խափանվել է[13]։ Լրատվամիջոցների տվյալներով՝ փլատակների տակ մնացել են ամբողջ ընտանիքներ[14]։ Ավերված տների և զոհերի մասին հաղորդումներ են ստացվել նաև հարևան Բադղիս և Ֆարահ նահանգներից[15][16]։ Հաղորդվել են սողանքների մասին[17]։

Իրանական Տորբետե-Ժամում երկրաշարժի հետևանքով տուժել է մեկ մարդ։ Թայբադում աննշան վնասներ են հասցվել տներին։

Երկրաշարժերի ժամանակ տարհանվել են շենքերի բնակիչները[18]։ Թալիբները դեպքի վայր են ուղարկել 10 փրկարարական թիմ[11]։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունըտուժածներին հիվանդանոցներ տեղափոխելու համար շտապօգնության 12 մեքենա է ուղարկել Զինդա Ջանի շրջան[19]։ Թալիբների տնտեսական հարցերով փոխվարչապետ Աբդուլ Ղանի Բարադարը ցավակցություն է հայտնել երկրաշարժի զոհերին։ Թալիբները նույնպես օգնության կոչ են արել[20]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Goldbaum C. Earthquakes in Afghanistan Kill Nearly 200, Officials Say — 2023. — ISSN 0362-4331
  2. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 6.3 – 35 km NNE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  3. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 6.3 – 26 km NNE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  4. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 11). «M 6.3 - 28 km NNW of Herāt, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  5. ↑ Wheeler, R. L.; Rukstales, K. S. (2007). «Seismotectonic Map of Afghanistan and Adjacent Areas» (PDF). Open File Report 2007-1104. United States Geological Survey. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  6. ↑ Shroder, J. F.; Eqrar, N.; Waizy, H.; Ahmadi, H.; Weihs, B. J. (2021). «Review of the Geology of Afghanistan and its water resources» (PDF). International Geology Review. 64 (7): 1009–1031. doi:10.1080/00206814.2021.1904297. S2CID 236589221. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  7. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 5.5 – 29 km NE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 5.9 – 35 km NNW of Herāt, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  9. ↑ Hubbard, Judith; Bradley, Kykle (2023 թ․ հոկտեմբերի 8). «Two magnitude 6.3 earthquakes strike northwestern Afghanistan». Earthquake Insights. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Earthquake with magnitude of Mwp 6.4 on date 07-10-2023 and time 09:12:53 (Italy) in region Northwestern Afghanistan [Land: Afghanistan]». National Institute of Geophysics and Volcanology. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Михаил Саленков (2023 թ․ հոկտեմբերի 9). «Количество погибших в результате землетрясений в Афганистане превысило 2440 человек». Euronews. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  12. ↑ Hasrat, Ahmed Sohaib; Barz, Binyamin (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «زلزله در هرات؛ ۱۲ قریه ویران و صدها تن کشته و زخمی شده اند» (պարսկերեն). Pajhwok Afghan News. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  13. ↑ «Two 6.3 magnitude earthquakes kill at least 15 and injure nearly 40 others in western Afghanistan». Associated Press. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  14. ↑ Kaveh, Amin (2023 թ․ հոկտեմբերի 8). «زلزله فاجعه‌بار هرات؛ هزاران تن کشته، زخمی یا ناپدید شده‌اند» (պարսկերեն). 8 Sobh Daily. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  15. ↑ «زلزله شدیدی ولایات بادغیس و هرات افغانستان را لرزاند» (պարսկերեն). Anadolu Agency. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  16. ↑ «Several Strong Earthquakes Shake Western Region of Country». TOLOnews. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  17. ↑ «Several killed, dozens injured as magnitude 6.3 quake hits western Afghanistan». France 24. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  18. ↑ «Magnitude 6.2 earthquake jolts western Afghanistan: USGS». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  19. ↑ «Powerful earthquake kills more than 100 people in western Afghanistan». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  20. ↑ «100 killed, 500 injured as magnitude 6.3 quakes hit western Afghanistan». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Երկրաշարժեր_Հերաթում_(2023)&oldid=9485493» էջից