Դունջերսկի ամրոց (Չելարևո)

Դունջերսկի ամրոց
Տեսակ	կառույց
Երկիր	Սերբիա
Տեղագրություն	Čelarevo?
Ճարտարապետական ոճ	նեոդասական ճարտարապետություն

Դունջերսկի ընտանիքի ամրոց (սերբ.՝ Дворац Дунђерски), Հարավային Բաչկա օկրուգում, Չելարևո բնակավայրում (նախկին Չիբ) գտնվող կառույց։ Ամրոցը այդ բնակավայրի ամենամեծ տեսարժան վայրն է եղել մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Մինչև 1946 թվականն ամրոցը պատկանել է Դունջերսկի ընտանիքին, երբ այն նրանցից խլվել է։ Ըստ բռնագրավված գույքի գույքագրման՝ ընտանիքը չի պահանջել վերադարձնել այս ամրոցը։ Լազար Դունջերսկիի որդին՝ Գեդեոնը, ցանկացել է ամրոցը ժողովրդին նվիրել արվեստի բոլոր գործերով։ Ճարտարապետական նշանակություն ունեցող այս կառույցը վերածվել է թանգարանի 1968 թվականին և պատկանել է Վոևոդինայի թանգարանին։

Պատմություն խմբագրել

Ամրոցային համալիրը կալվածքի տարածքում ստեղծվել է 18-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Ավելի փոքր ամրոցը կառուցել է Մերֆի Լիպոտը 18-19-րդ դարերի սահմանագծում և այնտեղ ապրել է ազնվական Նիկոլա Բեզերեդին իր ընտանիքի հետ։ Բեզերդին որոշել է կառուցել նոր Մեծ ամրոց, որը կառուցվել է 1834-1837 թվականներին, անհայտ վիեննացի ճարտարապետի նախագծով^[1]։ Չնայած շենքն ինքնին ամրոց է հռչակվել, այն ծառայել է բացառապես որպես ամառանոց Նիկոլա Բեզերեդիի համար, ով տներ ուներ Վիեննայում և Բուդապեշտում։ Այնուհետև համալիրը վաճառվել է Լազար Դունջերսկիին 1882 թվականին։

19-րդ դարի վերջից մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը եղել է այդ դարաշրջանի ականավոր և նշանակալի քաղաքական և մշակութային գործիչների հավաքատեղին։ Ի թիվս այլոց, ամրոց են այցելել Նիկոլա Տեսլան, Պայա Յովանովիչը, Ստևան Տոդորովիչը և Լազա Կոստիչը, ով ի պատիվ Լենկա Դունջերսկայի նկատմամբ սիրուն` գեղեցիկ սիրային երգ է գրել՝ «Santa Maria della Salute»^[2]^[3]: Ալեքսանդր I Կարագեորգիևիչը նույնպես մի որոշ ժամանակ մնացել է ամրոցում։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1947 թվականից մինչև 1952 թվականի կեսերը ամրոցի շենքը պատկանել է Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետության կառավարության այն ժամանակվա նախագահությանը։ Այդ ժամանակ նախագահ Յոսիպ Բրոզ Տիտոն ժամանակ առ ժամանակ մնացել է այդ շենքում։ Ամրոցը բացառիկ նշանակության մշակութային հուշարձան է։ Մասնաճյուղը դարձել է նախկին Հարավսլավիայի ոճի կահույքի յուրահատուկ թանգարան, որը հայտնի է որպես Վոևոդինայի թանգարան^[4]։

Նկարագրություն խմբագրել

Համալիրը բաղկացած է մի քանի շենքերից, որոնք տեղակայված են 18-րդ դարի երկրորդ կեսին ստեղծված կալվածքի վրա՝ անգլիական այգիների սկզբունքով կազմակերպված ընդարձակ այգում։ Ավելի փոքր ամրոցը կառուցվել է Մերֆի Լիպոթի կողմից 18-19-րդ դարերի վերջում՝ որպես մեկ հարկանի` ցոկոլային շինություն՝ ուղղանկյուն ձևով, բարակ սյուների վրա բակի շքամուտքով և դեկորատիվ ձևավորված խոյակներով, մի շարք հարթ պրոֆիլային ձեղնահարկային պատուհաններով, որոնք հենվում են որմապարույկ (Волюта) ծաղկապատվանդաններին, իսկ ներքևում՝ զարդաճաղերի շարքերով^[5]։

Մեծ ամրոցը կառուցվել է Նիկոլա Բեզերեդիի կողմից 1834-1837 թվականներին՝ ըստ անհայտ վիեննացի ճարտարապետի պլանների, որպես ներկայացուցչական նստավայրի դասական օրինակ։ Շենքը մեկ հարկանի շինություն է, ուղղանկյուն հիմքով, պարզ ճակատներով, պատուհանների հարթ պրոֆիլների շարքով, որը հենվում է կոնսուլների վրա վոլուտի տեսքով, իսկ ստորին մասում մի շարք բալաստերներ։

Արևելյան կողմում կա կլասիցիստական սյունասրահ՝ մուտքի թեքահարթակով և սանդուղքով, որը հենված է չորս դորիական սյուների վրա, նկարազարդ քանդակամաս տիմպանով, սանդուղքով և մեքենաների մուտքի համար թեթևաթեք հարթակներով։ Ամրոցի ճակատային մասը նախագծված է դիմացի լայն սանդուղքով։ Նույն ձևով են ձևավորվում նաև կողային ճակատները։ Տանիքը չորս կողմից պատված է բիբր կղմինդրներով (գերմաներեն` Biber, կուղբ բառից, կուղբի պոչի նմանությունով պայմանավորված)` եզրերին պղնձե թիթեղից պատրաստված դեկորատիվ տարրերով։ Ամրոցի շրջակա այգին արժեքավոր է իր հազվագյուտ բուսականության առկայությամբ^[6]։

Շենքի ներկայացուցչականությունը լրացնում են դարաշրջանի ոճական առանձնահատկությունները, դեկորատիվ դետալները, հարդարման հարստությունը, սենյակների դասավորությունը։

Նույն դասական ոճով կառուցվել է երրորդ շենքը՝ այգում գտնվող տաղավարը, որն այժմ քանդվել է։ Մեծ ամրոցի դիմաց պահպանված է տնտեսական շենքը, որի բակի ճակատը կրկնում է հին ամրոցի տարրերը։ Պահպանման և վերականգնողական աշխատանքներն իրականացվել են 1985-1988 թվականներին^[1]։