Վիքիպեդիա

Դալիլա

Դալիլա (եբրայերեն՝ דלילה‎ Dəlilah, Dəlila, տիբերիական եբրայերեն՝ Dəlilah, արաբերեն՝ Dalilah, նշանակում է՝ «անհավատարիմ»), կին, որ հիշատակվում է Հին Կտակարանի Դատավորների գրքի տասնվեցերորդ գլխում[1]։ Նրան սիրահարվում է նազովրեական Սամսոնը[1], որն օժտված էր հսկայական ուժով[2] և եղել է հին իսրայելցիների վերջին դատավորը[3]։ Դալիլան, կաշառվելով փղշտացիների նախարարների կողմից, բացահայտել է Սամսոնի ուժի գաղտնիքը. երեք անհաջող փորձերից հետո նա ի վերջո կարողանում է համոզել Սամսոնին, և վերջինս խոստովանում է, որ իր զորության գաղտնիքը մազերի մեջ է։ Սամսոնի քնած ժամանակ Դալիլան ծառային հրամայում է կտրել նրա մազերը, ինչից հետո փղշտացիները հեշտությամբ գերի են տանում նրան։

Դալիլա
Տեսակաստվածաշնչյան մարդու կերպար
Ներկայացված էԴատավորներ
Սեռիգական
ՔաղաքացիությունPhilistia
ԾննդավայրSorech
Մահվան տարեթիվմ.թ.ա. 11-րդ դար
Մասնագիտությունռազմական գործիչ և հետախույզ
 Samson and Delilah Վիքիպահեստում
Գյուստավ Մորո, Դալիլա, մոտ 1896

Դալիլան դարձել է ինչպես ռաբբիական, այնպես էլ քրիստոնեական մեկնությունների սուբյեկտ. ռաբբիական գրականության մեջ նա նույնացվում է Միքայի մոր հետ, որի մասին հիշատակվում է Միքայի կուռքին նվիրված գլխում, իսկ որոշ քրիստոնեական մեկնություններում նա համեմատվում է Հուդա Իսկարիովտացու հետ, որ մատնել է Քրիստոսին։ Ուսումնասիրողները որոշակի նմանություններ են նկատել Դալիլայի և աստվածաշնչյան այլ կանանց միջև, ինչպիսիք են Յայելն ու Հուդիթը, և քննարկել այն հարցը, թե արդյոք Սամսոնի ու Դալիլայի պատմության մեջ արտացոլված է բացասական վերաբերմունք օտարերկրացիների նկատմամբ։ Դալիլային են նվիրված Ջոն Միլթոնի «Սամսոն-մարտիկ» պիեսը, Սեսիլ Բլաունտ դե Միլլի «Սամսոն և Դալիլա» հոլիվուդյան ֆիլմը (1949)։ Դալիլայի անունն ասոցացվում է կնոջ դավաճանության ու հեշտասիրության հետ։

Աստվածաշնչում խմբագրել

 
Դալիլա, Promptuarium Iconum Insigniorum

Դալիլան ապրում էր ապրում էր Սորեկ հեղեղատի եզերքին[1][4]։ Նա Սամսոնի պատմության մեջ հիշատակված կինն է, որ անուն ունի[5]։ Աստվածաշնչում ասվում է, որ Սամսոնը սիրեց նրան (Judges 16:4 HE), բայց չի նշվում, որ նա էլ սիրել է Սամսոնին[5]։ Նրանք ամուսնացած չեն եղել[5] և այն հանգամանքը, որ նրանք ունեցել են սեռական կապ, ըստ Ջոսի Բրիջես Սնայդերի, ենթադրվում է աստվածաշնչյան տեքստից[6]։ Փղշտացիների նախարարները կաշառում են Դալիլային, որպեսզի նա իմանա Սամսոնի զորության գաղտնիքը. նախարարներից յուրաքանչյուրը նրան խոստանում է 1100 արծաթ[1][7]։ Գաղտնիքն իմանալու նրա փորձերը երեք անգամ ավարտվում են անհաջողությամբ[1]։

Սկզբում Սամսոնն ասում է, թե եթե իրեն կապեն յոթ դալար ճյուղերով, ապա ինքը կդառնա սովորական մարդկանց նման[1]։ Դալիլան նրան կապում է յոթ դալար ճյուղերով, սակայն Սամսոնը հեշտությամբ ազատվում է դրանցից։ Երկրորդ անգամ Սամսոնը խաբում է, թե եթե իրեն կապեն յոթ նոր պարաններով, որոնք օգտագործված չլինեն, ապա ինքը կտկարանա և կդառնա սովորական մարդկանց նման[4]։ Ապա Սամսոնն ասում է, թե եթե իր գլխի յոթ գիսակները հյուսվեն շղթայաձև ու ցցերով ամրացվեն պատերին, ապա ինքը կտկարանա[1]։ Ի վերջո Սամսոնը խոստովանում է, որ իր ուժի գաղտնիքը մազերի մեջ է[1]։ Երբ Սամսոնը քնում է, Դալիլան հրամայում է կտրել նրա մազերը[5]։ Ապա նա արթնացնում է Սամսոնին ու նրան հանձնում փղշտացիների ձեռքը[1]։

Աստվածաշնչում ոչինչ ասված չէ Դալիլայի ճակատագրի մասին[8], և ինչպես նշել են Ջեյմս Դանն ու Ջոն Ուիլյամս Ռոջերսոնը Eerdmans Commentary on the Bible-ում, չի քննարկվել այն հարցը, թե արդյոք Դալիլան խղճի խայթ է զգացել իր արարքի համար[9]։

Կրոնական հայացքներ խմբագրել

Հրեական մեկնաբանություններ խմբագրել

 
Մաքս Լիբերման, Սամսոն և Դալիլա (1902)

Հովսեփոսն ու Կեղծ Փիլոնտ Դալիլայի համարել են փղշտացի ու մարմնավաճառ. Ջոսի Բրիջես Սնայդերը դրա պատճառ համարում է այն, որ Դատավորների գրքում նշվում է, թե Սամսոնը հարաբերություններ է ունեցել ինչպես փղշտացի կանանց (Դատաւորներ|Դտ. 14:1) այնպես էլ մարմնավաճառների հետ (Դատաւորներ|Դտ. 16:1)[6]։ Կեղծ Փիլոնը նա գրել է, որ Դալիլան եղել է Սամսոնի կինը[6]։ Թալմուդում ասվում է, որ Դալիլան սեքսն օգտագործել է Սամսոնի գաղտնիքն իամանլու նպատակով, սակայն Աստվածաշնչում նշված չէ, որ այդ երկուսն ունեցել են սեռական հարաբերություն[6]։ Միդրաշում ասվում է, որ սեռական ակտի ժամանակ Դալիլան փորձել է խոսքով ու ֆիզիկապես ուժասպառ անել Սամսոնին, որպեսզի նրանից կորզի իր ուժի գաղտնիքը[10]։ Միդրաշում արտացոլված է բացասական վերաբերմունք Դալիլայի հանդեպ՝ որպես ոչ հրեա կին[10], որոնք կործանում են բերում[10]։ Միդրաշում ասվում է, որ Սամսոնը իր ուժը կորցրեց Դալիլայի՝ օտար կնոջ հետ հարաբերության պատճառով, այլ ոչ թե իր մազերը կտրվելու[10], և որ այն հրեշտակը, որ նրա մորը հայտնեց Սամսոնի ծնվելու վերաբերյալ կանխագուշակությունը, գիտեր, որ Դալիլայի պատճառով նա կխախտի իր նազովրեական ուխտը[10]։

Ուշ շրջանի ագգադաներում նշվում է, որ Սամսոնն ու Դալիլան ունեցել են որդիներ, որոնք եղել են իրենց հոր պես ուժեղ։ Ըստ Էլդադ հա-Դանիի՝ նրանց որդիներ ապրել են Հավիլայում և ունեցել են այնպիսի հաղթական ձայն, ինչպիսին առյուծի մռնչոցն է[10]։ Միջնադարյան միդրաշում ենթադրվում է, որ Դալիլան եղել է Միքայի մայրը, որի մասին հիշատակվում է Միքայի կուռքի մասի աստվածաշնչյան պատմության[11]։ Այդ վարկածը հիմնված է այն հանգամանքի վրա, որ Միքայի մայրը որդուն տալիս է 1100 արծաթե մետաղադրամ, որպեսզի նա պատրաստի իր կուռքը, իսկ փղշտացի նախարարները Դալիլային խոստացել էին 1100 արծաթ Սամսոնի գաղտնիքը իրենց ասելու համար[11]։ Այդ ենթադրությունը հիմնավորվում է նաև նրանով, որ Աստվածաշնչում Միքայի կուռքի պատմությունը ներկայացվում է Սամսոնի ու Դալիլայի պատմությունից անմիջապես հետո[11]։ Ռաշին վիճարկում է այդ վարկածը, քանի որ Սեդար Օլամ Ռաբբան պնդում է, թե Միքան ու Սամսոնը ժամանակակիցներ չեն եղել, և Միքան ապրել է Գոդոնիելի ժամանակ[11]։

Քրիստոնեական մեկնաբանություններ խմբագրել

 
Josef Worlicek, Սամսոն և Դալիլա (1844)

Քրիստոնեական աղբյուրների մեծ մասում Դալիլան մեղադրվում է իր արարքի համար։ Ամբրոսիոս Մեդիոլանցին Դալիլային ներկայացնում է որպես փղշտացի մարմնավաճառուհի[6] և նշում, որ տղամարդիկ պետք է խուսափեն անհավատների հետ ամուսնանալուց, որպեսզի ամուսնական սիրո փոխարեն չարժանանան դավաճանության[6]։ Մարբոդիոս Ռենացին օգտագործում է Դալիլայի, Եվայի, Ղովտի դուստրերի, Հերոդիասի, Կլիթեմնեստրայի ու Փրոկնայի օրինակները՝ ցույց տալու համար, որ կանայք «հաճելի չարիք են, միաժամանակ մեղր ու թույն»[12]։ Քրիստոնեական մեկնաբանություններում Սամսոնը դիտարկվել է որպես Հիսուս Քրիստոսի տիպ, ինչը հիմնված է Սամսոնի պատմության և Նոր Կտակարանում Հիսուսի պատկերման նմանությունների վրա[13][14]։ Սամսոնի հանդեպ Դալիլայի դավաճանությունը համեմատվել է Քրիստոսի հանդեպ Հուդայի կատարած դավաճանության հետ[14]. նրանք երկուսն էլ՝ և՛ Դալիլան, և՛ Հուդան, իրենց արածի համար որպես փոխհատուցում ստացել են արծաթ[15]։ Այնուամենայնիվ, Թոմազո դե Վիո Կաետանը Դալիլային դիտարկում է դրական տեսանկյունից՝ պնդելով, որ նա չի ենթադրել, թե Սամսոնը կվիրավորվի կամ կսպանվի։ Նա նշում է, թե Դալիլան համաձայնել է օգնել փղշտացիներին, որովհետև նրանք կնոջը համոզել էին, թե Սամսոնը պարզապես կկորցնի իր ուժը[6]։

Կեսարիուս Արլեցին Դալիլայի կողմի Սամսոնին գայթակղելը համեմատում է Սատանայի՝ Հիսուսին գայթակղելու փորձի հետ[6]։ Իսիդոր Սևիլյացին նշում է, որ Սամսոնը ծառայում է որպես Քրիտոսի նախատիպ, բայց ավելացնում է, թե Դալիլային զիջելը ոչ թե նմանություն է Քրիստոսին, այլ մեղավոր մարդու անկում[16]։ Բիլլի Գրեհեմը նշում է, որ փղշտացիներին հանձնվելուց հետո Սամսոնը կուրացվել է՝ որպես պատիժ Դալիլայի հանդեպ տածած իր հեշտասիրության համար։ Գրեհեմը նաև նշում է, թե այդ պատմությունը հաստատում է այն հայեցակարգը, թե մարդը հնձում է այն, ինչ ցանում է[17]։ Ջոյս Մայերը գրում է, թե Դալիլայի միջոցով գործել է Սատանան, քանի որ վերջինս իմացել է, որ Սամսոնը թուլություն ունի կանանց հանդեպ։ Մայերը Դալիլայի ու Սամսոնի հարաբերությունները համարում է օրինակ այն բանի, թե ինչպես է սատանան օգտագործում մարդկանց թուլությունները[18]։

Գիտական հայացքներ խմբագրել

 
Պիտեր Պաուլ Ռուբենս, Սամսոն և Դալիլա (մոտ 1609)

Դալիլան սովորաբար համարվում է փղշտացի[5], թեև Աստվածաշնչում այդ մասին ոչինչ չի ասվում[5]։ Դալիլան հրեական անուն է[19], սակայն Աստվածաշնչում հանդիպող որոշ օտարերկրացիներ ունեն հրեական անուններ, այդ պատճառով էլ հնարավոր չէ դրա հիման վրա ստույգ համարել նրա հրեա լինելը[20]։ Jewish Women's Archive-ից Ջ. Շերիլ Էքզամը պնդում է, Դատավորների գրքի հեղինակը այդքան բացասական չէր ներկայացնի Դալիլային, եթե նա լիներ իսրայելիտ[5]։ Սամսոնը հարաբերություններ ուներ փղշտացի կանանց հետ և նախկինում ամուսնացել էր փղշտացի կնոջ հետ[5]։ Էքզամը գրում է, թե Դալիլայի՝ փղշտացի լինելու ապացույցները համոզիչ չեն[5], իսկ «Հրեական հանրագիտարանում» ասվում է, որ նա ամենայն հավանականությամբ եղել է փղշտացի[1]։

Դոլորես Գ. Կամրադան «Հերոսուհիներ, հերոսներ և աստվածություն։ Երեք պատմություն աստվածաշնչյան հերոսական ավանդույթի մասին» աշխատությունում գրում է, թե Դալիլան նման է Յայելին, որի մասին հիշատակվում է Դատավորների գրքի չորրորդ ու հինգերորդ գլուխներում. նա սպանում է Սիսարային՝ վրանի ցիցը ծնոտի մեջ մխելով[21], ինչպես նաև նա Դալիլային հաճախ համեմատում է Հուդիթի հետ, որը գլխատել է Հողոփեռնեսին[21]։ Այդ երեք կանայք էլ հաղթում են զորավոր թշնամուն[21]։ Ըստ Սուսան Աքերմանի՝ Դալիլան Յայելից ու Հուդիթից տարբերվում է նրանով, որ կաշառվում է թշնամու կողմից, ոչ թե ոչնչացնում նրան[22]։

Դալիլային նվիրված որոշ գիտական ուսումնասիրություններում շեշտը դրվում է նրա սեռի վրա։ «Feminist Companion to Judges»-ում Կարոլ Սմիթը նշում է, թե ֆեմինիստ մեկնաբանները հակված են ընդգծելու Դալիլայի դրական հատկանիշները և պատճառաբանելու կամ անուշադրության մատնելու բացասականները[19]։ Ջեյմս Դ. Գ. Դանն ու Ջոն Ուիլյամ Ռոջերսոնը նշում են, թե Դալիլան Աստվածաշնչում ներկայացվում է որպես կրկնակի անգամ վտանգավոր կին, որն ունի ակնհայտ անկախությունը. նա չի ներկայացվում որևէ տղամարդու հետ կապով, այսինքն՝ որպես ինչ-որ մեկի կինը, քույրը կամ մայրը, այլ պարզապես հայտնվում է ինքն իրեն[9]։

Haaretz-ից Էլոն Գիլադը գրում է, թե աստվածաշնչյան որոշ պատմություններ նախազգուշացումներ են օտար կանաց հետ ամուսնանալուց, ինչպիսին է Սամսոնի պատմությունը[23], և նշում, որ Դալիլայի հետ կապը կործանման է տանում Սամսոնին[23]։ Նա դրան հակադրում է Հռութի գիրքը, որում ավելի դրական վերաբերմունք է արտահայտված խառը ամուսնությունների վերաբերյալ[23]։ Ջեյմս Դ. Գ. Դանն ու Ջոն Ուիլյամ Ռոջերսոնը նշում են, որ Դալիլայի միջոցով արտահայտվում է Դատավորների գրքի կարևորագույն գաղափարներից մեկը՝ ձուլվելու վախը[9]։ Նրանք նշում են, թե Սամսոնի, Գեդեոնի ու Յեփթայեի պատմությունները տղամարդկանց զգուշացնում են չամուսնանալ այնպիսի կանանց, որոնք կարող են ունենալ «անմաքուր սերունդ»[9]։ Մելիսա Ա. Ջեքսոնը «Հրեական Աստվածաշնչի ֆեմինիստական մեկնաբանություններ ու կոմեդիաներ. կործանարար համագործակցություններ» (Comedy and Feminist Interpretation of the Hebrew Bible: A Subversive Collaboration) աշխատանքում նշում է, թե Աստվածաշնչում առանձնացվում են «լավ» օտարերկրացիներ, ինչպիսիք են Թամարը, փարավոնի դուստրը, Ռահաբն ու Հռութը, և «վատ» օտարերկրացիներ, ինչպիսիք են Հեզաբելն ու Դալիլան[24]։ Էլիզաբեթ Վուրցելը կարծում է, որ Սամսոնի ու Դալիլայի հարաբերությունները հանդես են գալիս որպես նախատիպ երկու պատերազմող կողմերի ներկայացուցիչների սիրո պատմության համար, ինչպիսին է Ռոմեոյի և Ջուլիետի պատմությունը[19]։

Դալիլան մշակույթում խմբագրել

 
Վիկտոր Մեթյուրը և Հեյդի Լամարը Սեսիլ Բլաունտ դե Միլլի «Սամսոն և Դալիլա» ֆիլմի գլխավոր դերերում (1949)

Ըստ Բրիտանիկա հանրագիտարանի՝ Դալիլայի անունը նույնացվում է հեշտասեր, ուխտադրուժ կնոջ հետ[25]։ Խաբեությունն ու դավաճանությունը կոչելու համար «Դալիլա» անվան օգտագործումը հանդիպում է այնպիսի ստեղծագործություններում, ինչպիսիք են Թոմ Ջոնսի «Delilah» երգը (1968), Էնդրու Լլոյդ Ուեբերի «Օպերայի ուրվականը» (1986) և Պաթ Քոնրոյի «Ծովափնյա երաժշտությունը» վեպը (1995)[26]։ «Հազար ու մի գիշեր» ժողովածուում այդ անունը կրում են խորամանկ կանայք[1]։

Դալիլան՝ որպես կերպր, հայտնվում է արվեստի մի շարք ստեղծագործություններում։ Ջոն Միլթոնի «Սամսոն-մարտիկ» պիեսում, որում փոխաբերաբար ներկայացված է պուրիտանների անկումն ու Անգլիական միապետության վերականգնումը[27], Դալիլան պատկերվում է որպես չզղջացող, բայց կարեկից խաբեբա[28], և հավանության է արժանացվում հպատակվելու կանանց ունակությունը[28]։

1735 թվականին Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելը գրել է «Սամսոն» օպերան[29], որի լիբրետոն հեղինակել է Նյուբուրգ Համիլտոնը «Սամսոն Մարտիկ» պիեսի հիման վրա[29]։ Օպերայի գործողությունները գրեթե ամբողջությամբ տեղի են ունենում Սամսոնի բանտում[29], իսկ Դալիլան հայտնվում է կարճ ժամանակով երկրորդ գործողության ընթացքում[29]։ 1877 թվականին Սամսոնը գրել է «Սամսոն և Դալիլա» օպերան, որի լիբրետոյի հեղինակն է Ֆերդինանդ Լեմերը. օպերան ներկայացնում է Սամսոնի ու Դալիլայի ողջ պատմությունը[29]։ Լիբրետոյում Դալիլան պատկերվում է որպես հրապուրիչ «ճակատագրական կին»[29], սակայն նրա հատվածներում հնչող երաժշտությունը համակրանք է առաջացնում նրա նկատմամբ[29]։

1949 թվականի «Սամսոն և Դալիլա» աստվածաշնչյան դրաման, որի ռեժիսորն է Սեսիլ Բլաունտ դե Միլլը, իսկ գլխավոր դերերում հանդես են գալիս Վիկտոր Մեթյուրն ու Հեյդի Լամարը, արժանացել է քննադատների բարձր գնահատականներին իր կինեմատոգրաֆիական արվեստի, հագուստների, դերասանական կազմի ու նորարական հատուկ էֆեկտների համար[30]։ Այն դարձել է 1950 թվականի ամենաշահութաբեր ֆիլմը[31] և ներկայացվել «Օսկարի» հինգ անվանակարգերում ու հաղթել երկուսում[32]։ The New York Times-ի լրագրող Բոսլի Քրաուզերը նշել է, որ ֆիլմում Դալիլան ներկայացվում է որպես ավելի ազնիվ արարած, քան լեգենդում, որը մեզ ստիպում է ենթադրություններ անել[33]։ Ֆիլմում Դալիլան Սամսոնի կնոջ քույրն է և զղջում է նրա մազերը կտրելու համար։ Երբ Սամսոնը պատրաստվում է խորտակել սյուները, Դալիլային խորհուրդ է տալիս հեռանալ, սակայն նա մնում է ու մեռնում Սամսոնի կողքին, երբ տաճարն ավերվում է[33]։ 1984 թվականի «Սամսոն և Դալիլա» ֆիլմում Դալիլայի դերը կատարել է Բելինդա Բաուերը[34], 1996 թվականի նույնանուն ֆիլմում՝ Էլիզաբեթ Հարլին[35], իսկ 2018 թվականի «Սամսոն» ֆիլմում՝ Քեյթլին Լիհին[36]։

Ամերիկյան Pixies ալտերնատիվ ռոք խումբը Դալիլայի մասին պատմությունը ներկայացնում է իր Gouge Away երգում, որ ընդգրկված է Doolittle (1989) ալբոմում։ Սամսոնի ու Դալիլայի պատմությանն է նվիրված նաև Ռեգինա Սպեկտորի Samson երգը նրա Songs (2000) ալբոմից[37]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 "Delilah". Jewish Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls Company.
  2. ↑ «Samson». Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  3. ↑ «Samson». Catholic Encyclopedia. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 5-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Դատաւորներ
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 «Delilah». Jewish Women's Archive. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Newsome, Carol Ann; Ringe, Sharon H.; Lapsley, Jacqueline E., eds. (2012) [1992]. Women's Bible Commentary (third ed.). Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press. էջ 139. ISBN 978-0-664-23707-3.
  7. ↑ Judges 16
  8. ↑ Rogerson, John W. (1999). Chronicle of the Old Testament Kings: The Reign-By-Reign Record of the Rulers of Ancient Israel. London: Thames & Hudson. էջ 62. ISBN 0-500-05095-3.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Dunn, James D. G.; Rogerson, John William, eds. (2003). Eerdmans Commentary on the Bible. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company. էջեր 200–201. ISBN 9780802837110.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Bechtel, Lyn M. «Delilah:Midrash and Aggadah». Jewish Women's Archive. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Kadari, Tamar. «Mother of Micah: Midrash and Aggadah». Jewish Women's Archive. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  12. ↑ Hecker, Eugene (2005). «A Short History of Women's Rights». էջեր 58–59. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  13. ↑ Thomson, Edward (1838). «Prophecy, Types, And Miracles, The Great Bulwarks Of Christianity: Or A Critical Examination And Demonstration Of Some Of The Evidences By Which The Christian Faith Is Supported». Hatchard & Son. էջեր 299–300. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Heaster, Duncan (2017). «Micah: Old Testament New European Christadelphian Commentary». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  15. ↑ Lynn G, S (2008). «A Study of the Good the Bad and the Desperate Women in the Bible». էջ 46. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  16. ↑ Perlove, Shelley; Silver, Larry (2008). «Rembrandt's Faith: Church and Temple in the Dutch Golden Age». էջ 108. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  17. ↑ Graham, Billy (September 2007). «We Reap What We Sow». Decision Magazine. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  18. ↑ «The Everyday Life Bible: The Power of God's Word for Everyday Living». 2006. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Brenner-Idan, Athalya, ed. (1999). Feminist Companion to Judges. Sheffield Academic Press. էջ 95. ISBN 9780567053572.
  20. ↑ Exum, J. Cheryl (1996). Plotted, Shot, and Painted: Cultural Representations of Biblical Women. Sheffield, England: Sheffield Academic Press, Ltd. էջ 184. ISBN 1-85075-592-2.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Kamrada, Dolores G., ed. (2016). Heroines, Heroes and Deity: Three Narratives of the Biblical Heroic Tradition. Bloomsbury. էջեր 84–85. ISBN 9780567662385.
  22. ↑ Vander Stichele, Caroline; Pyper, Hugh S., eds. (2012). Text, Image, and Otherness in Children's Bibles: What Is in the Picture?. Society of Biblical Literature. էջ 302. ISBN 9781589836624.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Gilad, Elon (2014 թ․ հունիսի 4). «Intermarriage and the Jews: What Would the Early Israelites Say?». Haaretz. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  24. ↑ Jackson, Melissa A. (2012). Comedy and Feminist Interpretation of the Hebrew Bible: A Subversive Collaboration. Oxford University Press. էջ 222. ISBN 9780199656776.
  25. ↑ «Delilah». Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  26. ↑ Exum, J. Cheryl (1996). Plotted, Shot, and Painted: Cultural Representations of Biblical Women. Sheffield, England: Sheffield Academic Press, Ltd. էջեր 175–176. ISBN 1-85075-592-2.
  27. ↑ Smith, Preserved (1930). A History of Modern Culture. Cambridge, England: Cambridge University Press. էջ 387. ISBN 978-1-108-07464-3.
  28. ↑ 28,0 28,1 Guillory, John (1986). «Dalila's House: Samson Agonistes' and the Sexual Division of Labor». In Ferguson, Margaret; Quilligan, Maurren; Vickers, Nancy (eds.). Rewriting the Renaissance: The Discourses of Sexual Difference in Early Modern Europe. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 9780226243146.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 29,6 Leneman, Helen (2000). «Portrayals of Power in the Stories of Delilah and Bathsheba: Seduction in Song». In Aichele, George (ed.). Culture, Entertainment, and the Bible. Sheffield, England: Sheffield Academic Press, Ltd. էջ 153. ISBN 1-84127-075-X.
  30. ↑ McKay, James (2013). The Films of Victor Mature. McFarland & Company. էջ 76. ISBN 9780786449705.
  31. ↑ Barton, Ruth (2010). Hedy Lamarr: The Most Beautiful Woman in Film. Lexington, Kentucky: University Press of Kentucky. էջ 174. ISBN 9780813126104.
  32. ↑ «23rd Academy Awards Winners». www.oscars.org.
  33. ↑ 33,0 33,1 Crowther, Bosley (1949 թ․ դեկտեմբերի 22). «THE SCREEN: LAVISH DE MILLE FILM ARRIVES; ' Samson and Delilah' Has Its Premiere at Two Theatres, Rivoli and Paramount». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  34. ↑ «Samson and Delilah 1984». Rotten Tomatoes. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  35. ↑ «Samson and Delilah 1996». Rotten Tomatoes. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.(չաշխատող հղում)
  36. ↑ «Samson Reviews». Metacritic. CBS Interactive. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  37. ↑ Porter, Brittany (2014 թ․ նոյեմբերի 29). «The 10 best Regina Spektor songs». AXS TV. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դալիլա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դալիլա&oldid=9491371» էջից