Գրիգոր Խաղբակյանի խաչքար (Մայր Աթոռ)
Գրիգոր Խաղբակյանի խաչքար, գտնվում է Հայաստանի Արմավիրի մարզի Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի արևմտյան կողմում՝ «Դուռն Տրդատայ» հուշարձանից աջ՝ բարձր պատվանդանին։ Հաշվառված է Հայաստանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկում (4.2/14.1.8)[1]։
 | |
|---|---|
 Գրիգոր Խաղբակյանի խաչքար | |
| Երկիր | Հայաստան |
| Տարածաշրջան | Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի արևմտյան կողմում՝ «Դուռն Տրդատայ» հուշարձանից աջ՝ բարձր պատվանդանին։ |
| Սկզբնական տեղադրություն | Կանգնեցված է եղել Արարատի մարզում՝ Գառնի գյուղից մոտ 14 կմ հարավարևելյան ուղղությամբ գտնվող Իմիրզեկ գյուղատեղիում։ Աղջոց Սուրբ Ստեփանոս վանքից հարավ՝ Արջաձոր կամ Այիդարասի կոչված ձորակի վերին մասում, մինչև 1905 թվական հայ–թուրքական ընդհարումները կանգնած է եղել ավելի քան 6 մ բարձրություն ունեցող այս խաչքարը։ Հետագայում ցած է ընկել ու կոտրվել։ |
| Ներկա տեղադրություն | Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի արևմտյան կողմում՝ «Դուռն Տրդատայ» հուշարձանից աջ՝ բարձր պատվանդանին։ |
| Ներկա վիճակ | կանգուն |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Պատմաճարտարապետական հուշարձան |
| Նվիրված | Խաչքարը նվիրված է Գրիգոր Խաղբակյանին։ |
| Խաչագործ | Խաչքագործ վարպետը Ավելին է։ |
| Պատվիրող | Խաչքարի պատվիրատուներն են Գրիգոր Խաղբակյանի կինը՝ Զազա իշխանուհին։ |
| Ճարտարապետական ոճ | Հայկական ճարտարապետություն |
| Ստեղծման տարեթիվ | 1233 թվական |
| Զարդաքանդակի նկարագրություն | Խաչքարը քանդակներ չունի։ |
| Նյութ | բազալտ |
| Արձանագրություն | Խաչքարը ունի արձանագրություններ։ |
| Վայր | Էջմիածնի Մայր Տաճար |
 | |
 | |
 1233 khatchkar in Vagharshapat Վիքիպահեստում | |
Տեղադրություն խմբագրել
Խաչքարը կանգնեցված է Մայր Աթոռի արևմտյան կողմում՝ «Դուռն Տրդատայ» հուշարձանից աջ՝ բարձր պատվանդանին։ Նախկինում գտնվել է Արարատի մարզում՝ Գառնի գյուղից մոտ 14 կմ հարավարևելյան ուղղությամբ գտնվող Իմիրզեկ գյուղատեղիում։ Աղջոց Սուրբ Ստեփանոս վանքից հարավ՝ Արջաձոր կամ Այիդարասի կոչված ձորակի վերին մասում։
Քանդակ խմբագրել
Քիվն ունի կատարյալ երկմաս ճարտարապետական կերպավորում, օգտագործված է երկշերտ փորագրության տեխնիկան, որի շնորհիվ քանդակը լուսաստվերային խաղի միջոցով նկարի տպավորություն է թողնում։ Պատկերաքանդակների հոգևոր և աշխարհիկ ոլորտներն ամբողջացնում են քիվից ներքև պատկերված Պետրոս առաքյալի ու Հովհաննես ավետարանչի, իսկ ստորին մասում` սպառազեն Գրիգոր Խաղբակյան իշխանի բարձրաքանդակները։
Վիմական արձանագրություն խմբագրել
Խաչքարն ունի 3 տարբեր վիմական արձանագրություններ[2]։ Խաչքարը բաժանված է երկու մասի, որի հետևանքով ընդարձակ արձանագրության միջնամասում մի փոքր հատված վնասված է։
Արձանագրություն 1 խմբագրել
Քիվի կենտրոնական մասում փորագրված է Քրիստոսին վերագրվող հանրահայտ դարձվածքը, 1 տող.
- ԵՍ ԵՄ ԼՈՒՍ ԱՇԽԱՐՀԻ
Արձանագրություն 2 խմբագրել
Խաչքարի պատվանդանին, 1 տող.
- ԹՈՒ [ԻՆ] ՈՁԲ. (1233), ԳՐԻԳՈՐ`ՈՐԴԻ ԽԱՂԲԱԿԱ
Համաձայն խաչքարի արձանագրության` խաչքարը կանգնեցվել է ի հիշատակ Խաղբակի որդի Գրիգորի։ Կանգնեցվել է 1233 թվականին։
Արձանագրություն 3 խմբագրել
Հիմնական և ընդարձակ արձանագրությունը փորագրված է խաչքարի թիկունքին` 12 տող։ Թեպետ կոտրվածքի հետևանքով կան որոշ եղծված գրեր, այդուհանդերձ տառամնացորդներից և ըստ բովանդակության այն վերծանվում է այսպես.
- ԱՅՍ ՆՇԱՆ ԿԵՆԱՑ ԿԱՆԳՆ
- ԵԱԼ Ի ՓՐԿՈՒԹԻ[ՒՆ] ՀԶԱՒՐ ԶԱՒՐԱԿԱՆԻ ՔԻ ԳՐԻ
- ԳՈՐ ԻՇԽԱՆԻ`ՈՐԴՈ ԽԱՂԲԱԿԱ, ՈՐ ԲԱԶՈՒՄ Ա
- [ՐՈՒ]ԹԻ[ՒՆ], ՔԱՋՈՒԹԻ[ՒՆ]ՑՈՒՑԵԱԼ ԸՆԴԴԷՄ ԹՇՆ
- [ԱՄԵԱՑ] ԱՉԻ ՔԻ ԵՒ ՅԵՏՈՅ ԸՄԲՌՆԵԱԼ Ի ԳԱ
- [ՆՁԱԿ ՇԱ]ՀԱՍՏԱՆ, ԱՐԵԱՄԲ ՊՍԱԿԵ[Ա]Ց
- [ԶԿԵԱՆՍ ԻՒՐ ԲԱ]ԶՈՒՄ ՏՈՒԺԻՑՆ, ՈՐՔ ԵՐԿՐ
- ՊԱ[ԳԷՔ ՀԱՆԴԵՐՁԵԼ]ՈՅՆ Ի ՎԵՐԱ ԽԱՉ
- ԻՍ ՅԻՇԵՑԷՔ ԶՄԵ[Ծ ԻՇԽԱ]Ն ԳՐ
- ԻԳՈՐ ԵՒ ԶԶԱԶ[ԱՅ]Ն ԱՄՈՒՍԻՆ [ՆՈՐԱ], ՈՐ ԶԽԱՉՍ ԿԱՆԳՆԵԱՑ ԵՒ ԶՎԱՍ[ԱԿ]
- ՈՐԴԻ ՆՈՐԻՆ ԳՐԻԳՈՐՈ, ԱԲԷԼ
Համաձայն խաչքարի արձանագրության` այն կանգնեցրել է Գրիգոր Խաղբակյան իշխանի կին Զազա իշխանուհին` ամուսնու հիշատակը հավերժացնելու նպատակով։ Վերջինս մասնակցելով ղփչաղների դեմ մղվող Գանձակի պատերազմին, ձերբակալվել է և տևական զրկանքներից հետո հոգին ավանդեց[3]։ Արձանագրությունում նշվում է նաև Գրիգորի որդի Վասակը։ Կանգնեցվել է 1233 թվականին։ Խաչքագործ վարպետն է Աբելը[4]։
Այլ տեղեկատվություն խմբագրել
- Այժմ հանվել է տեղում իրականացվող շինարարական աշխատանքների պատճառով։
- Մինչև 1905 թվական հայ–թուրքական ընդհարումները կանգնած է եղել ավելի քան 2 մ բարձրություն ունեցող այս խաչքարը։ Հետագայում ցած է ընկել ու կոտրվել։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՄԱՎԻՐԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
- ↑ Արսեն Հարությունյան, Վաղարշապատ. վանքերը և վիմական արձանագրությունները, Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածնի հրատարակչություն, 2016 թվական, էջ 101
- ↑ Գարեգին արք․ Հովսեփյան, Խաղբակյանք կամ Պռոշյանք հայոց պատմության մեջ, մասն առաջին, Վաղարշապատ, 1928 թվական, էջ 64, 81
- ↑ Գ․ Կարախանյան, Միջնադարյան կենցաղային քանդակներ, «Գիտություն և տեխնիկա», 1975 թվական, 11 (147), էջ 19