Գուպտա կայսրություն
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Գուպտա կայսրություն (սանսկրիտ՝ गुप्त, գուպտա, հինդի՝ गुप्त राजवंश), պետություն Հնդկաստանում Գուպտա դինաստիայի ղեկավարությամբ։ Հիմնադրել է Հնդկաստանի հյուսիսում կառավարող Չանդրագուպտա ռաջան։ Տեղակայված է Գանգես գետի հովտում։ Գոյություն է ունեցել IV - VI դդ.։ Գուպտա կայսրության ժամանակաշրջանը համարվում է Հնդկաստանի պատմության «ոսկեդար»-ը, երբ ստեղծվեցին հնդիկների ազգային գրականությունը, արվեստը, ճարտարապետությունն ու փիլիսոփայությունը։ Նրանց օրոք փոխվեց հասարակության սոցիալական կառուցվածքը։ Կաստաները վերածվեցին դասերի։
Պատմություն խմբագրել
Գուպտա կայսրությունը հինհնդկական միապետություն է, որ գոյություն է ունեցել Քրիստոսի ծննդից հետո 3-րդ դարի կեսերից մինչև մեր թվականության 590 թվականը։ Իր ծաղկման շրջանում՝ մոտավորապես 319-550 թվականներին, զբաղեցրել է Հնդկական ենթամայրցամաքի մեծագույն մասը[1]։ Հնդիկ որոշ պատմաբաններ այդ ժամանակաշրջանը անվանում են Հնդկաստանի պատմության Ոսկեդար[2], թեև ուրիշ ուսումնասիրողներ վիճարկում են այդ տեսակետը[3]։ Կայսրության իշխող արքայատոհմը հիմնադրել է Սրի Գուպտա արքան, իսկ արքայատոհմի առավել աչքի ընկած ներկայացուցիչներն են Չանդրագուպտա Առաջինը, Սամուդրագուպտան և Չանդրագուպտա Երկրորդը։ Սանսկրիտով ստեղծագործած 5-րդ դարի բանաստեղծ, պատմիչ Կալիդասան հավաստիացնում է, որ Գուպտաները Հնդկաստանի սահմաններում և դրանցից դուրս նվաճել են քսանմեկ թագավորություն՝ ներառյալ Պարասիկան, հոնների երկիրը, Կամբոջան, Օքսուս գետի հովիտներից արևելք ու արևմուտք ընկած ցեղերի հողերը, Քինարա, Քիրաթա թագավորությունները[4]։
Այս դարաշրջանը աչքի է ընկել նաև մշակութային խոշոր նվաճումներով, որոնք ձեռք են բերվել հատկապես Չանդրագուպտա Երկրորդի իշխանության օրոք։ Հինհնդկական գրական բոլոր կարևոր աղբյուրները, ինչպես, օրինակ, «Մահաբհարատան» ու «Ռամայանան» կանոնիկ տեսքի են բերվել հենց այս ժամանակաշրջանում[5]։ Գուպտա կայսրության դարաշրջանում են գործել համբավավոր գրողներ, գիտնականներ Կալիդասան[6], Արյաբհատան, Վարահամիհիրան, Վացյայանան, որոնք զգալի ձեռքբերումներ են արձանագրել արվեստների ու գիտությունների տարբեր բնագավառներում[7][8][9]։ Գիտության, գրականության հետ մեկտեղ նոր բարձունքների են հասել քաղաքական, վարչական կառավարումը, ճարտարապետությունը, նկարչությունը, քանդակագործությունը՝ սահմանելով ճաշակի ու ձևի այնպիսի չափորոշիչներ, որոնք վճռորոշ դեր են խաղացել արվեստների հետագա զարգացման համար, այն էլ՝ ոչ միայն Հնդկաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս[10] Հարևան տարածաշրջանների հետ հաստատված առևտրական սերտ կապերը նույնպես նպաստել են, որ մշակութային կենտրոնի վերաճած գուպտայական Հնդկաստանը իր մշակութային ազդեցությունը տարածի մերձակա թագավորությունների՝ Բիրմայի, Շրի Լանկայի, Հարավարևելյան Ասիայի երկրների ժողովուրդների վրա[11]։ Ենթադրվում է, որ «Պուրանաները»՝ վաղ ժամանակներում տարբեր թեմաներով գրված այդ երկարաշունչ պոեմները, նույնպես գրի են առնվել Գուպտաների իշխանության օրոք[10]։
Կայսրությունը կործանվել է ֆեոդալական երկպառակությունների, ինչպես նաև Կենտրոնական Ասիայից հոնների, կիդարիտների, ալքոնների ձեռնարկած ռազմական արշավանքների պատճառով[12][13]։ Դրանից հետո բաժան-բաժան թագավորություններ են ստեղծվել Հնդկական ենթամայրցամաքի ընդարձակ տարածաշրջանում։ Գուպտաների մի փոքրիկ ճյուղը շարունակել է իշխել Մագադհայում, սակայն յոթերորդ դարի առաջին կեսին Վարդհանան ջախջախել է այդ արքայատոհմի վերջին ներկայացուցչին՝ հիմք դնելով իր կայսրության ստեղծմանը։
Հասարակությունը: Գուպտաների օրոք փոփոխվեց հասարակության սոցիալական կառուցվածքը։ Նախկին չորս հիմնական կաստաները վերածվեցին չորս դասերի, որոնք բաժանվեցին բազմաթիվ ենթադասերի։ Բրահմանների և քշատրիների կաստաները դարձան քրմական և զինվորական դասեր, որոնց ձեռքում էր պետական իշխանությունը։ Իսկ վայշիներն ու շուդրաները ներկայացնում էին ցածր դասերը։ Տարբեր դասերի ներկայացուցիչների միջև արգելված էր ամուսնությունը, ինչպես նաև մի դասից մյուսին անցումը։
Կրոնը: Հնդկաստանում այդ ժամանակ տիրապետող կրոն դարձավ հինդուիզմը։ Տարածում ուներ նաև բուդդայականությունը։ Հինդուիզմի դիցարանի գլուխ կանգնած էին երեք աստվածներ՝ Բրահման, Վիշնուն և Շիվան։ Շատ բան պահպանվեց հնդիկների հին պաշտամունքից։ Օրինակ՝ Գանգեսը համարվում է սուրբ գետ, կովը՝ սուրբ կենդանի և այլն։
Գրականություն խմբագրել
- Ashvini Agrawal (1989). Rise and Fall of the Imperial Guptas. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0592-7.
- Dilip Kumar Ganguly (1987). The Imperial Guptas and Their Times. Abhinav. ISBN 978-81-7017-222-2.
- H. C. Raychaudhuri (1923). Political History of Ancient India: From the Accession of Parikshit to the Extinction of the Gupta Dynasty. University of Calcutta. ISBN 978-1-4400-5272-9.
- J. C. Harle (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06217-5.
- R. C. Majumdar (1981). A Comprehensive History of India. Vol. 3, Part I: A.D. 300-985. Indian History Congress / People's Publishing House. էջեր 17–52. OCLC 34008529.
- Tej Ram Sharma (1989). A Political History of the Imperial Guptas: From Gupta to Skandagupta. Concept. ISBN 978-81-7022-251-4.
- Vidya Dhar Mahajan (1990). A History of India. State Mutual Book & Periodical Service. ISBN 978-0-7855-1191-5.
- en:R. C. Majumdar (1977). Ancient India, New Delhi: en:Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0436-8
- H. C. Raychaudhuri (1972). Political History of Ancient India, Calcutta: University of Calcutta, ISBN 1-4400-5272-7
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Վիշնուն Դաշավատարա տաճարում /5-րդ դար/ -
Բուդդան Սարնատից, 5–6-րդ դարեր -
Հսկա սյուների տեսքով trimurti Փղի քարանձավում -
Ժայռափոր տաճարներ Էլլորայում -
Նկար Աջանտայի առաջին քարայրից
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Gupta Dynasty – MSN Encarta. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
- ↑ N. Jayapalan, History of India, Vol. I, (Atlantic Publishers, 2001), 130.
- ↑ Jha, D.N. (2002). Ancient India in Historical Outline. Delhi: Manohar Publishers and Distributors. էջեր 149–173. ISBN 978-81-7304-285-0.
- ↑ Raghu Vamsa v 4.60–75
- ↑ Gupta dynasty (Indian dynasty) Արխիվացված 30 Մարտ 2010 Wayback Machine. Britannica Online Encyclopedia. Retrieved on 2011-11-21.
- ↑ Keay, John (2000). India: A history. Atlantic Monthly Press. էջ 151–152. ISBN 978-0-87113-800-2. «Kalidasa wrote ... with an excellence which, by unanimous consent, justifies the inevitable comparisons with Shakespeare ... When and where Kalidasa lived remains a mystery. He acknowledges no links with the Guptas; he may not even have coincided with them ... but the poet's vivid awareness of the terrain of the entire subcontinent argues strongly for a Guptan provenance.»
- ↑ Vidya Dhar Mahajan, 1990, էջ 540
- ↑ Keay, John (2000). India: A history. Atlantic Monthly Press. էջ 132. ISBN 978-0-87113-800-2. «The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden .»
- ↑ Gupta dynasty: empire in 4th century Արխիվացված 30 Մարտ 2010 Wayback Machine. Britannica Online Encyclopedia. Retrieved on 2011-11-21.
- ↑ 10,0 10,1 J. C. Harle, 1994, էջ 87
- ↑ Trade | The Story of India – Photo Gallery Արխիվացված 28 Մարտ 2010 Wayback Machine. PBS. Retrieved on 2011-11-21.
- ↑ Ashvini Agrawal, 1989, էջ 264–269
- ↑ Grousset, Rene (1970). The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. էջեր 69. ISBN 978-0-8135-1304-1.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գուպտա կայսրություն» հոդվածին։ |