Բրոնխոլայնիչներ

Բրոնխոլայնիչը կամ բրոնխոլիտիկը նյութ է, որը լայնացնում է բրոնխները կամ բրոնխիոլները՝ նվազեցնելով օդի նկատմամբ շնչառական ուղիների դիմադրողականությունը և մեծացնելով նրա հոսքը դեպի թոքեր։ Բրոնխոլայնիչները առաջանում են օրգանիզմում, բայց կան նաև համանման ազդեցությամբ դեղամիջոցներ, որոնք օգտագործում են շնչառական դժվարությունների բուժման նպատակով և դրանք սովորաբար ընդունվում են ինհալացիոն ճանապարհով։ Դեղամիջոցները առավել օգտակար են թոքի օբստրուկտիվ հիվանդությունների դեպքում, որոնցից ամենատարածվածները ասթման և թոքի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդություններն են։ Թեև սա որոշ չափով հակասական է, քանի որ նրանք կարող են օգտակար լինել բրոնխիոլիտի և բրոնխոէկտազի դեպքում։ Նրանք հաճախ նշանակվում են թոքի ռեստրիկտիվ հիվանդությունների դեպքում, բայց նրանց նշանակությունը ապացուցված չէ^[1]։

Բրոնխոլայնիչները լինում են երկարատև և կարճատև ազդեցության։ Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ապահովում են արագ և «փրկարար» ազդեցություն սուր բրոնխոսպազմի դեպքում։ Երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները օգնում են վերահսկել և կանխել ախտանիշները։ Բրոնխոլայնիչների երեք խմբերն են՝ β₂ ադրենընկալիչերի ագոնիստները (երկարատև և կարճատև ազդեցության), հակախոլիներգիկ (երկարատև և կարճատև ազդեցության) դեղերը և թեոֆիլինը (երկարատև ազդեցության)։

Կարճատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ խմբագրել

Սրանք արագ հանգստացնող կամ «փրկող» դեղամիջոցներ են, որոնք արագ, բայց ժամանակավոր ազատում են ասթմայի ախտանիշներից կամ բռնկումներից։ Այս դեղամիջոցները սովորաբար սկսում են ազդել մոտ 20 րոպեի ընթացքում կամ ավելի քիչ, և ազդեցությունը տևում է մոտ 4-6 ժամ։ Այս ինհալացիոն դեղամիջոցները լավագույնն են ասթմայի հանկարծակի և ծանր ախտանիշները բուժելու համար։ Դեղամիջոցները ժամանակին ընդունելու դեպքում կարող են նաև կանխել ասթմայի ախտանիշները, որոնք առաջանում են վարժությունների կամ սառը օդի ազդեցության հետևանքով։ Որոշ կարճատև ազդեցության դեղամիջոցներ, որոնցից է սալբուտամոլը՝ β2 ադրենընկալիչների ագոնիստը, կարող են թեթևացնել բրոնխոսպազմը՝ առանց սրտի վրա անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ թողնելու, որոնք հատուկ են ոչ սպեցիֆիկ β ադրենընկալիչների ագոնիստներին, որոնցից են՝ էֆեդրինը և էպինեֆրինը։ Այն հիվանդները, ովքեր պարբերաբար պետք է ընդունեն կարճատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ, պետք է խորհրդակցեն բուժող բժշկի հետ, քանի որ դեղի ոչ ճիշտ կիրառումը կարող է հանգեցնել անվերահսկելի ասթմայի, և կիրառվող դեղամիջոցները կարող են անօգտակար լինել։

Երկարատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ խմբագրել

Սրանք երկարաժամկետ ազդեցության դեղամիջոցներ են, որոնք պարբերաբար ընդունվում են՝ բրոնխոսպազմը վերահսկելու և կանխելու համար։ Արագ ազդեցություն ստանալու համար նրանք չեն կիրառվում։ Այս դեղամիջոցների ազդեցության համար պահանջվում է ավելի երկար ժամանակ, բայց թեթևացնում են բրոնխոսպազմը մինչև 12 ժամ տևողությամբ։ Սովորաբար նրանք ընդունվում են հակաբորբոքային դեղամիջոցների հետ օրական 2 անգամ և ապահովում են շնչուղիների անցանելիությունը, կանխում են ասթմայի նոպաները, հատկապես գիշերը։

Սալմետերոլը և ֆորմոտերոլը դրանց օրինակներն են։

Հակախոլիներգիկներ խմբագրել

Հակահոլիներգիկների որոշ օրինակներ են թիոտրոպիումը (Spiriva) և իպրատրոպիում բրոմիդը։

Թիոտրոպիումը (Spiriva) երկարատև՝ մոտ 24-ժամյա ազդեցության հակախոլիներգիկ բրոնխոլայնիչ միջոց է, որն օգտագործվում է թոքերի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդության (ԹՔՕՀ) բուժման համար։

Միայն որպես ինհալացիոն դեղամիջոց հասանելի իպրատրոպիում բրոմիդը օգտագործում են ասթմայի և ԹՔՕՀ բուժման համար։ Որպես կարճատև ազդեցության հակախոլիներգիկ միջոց՝ այն բարելավում է թոքերի աշխատանքը և նվազեցնում սրացման վտանգը սիմպտոմատիկ ասթմա ունեցող մարդկանց մոտ^[2]։ Այնուամենայնիվ, այն չի դադարեցնում ասթմայի նոպան, որն արդեն ընթացքի մեջ է։ Դեղամիջոցը չի ազդում ասթմայի ախտանիշների վրա միայնակ օգտագործման դեպքում և հաճախ զուգորդվում է կարճատև ազդեցության β2 ադրենընկալիչների ագոնիստներ հետ։ Թեև այն համարվում է հանգստացնող դեղամիջոց, սակայն ազդեցության մեկնարկի համար կարող է պահանջվել մոտ 1 ժամ։ Այդ իսկ պատճառով այն երկրորդային դեր է ունի ասթմայի բուժման մեջ։ Կոկորդի չորությունը հիմնական կողմնակի ազդեցությունն է։ Եթե դեղորայքը շփվում է աչքերի հետ, ապա այն կարող է կարճաժամկետ մշուշոտ տեսողության պատճառ դառնալ։

Ապացուցված է, որ հակախոլիներգիկ դեղամիջոցների օգտագործումը կարճատև ազդեցության β2-ադրենընկալիչների ագոնիստների հետ համատեղ նվազեցնում է ասթմայի սրացումներով երեխաների և մեծահասակների հոսպիտալացումները^[3]^[4]։

Այլ խմբագրել

Օրալ և ներերակային ընդունման համար հասանելի թեոֆիլինը, երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչ է, որը կանխարգելում է ասթմայի նոպաները։ Այն պատկանում է մեթիլքսանթինների քիմիական դասին (կոֆեինի հետ միասին)։ Այն նշանակում են ասթմայի ծանր կամ դժվար կառավարվող դեպքերում։ Դեղը պետք է ընդունել օրական 1-4 անգամ, և չափաբաժինները չի կարելի բաց թողնել։ Արյան թեստերը իրականացվում են բուժումը վերահսկելու և դեղաչափի փոփոխման անհրաժեշտությունը պարզելու համար։ Կողմնակի ազդեցությունները կարող են ներառել սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն, ստամոքսի ցավ և գլխացավ, արագ և անկանոն սրտի կծկումներ, մկանային ջղաձգություն, նյարդային խանգարումներ և հիպերակտիվություն։ Այս ախտանիշները կարող են ազդարարել դեղորայքի ճշգրտման անհրաժեշտության մասին։ Այն կարող է նպաստել թթվային ռեֆլյուքսի, որը հայտնի է որպես գաստրոէզոֆագալ ռեֆլյուքս և առաջանում է կերակրափողային ստորին սֆինկտերի մկանների թուլացման պատճառով։ Որոշ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են հակախոցային դեղամիջոցները և էրիթրոմիցին պարունակող հակաբիոտիկները, կարող են խանգարել թեոֆիլինի աշխատանքին։ Սուրճը, թեյը, կոլաները, ծխելը և վիրուսային հիվանդությունները կարող են ազդել թեոֆիլինի ազդեցության վրա և փոխել դրա արդյունավետությունը։ Բացի այդ, որոշ հոգեմետ դեղամիջոցներ, որոնք ունեն ամֆետամինի նման ազդեցության մեխանիզմ, ինչպիսիք են ամֆետամինը^[5], մետամֆետամինը և կոկաինը^[6], ունեն բրոնխոլայնիչ ազդեցություն և օգտագործում էին ասթմայի դեպքում՝ որպես բրոնխոլայնիչ, բայց այժմ հազվադեպ են կիրառում։

Ընդհանուր բրոնխոլայնիչներ խմբագրել

Բրոնխոլայնիչները բաժանվում են կարճատև և երկարատև ազդեցության խմբերի։ Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչ միջոցները օգտագործում են բրոնխոսպազմը թեթևացնելու համար, մինչդեռ երկարատևազդեցության դեղերը՝ կանխարգելման համար։

Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ներառում են՝

Սալբուտամոլ/ալբուտերոլ (Proventil կամ Ventolin)
Լևոսալբուտամոլ/լևալբուտերոլ (Xopenex)
Պիրբուտերոլ (Maxair)
Էպինեֆրին (պրիմատենային մառախուղ)
Ռասեմիկ էպինեֆրին (ասթմանեֆրին, պրիմատենային մառախուղի փոխարինում)
Էֆեդրին (Bronkaid)
Տերբուտալին

Երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ներառում են՝

Փորձարարական բրոնխոլայնիչներ խմբագրել

6000 միացություններից, որոնք թուլացնում են շնչուղիների հարթ մկանային բջիջները և բացում շնչուղիները ասթմատիկ թոքային հյուսվածքներում, հետազոտողները հայտնաբերել են TSG12 կոչվող դեղամիջոցը։ TSG12-ը հատուկ տրանսգելին-2 (TG2)-ագոնիստ է, որը հանգստացնում է շնչուղիների հարթ մկանային բջիջները և նվազեցնում ասթմատիկ թոքային հյուսվածքի դիմադրությունը օդի նկատմամբ։ Հեղինակները պնդում են, որ TSG12-ը և՛ ոչ թունավոր է, և՛ ավելի արդյունավետ թոքային դիմադրությունը նվազեցնելու համար, քան ներկայիս բրոնխոլայնիչները և կարող է խոստումնալից թերապևտիկ մոտեցում լինել ասթմայի բուժման համար^[7]^[8]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Sathe NA, Krishnaswami S, Andrews J, Ficzere C, McPheeters ML (July 2015). «Pharmacologic Agents That Promote Airway Clearance in Hospitalized Subjects: A Systematic Review» (PDF). Respiratory Care. 60 (7): 1061–70. doi:10.4187/respcare.04086. PMID 25944943. S2CID 7017557.
↑ Price D, Fromer L, Kaplan A, van der Molen T, Román-Rodríguez M (July 2014). «Is there a rationale and role for long-acting anticholinergic bronchodilators in asthma?». npj Primary Care Respiratory Medicine. 24 (1): 14023. doi:10.1038/npjpcrm.2014.23. PMC 4373380. PMID 25030457.
↑ Rodrigo GJ, Castro-Rodriguez JA (September 2005). «Anticholinergics in the treatment of children and adults with acute asthma: a systematic review with meta-analysis». Thorax. 60 (9): 740–6. doi:10.1136/thx.2005.040444. PMC 1747524. PMID 16055613.
↑ Griffiths B, Ducharme FM (December 2013). «Combined inhaled anticholinergics and short-acting beta2-agonists for initial treatment of acute asthma in children». Paediatric Respiratory Reviews. 14 (4): 234–5. doi:10.1016/j.prrv.2013.08.002. PMID 24070913.
↑ Amphetamine is listed as having medical uses as bronchodilator. Medic8
↑ Streatfeild D (2003 թ․ հունիսի 17). Cocaine: An Unauthorized Biography. Macmillan. էջ 110. ISBN 978-0-312-42226-4. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 14-ին.
↑ New drug therapy could lead to more effective treatment for millions with asthma
↑ Yin, Lei-Miao; Xu, Yu-Dong; Peng, Ling-Ling; Duan, Ting-Ting; Liu, Jia-Yuan; Xu, Zhijian; Wang, Wen-Qian; Guan, Nan; Han, Xiao-Jie; Li, Hai-Yan; Pang, Yu; Wang, Yu; Chen, Zhaoqiang; Zhu, Weiliang; Deng, Linhong; Wu, Ying-Li; Ge, Guang-Bo; Huang, Shuang; Ulloa, Luis; Yang, Yong-Qing (2018). «Transgelin-2 as a therapeutic target for asthmatic pulmonary resistance». Science Translational Medicine. 10 (427). doi:10.1126/scitranslmed.aam8604. PMC 6310021. PMID 29437149.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Drug information

[SatheKrishnaswami2015-1] Sathe NA, Krishnaswami S, Andrews J, Ficzere C, McPheeters ML (July 2015). «Pharmacologic Agents That Promote Airway Clearance in Hospitalized Subjects: A Systematic Review» (PDF). Respiratory Care. 60 (7): 1061–70. doi:10.4187/respcare.04086. PMID 25944943. S2CID 7017557.

[2] Price D, Fromer L, Kaplan A, van der Molen T, Román-Rodríguez M (July 2014). «Is there a rationale and role for long-acting anticholinergic bronchodilators in asthma?». npj Primary Care Respiratory Medicine. 24 (1): 14023. doi:10.1038/npjpcrm.2014.23. PMC 4373380. PMID 25030457.

[3] Rodrigo GJ, Castro-Rodriguez JA (September 2005). «Anticholinergics in the treatment of children and adults with acute asthma: a systematic review with meta-analysis». Thorax. 60 (9): 740–6. doi:10.1136/thx.2005.040444. PMC 1747524. PMID 16055613.

[4] Griffiths B, Ducharme FM (December 2013). «Combined inhaled anticholinergics and short-acting beta2-agonists for initial treatment of acute asthma in children». Paediatric Respiratory Reviews. 14 (4): 234–5. doi:10.1016/j.prrv.2013.08.002. PMID 24070913.

[5] Amphetamine is listed as having medical uses as bronchodilator. Medic8

[6] Streatfeild D (2003 թ․ հունիսի 17). Cocaine: An Unauthorized Biography. Macmillan. էջ 110. ISBN 978-0-312-42226-4. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 14-ին.

[7] New drug therapy could lead to more effective treatment for millions with asthma

[8] Yin, Lei-Miao; Xu, Yu-Dong; Peng, Ling-Ling; Duan, Ting-Ting; Liu, Jia-Yuan; Xu, Zhijian; Wang, Wen-Qian; Guan, Nan; Han, Xiao-Jie; Li, Hai-Yan; Pang, Yu; Wang, Yu; Chen, Zhaoqiang; Zhu, Weiliang; Deng, Linhong; Wu, Ying-Li; Ge, Guang-Bo; Huang, Shuang; Ulloa, Luis; Yang, Yong-Qing (2018). «Transgelin-2 as a therapeutic target for asthmatic pulmonary resistance». Science Translational Medicine. 10 (427). doi:10.1126/scitranslmed.aam8604. PMC 6310021. PMID 29437149.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]