Բաշգառնեցի Մարտիրոս

Բաշգառնեցի Մարտիրոս
	Մարտիրոս Աբրահամյան
սեպտեմբերի 18, 1885-նոյեմբերի 9, 1957
Ծննդավայր	Բաշ Գառնի, Երևանի գավառ, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահվան վայր	Թեհրան, Իրան
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Կոչում	Խմբապետ
Մարտեր/; պատերազմներ	Ֆիդայական շարժում, Հայ-թաթարական ընդհարումներ, Իրանի սահմանադրական հեղափոխություն, Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ, Թուրք-հայկական պատերազմ (1920) և Փետրվարյան ապստամբություն
Պարգևներ	Գեորգևյան խաչի շքանշանակիր ասպետ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարտիրոս Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Աբրահամյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Մարտիրոս Աբրահամյան կամ Բաշգառնեցի Մարտիրոս (սեպտեմբերի 18, 1885, Երևանի նահանգ, Բաշ Գյառնի (այժմ՝ Կոտայքի մարզ, գ. Գառնի), Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 9, 1957, Թեհրան, Իրան), հայ ֆիդայի, խմբապետ, ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասնակից, ՀՅԴ կուսակցության անդամ^[1]։

Կենսագրություն խմբագրել

20-րդ դարասկզբի ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր գործիչ խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյանը ծնվել է 1885 թվականի սեպտեմբերի 18-ին (հ.տ.), Երևանի նահանգի Բաշ Գյառնի (այժմ՝ Կոտայքի մարզ, գ. Գառնի) գյուղում։ 1903 թվականից անդամակցել է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությանը։ Մարտական մկրտությունն ստացել է 1904-ին՝ Բաբերդցի Միհրանի գլխավորած «Մասիս» խմբի կազմում մասնակցելով Մոսուն-Զորի կռվին։ Այդ արշավանքի նպատակն էր պատժել ռուս-թուրքական սահմանագլխին տեղակայված թուրքական զորամասերին և քրդական ցեղախմբերին, որոնք խոչընդոտում էին դեպի Երկիր գնացող կամավորական խմբերի մուտքը։ 1905-06 թթ. մասնակցում է թաթարական հարձակումներից հայրենի Բաշ Գառնիի, Կոտայքի, Սյունիքի և Նախիջևանի հայկական գյուղերի պաշտպանությանը։ 1908-09 թթ. Նիկոլ Դումանի, ապա Քեռու ընդհանուր հրամանատարությամբ Մարտիրոսը մասնակցում է պարսկական Սահմանադրական հեղափոխությանը՝ ընդդեմ շահական վարչակարգի։ Իրանից վերադարձի ճանապարհին խմբի մյուս անդամների հետ ձերբակալվում է սահմանագլխին և 2 տարուց ավելի՝ մինչև 1911-ի աշունը, անցկացնում Նախիջևանի, Երևանի, ապա Նովոչերկասկի բանտերում։ 1914-1916 թթ. որպես վաշտապետ՝ Դրոյի գլխավորած 2-րդ կամավորական գումարտակի կազմում մասնակցում է Արևմտյան Հայաստանի ազատագրության համար մղվող կռիվներին։ Այդ ընթացքում դրսևորած քաջության և հրամանատարական հմտությունների համար պարգևատրվում է Գեորգևյան 4 խաչերով՝ դառնալով «Գեորգևյան խաչի շքանշանակիր ասպետ»^[1]։ 1915-ին խմբապետ Մարտիրոսի վաշտը՝ որպես 2-րդ գումարտակի առաջապահ, առաջինն է մտնում Վան, իսկ հետագա մարտերի ընթացքում առաջինն է հասնում նաև Մուշ և Սասունի լեռները։ 1917-1918 թթ. Դրոյի առաջնորդությամբ մասնակցում է ներքին թշնամու՝ Արարատյան նահանգի թուրքական տարրի ըմբոստությունները ճնշելու պատժիչ գործողություններին։ Իբրև հեծյալ վաշտի հրամանատար՝ Բաշգառնեցի Մարտիրոսը մասնակցում է Բաշ-Ապարանի հերոսամարտին՝ աչքի ընկնելով անկոտրում խիզախությամբ և հրամանատարական բարձր որակներով։ Առաջին հանրապետության երկուսուկես տարիների ընթացքում նրան կարելի է տեսնել երկրի գրեթե բոլոր թեժ կետերում՝ տարբեր մարտական առաջադրանքներ կատարելիս։ Այդ թվում՝ 1920-ին նրա գլխավորած զորամասը թուրքական տարրից ազատագրում է Միլլի դարայի (Գեղամա լեռնաշղթայի Գառնին եզերող հատվածը) կիրճն ու լեռները։ Եվ միշտ անվեհեր, միշտ անմնացորդ զոհաբերող^[2]։ 1920-ի աշնանը՝ հայ-թուրքական պատերազմի ժամանակ, Սուրմալուի ռազմաճակատում նրան վստահված էր Մարգարայի կամուրջի պաշտպանությունը, որը դեպի Երևան տանող ամենակարճ ճանապարհն էր։ Թշնամուն ոչ մի կերպ չի հաջողվում գրավել կամուրջը՝ չնայած գերակշիռ ուժերին և բազմաթիվ կատաղի գրոհներին։

Մարտիրոս Աբրահամյանի նվիրվածությունը ազգային դատին և այդ ճանապարհին դրսևորած զինվորական կարողությունները բարձր են գնահատվել ժամանակակիցների կողմից^[3]։

Խմբապետ Մարտիրոսը մահանում է 1957 թվականի նոյեմբերի 9-ին և հուղարկավորվում Թեհրանի Դուլաբի հայկական գերեզմանատան պանթեոնում։

Բաշգառնեցի Մարտիրոսը և Փետրվարյան ապստամբությունը խմբագրել

Խմբապետ Մարտիրոսի դերը բացառիկ էր Փետրվարյան ապստամբությունը կազմակերպելու և որպես Երևանի վրա արշավող ուժերի հրամանատար՝ բոլշևիկյան Հեղկոմի լծից Երևանը ազատագրելու գործում։ Նրա առաջնորդությամբ Գառնիի և Կոտայքի ապստամբ ուժերը 1921 թվականի փետրվարի 18-ի լուսաբացին Քանաքեռի և Նորքի բարձունքներից մտնում են քաղաք և Չեկայի ու քաղաքային բանտերից ազատագրում հարյուրավոր ձերբակալվածների, այդ թվում՝ պետական, կուսակցական և մշակութային ղեկավար գործիչների (Հ. Քաջազնունի, Հ. Օհանջանյան, Լ. Շանթ, Ն. Աղբալյան և ուրիշներ)։ Հայրենիքի փրկության կոմիտեի վարած 40-օրյա գոյամարտերի ընթացքում խմբապետ Մարտիրոսը ղեկավարել է Ղամարլուի, ապա՝ Աղբաշի ռազմաճակատները, որոնց ուղղությամբ գործում էին բոլշևիկների ենթակայության տակ գտնվող երկու զրահապատ գնացքները։ Փետրվարյան ապստամբության, ապա նաև Լեռնահայաստանի պարտությունից հետո նա հազարավոր ապստամբների հետ անցնում է պարսկական սահմանը և մնացյալ ողջ կյանքը ապրում հյուրընկալ Իրանում։

Երկեր խմբագրել

Փետրուարեան ապստամբութիւնը (Բաշգեառնեցի խմբապետ Մարտիրոսի յուշերը), Գրի առաւ` Եր. Հայրապետեան, «Հայրենիք» ամսագիր, 1956, թիւ 2, էջ 3-12^[4], թիւ 3, էջ 25-34, թիւ 4, էջ 17-27, թիւ 5, էջ 39-49, թիւ 6, էջ 59-69, թիւ 7, էջ 32-40, թիւ 8, էջ 52-59, թիւ 9, էջ 49-57, թիւ 10, էջ 68-78, թիւ 11, էջ 78-89, 1957, թիւ 1, էջ 58-66, թիւ 2, էջ 59-71, թիւ 3, էջ 98-104^[5], թիւ 4, էջ 67-72, թիւ 5, էջ 47-57, թիւ 6, էջ 61-71, թիւ 8, էջ 70-80^[6]։
Աբրահամեան Մարտիրոս խմբապէտ, «Իմ յիշելի յուշերը», Գիրք Ա, Թեհրան, 1978^[7], 482 էջ, Գիրք Ա, Բ, Երեւան, 2016, 616 էջ։
Մարտիրոս Աբրահամյան (Բաշգառնեցի Մարտիրոս), «Իմ հիշելի հուշերը», Խմբագիր և առաջաբանի հեղինակ՝ Վարդան Պետրոսյան, Եր., 2016, 640 էջ^[8]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 «Խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյան. Գեորգեւյան խաչի շքանշանակիր ասպետը». {{cite web}}: soft hyphen character in |title= at position 34 (օգնություն)
↑ «Վալադյան Վ., «Գաղափարի և գործի մարդը» (Բաշգեառնեցի Մարտիրոս)» (PDF). Հայրենիք. 1958 թ․, Vol. 36.
↑ «Բաշգառնեցի Մարտիրոսի և նրա նմանների շնորհիվ մենք այսօր ունենք Հայաստանի Հանրապետություն».
↑ «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1956թ․.
↑ «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1957.
↑ «Հայրենիք».
↑ Աբրահամեան-Բաշգառնեցի, Մարտիրոս; Մամեան, Արսէն; Ամուրեան, Ա (1978). Իմ յիշելի յուշերը. Գիրք առաջին. Հայ դատի մատենաշար. Թեհրան: տպ. Ալիք.
↑ Աբրահամյան, Մարտիրոս; Պետրոսյան, Վարդան Զ (2016). Իմ հիշելի հուշերը։ 20-րդ դարի սկզբի ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր ներկայացուցիչ խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյանի հուշերը և մարտական կենսագրությունը. Երևան: Փրինթինֆո. ISBN 978-9939-831-88-6.

Գրականություն խմբագրել

Մարտիրոս Աբրահամյան (Բաշգառնեցի Մարտիրոս), «Իմ հիշելի հուշերը», Խմբագիր և առաջաբանի հեղինակ՝ Վարդան Պետրոսյան, Եր., 2016, 640 էջ։
Յուշեր Փետրւարեան ապստամբութիւնից, «Ալիք», Թեհրան, Թիւ 38, 39։

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է «Հայկական հարց» հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[hetq.am-1] 1,0 ^1,1 «Խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյան. Գեորգեւյան խաչի շքանշանակիր ասպետը». {{cite web}}: soft hyphen character in |title= at position 34 (օգնություն)

[2] «Վալադյան Վ., «Գաղափարի և գործի մարդը» (Բաշգեառնեցի Մարտիրոս)» (PDF). Հայրենիք. 1958 թ․, Vol. 36.

[3] «Բաշգառնեցի Մարտիրոսի և նրա նմանների շնորհիվ մենք այսօր ունենք Հայաստանի Հանրապետություն».

[4] «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1956թ․.

[5] «Փետրուարեան ապստամբութիւնը» (PDF). Հայրենիք. 1957.

[6] «Հայրենիք».

[7] Աբրահամեան-Բաշգառնեցի, Մարտիրոս; Մամեան, Արսէն; Ամուրեան, Ա (1978). Իմ յիշելի յուշերը. Գիրք առաջին. Հայ դատի մատենաշար. Թեհրան: տպ. Ալիք.

[Աբրահամյան_2016-8] Աբրահամյան, Մարտիրոս; Պետրոսյան, Վարդան Զ (2016). Իմ հիշելի հուշերը։ 20-րդ դարի սկզբի ազգային-ազատագրական պայքարի նշանավոր ներկայացուցիչ խմբապետ Մարտիրոս Աբրահամյանի հուշերը և մարտական կենսագրությունը. Երևան: Փրինթինֆո. ISBN 978-9939-831-88-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]