Բայի սեռ
Բայի սեռի, բայի քերականական կարգ, որ ցույց է տալիս քերականական ենթակայի ու խնդրի, տրամաբանական սուբյեկտի ու օբյեկտի փոխհարաբերությունը, որն իր դրսևորումն է գտնում բայաձևի մեջ[1]։
Հնարավոր է երեք դեպք՝
- Ենթական անմիջականորեն ազդում է որևէ առարկայի վրա - ներգործական սեռ, օրինակ՝ Նա քթի մուրը սրբեց և հիշեց Վանքեր գյուղը, վանքի աղբյուրը, երեկոն այգեմիջյան ճանապարհին և իրեն` դույլերով: (Հրանտ Մաթևոսյան)
- Ենթական ինքն իր վրա կրում է մեկ ուրիշի կատարած գործողությունը - կրավորական սեռ, օրինակ՝ Բոլորը հավասար են և հավասար կերպով են պատժվում, երբ խոչընդոտ են դառնում մի մեծ ձեռնարկության իրագործմանը: (Րաֆֆի)
- Ենթական չի ներգործում այլ առարկայի վրա և չի կրում մեկ այլ առարկայի գործողությունը - չեզոք սեռ, օրինակ՝ Հոր մահվանից հետո յուր իշխանուհի մոր հետ միասին ապրում էր արքունիքում: (Մուրացան)։ Չեզոք սեռի մի տեսակը՝ անդրադարձ սեռը, ցույց է տալիս, որ ենթական կրում է իր կատարած գործողությունը[2]։
Հնդեվրոպական նախալեզվում բայն ուներ երկու սեռ՝ ներգործական և հասարակ[3]։ Ուղիղ ձևով բայն ըստ սեռի չի տարբերվել, սակայն տարբեր սեռի բայեր խոնարհվում էին տարբեր կերպ։
Հայ քերականագիտության մեջ գործածվել են տրամադրություն և սեռ տերմինները, որոնցից առաջինը հունարեն διάθεσις բառի թարգմանությունն է, որ գործածվել է 5-րդ դարում Դինոնիսիոս Թրակացու «Արուեստ քերականութեան» աշխատության թարգմանության շնորհիվ, իսկ երկրորդը լատիներեն genus բառի թարգմանությունն է, որ գործածության մեջ է մտել ավելի ուշ՝ լատինաբանության շրջանում[4]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Մ. Ասատրյան, Ժամանակակից հայոց լեզու, Ձևաբանություն, Երևան, 2002
- ↑ Է. Աղայան, Լեզվաբանության հիմունքներ, Երևան, 1987, էջ 493։
- ↑ Հրաչյա Աճառյան, Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, հատոր 4, գիրք Ա, Երևան, 1959, էջ 79:
- ↑ Ա. Աբրահամյան, Բայը ժամանակակից հայերենում, գիրք առաջին, Երևան, 1962, էջ 420։