Ական (լեզու)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ական (այլ կիրառումներ)
Ական[4] (թվա-ֆանտի), ականական լեզուներից և ականների լեզուներից մեկն է։ Տարածված է կենտրոնական և հարավային Գանայում, նաև Կոտ դ'Իվուարի արևելքում։ Խոսողների թիվը ավելի քան 7 միլիոն մարդ է (գնահատում, 1995 թ.)։
 Twi, Fante | |
|---|---|
| Տեսակ | լեզու, մակրոլեզու և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | Ականական լեզուներ և կվա լեզուներ[1] |
| Երկրներ |  Գանա  Կոտ դ'Իվուար |
| Շրջաններ | Աշանտի, Բրոնգ-Ահաֆո |
| Խոսողների քանակ | 11 000 000 մարդ (2007)[2] |
| Վերահսկող կազմակերպություն | Գանայի լեզուների կազմակերպություն |
| Լեզվակիրների թիվը | 11 միլիոն (2007)[3] |
| Դասակարգում | Նիգերո-կոնգոլական լեզուներ |
| Գրերի համակարգ | լատինատառ |
| IETF | ak |
| ԳՕՍՏ 7.75–97 | ака 027 |
| ISO 639-1 | ak |
| ISO 639-2 | aka |
| ISO 639-3 | aka - ական |
 Akan language Վիքիպահեստում | |
Ականը պատկանում է քվա լեզուների կենտրոնական խմբի թանո ճյուղին, որտեղ աբրոնի հետ միասին կապված էր ականական ենթախմբի հետ (այդ թվում վասան)։ Ականը իր բարբառով կապված է, բաղկացած Ֆանտիի (մֆանտսե) և թվայի (տվի) բարբառների հետ, որոնք հաճախ համարվում է որպես առանձին լեզուներ։ Վերջինս ներառում է՝ ակվապիմը (իրականում Թվա; ակուպեմ) ակեմ, ասանտե, ասեն, ահաֆոն և դանկիրա քվավու, ֆանտիից՝ աբուրա-ֆանտի, ագոն, անոմաբո-ֆանտի և գոմա բարբառները։
Ըստ Ականի ուղղագրական հանձնաժողովի ականն ունի 20, 000 բառ։ Ադինկրայում կան հին նշան-իդեոգրամներ։
Տիրապետողների թիվը խմբագրել
| Թվական | Տիրապետողները |
|---|---|
| 1995 | 7, 000, 000 |
| 2007 | 11, 000, 000 |
Գիրը խմբագրել
Այբուբենը հիմնված է լատինական գրերի վրա։ 1978 թ. որոշում ընդունվեց որ, աքաներենի ուղղագրությունը պետք է ունենա երեք հիմնական բարբառներ (ակվապիմ, աշանտի և ֆանտի) որոնք դեռ օգտագործում են իրենց սեփական գրավոր չափանիշները։
Ականի այբուբենը՝
- A a B b D d E e Ɛɛ F f G g H h I i K k L l M m N n O o Ɔɔ P p R r S s T t U u W w Y y
Վիքիպեդիան ականով խմբագրել
Վիքիպեդիայի աքաներեն բաժնի առաջին խմբագրումը եղել է 2004 թվականի օգոստոսի 4-ին[5]։ Այսօր՝ 19 Ապրիլի 2024 թվականին Վիքիպեդիայի Աքաներեն բաժինը ունի 0 հոդված։ Գրանցված են 13 692 մասնակից, նրանցից 6 կատարել են գոնե մեկ խմբագրում անցած 30 օրվա ընթացքում, իսկ 1 մասնակից ունեն ադմինիստրատորի կարգավիճակ։ Ընդհանուր խմբագրումների թիվը հատում է 29 876-ը[6]։
Ական խոսակցական բառեր խմբագրել
- Akwaaba/Akɔaba – Բարի գալուստ
- Aane – Այո/Հա
- Yiw (Akuapim) - միշտ
- Yoo - լավ էղավ/լավ
- Daabi – Ոչ/Չէ
- Da yie – Բարի գիշեր
- Me rekɔ da (pronounced mee ko da) -ես գնացի քնելու
- Ɛ te sεn/Wo ho te sɛn? – Ինչպե՞ս են ձեր գործերը/Ինչպե՞ս ես (Ոնց ես)
- Me da wo ase – Շնորհակալություն
- Me pa wo kyɛw – Խնդրում եմ/ներեցեք/Ներողություն եմ խնդրում
- Dwom/nnwom - Երգ/երգեր կամ երաժշտություն
- Wo din de sεn? - Ինչ է՞ ձեր անունը
- Me din de .../Yɛfrɛ me ... - Իմ անունը/Ես քեզ կզանգեմ ...
- Wadi mfeɛ ahe/sɛn? - Քան՞ի տարեկան է նա
- Woadi mfeɛ ahe/sɛn? - Քան՞ի տարեկան եք
- Ɛ wɔ hen? - Որտե՞ղ է նա
- Me rekɔ - Ես պատրաստվում եմ/Ես գնացի
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 314. — ISBN 978-0-521-42443-1
- ↑ Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
- ↑ Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" The World's 100 Largest Languages in 2007
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագուլյան (1975). Լեզվաբանական բառարան. Երևան: Հայկական ՍՍՀ գիտությունների ակադեմիա.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Աքաներեն Վիքիպեդիայի առաջին խմբագրումը
- ↑ «Աքաներեն Վիքիպեդիայի վիճակագրությունը». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 3-ին.
Գրականություն խմբագրել
Արտաքին հղումներ խմբագրել
|
Ընթերցե՛ք «ական» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ական (լեզու)» հոդվածին։ |