Արճեշի գավառակ
Արճեշ, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, Վանի վիլայեթի Վանի գավառում։ Գտնվում էր վիլայեթի հյուսիսային կողմում։ Կենտրոնը Արճեշ քաղաքն էր։
| Գավառակ | |
|---|---|
| Արճեշ | |
| Վարչական տարածք | Արևմտյան Հայաստան |
| Վիլայեթ | Վանի վիլայեթ |
| Գավառ | Վանի գավառ |
| Այլ անվանումներ | Արճեշո գավառ, Արճեշու երկիր, Էրճիշ, Էրջիշ |
| Ազգային կազմ | հայեր |
| Տեղաբնականուն | արծկեցի |
| Ժամային գոտի | UTC+3 |
Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում էր Մեծ Հայքի Տուրուբերան աշխարհի Աղիովիտ գավառին։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Տարածվում էր Վանա լճի հյուսիս-արևելյան ծովախորշից մինչև Ծաղկանց լեռները։ Արևելքից սահմանակից էր Բերկրիի գավառակին։ Հանդիսանում է Վանի նահանգի ամենաբարեբեր շրջաններից։ Գավառակը ջրառատ է։ Նրա հյուսիսային մասը լեռնային է, իսկ հարավայինը՝ դաշտային։
Լճամերձ շրջանում՝ մոտ 12 կմ երկարությամբ և 10 կմ լայնությամբ տարածվում է գեղեցիկ դաշտ, որտեղ 1915 թվականի նախօրեին գտնվում էին մի քանի հայկական գյուղեր և Արճեշ քաղաքը։
Արճեշի նշանավոր վայրերից է Զիանփորը, որն հայտնի է իր գեղեցիկ բնությամբ և ծծմբային ջերմուկներով։
Բնակչություն խմբագրել
Ըստ «Փորձ» ամսագրի Արճեշը Բերկրի գավառակի հետ միասին 1880 թվականին ուներ 50184 բնակիչ, որից քրդեր՝ 25937, հայեր՝ 24250: Ըստ «Մշակ» ամսագրի գավառակն ուներ 26897 հայ, 4000 քուրդ և 2904 թուրք բնակիչ։ Ըստ Վ. Քինեի 1891 թվականին գավառակն ուներ 14774 բնակիչ, որից 9490-ը՝ հայեր, 5284-ը՝ մուսուլմաններ։ Ըստ Վ. Մաևսկու գավառակն 1890-ական թվականներին ունեցել է 14774 բնակիչ, որից հայեր՝ 9490:
Պատմություն խմբագրել
Գավառակի հայությունը զգալիորեն տուժեց 1896 թվականի ջարդերի ժամանակ, իսկ 1915-1918 թվականների Մեծ եղեռնի ժամանակ ենթարկվեց համատարած կոտորածի։
Տնտեսություն խմբագրել
Բնակչության հիմնական զբաղմունքը խաղողի և պտուղների մշակությունն էր։ Գավառակը հայտնի էր որպես հացահատիկի շտեմարան։
Հայերը զբաղվում էին երկրագործությամբ, տառեխի որսով, մշակում էին ընտիր հացահատիկ, խաղող, բամբակ, պտուղներ։ Մուսուլմանները գերազաբցապես անասնապահներ էին։
Գավառակը հարուստ էր ձիերով և մանր եղջերավոր անասուններով։
Օգտակար հանածոներ խմբագրել
Գավառակում կան պղնձի, երկաթի, քարածխի և կապարի պաշարներ, որոնք չեն արդյունահանվում։
Պատմամշակութային կառույցներ խմբագրել
Արճեշը մինչև Մեծ եղեռն ուներ 24 եկեղեցի և քանի վանքեր։
Կրթություն խմբագրել
Մինչև 1915 թվականն ուներ 4 վարժարան։
Վարչական բաժանում խմբագրել
Ըստ «Փորձ» ամսագրի Արճեշը Բերկրի գավառակի հետ միասին 1880 թվականին ուներ 138 գյուղ՝ 4928 տնտեսությամբ, որից հայկական՝ 2248, իսկ քրդական՝ 2680: Ըստ «Մշակ» ամսագրի գավառակն ուներ 152 գյուղ։ Ըստ Վ. Մաևսկու գավառակն 1890-ական թվականներին ունեցել է 122 գյուղ։ Ըստ Ադ-Դօյի 1909 թվականին Արճեշն ուներ 132 գյուղ, որից 44-ը՝ զուտ հայկական, իսկ մյուսներում հայերի հետ ապրում էին այալզգիներ[1]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ 1, էջ 462
Աղբյուրներ խմբագրել
- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն