Առնոլդ Շյոնբերգը (գերմ.՝ Arnold Schönberg, սեպտեմբերի 13, 1874(1874-09-13)[1][2][3][…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5] - հուլիսի 13, 1951(1951-07-13)[4][1][6][…], Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ[4][5]), ավստրիացի կոմպոզիտոր, երաժշտական տեսաբան, գրող, նկարիչ, գյուտարար։

Առնոլդ Շյոնբերգ
Բնօրինակ անունգերմ.՝ Arnold Schönberg
Ի ծնե անունգերմ.՝ Arnold Franz Walter Schönberg
Ծնվել էսեպտեմբերի 13, 1874(1874-09-13)[1][2][3][…]
Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4][5]
Երկիր Ավստրիա[5],  ԱՄՆ,  Ավստրո-Հունգարիա և  Գերմանիա[5]
Մահացել էհուլիսի 13, 1951(1951-07-13)[4][1][6][…] (76 տարեկան)
Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ[4][5]
ԳերեզմանՎիենայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Ժանրեր20-րդ դարի դասական երաժշտություն, օպերա, ատոնալ երաժշտություն[7], Սերիական երաժշտություն[8], դասական երաժշտություն, էքսպրեսիոնիզմ և Դոդեկաֆոնիս
Մասնագիտությունդասական կոմպոզիտոր, նկարիչ, երաժշտագետ, երաժշտության տեսաբան, գրող, դիրիժոր, կոմպոզիտոր, երաժշտության ուսուցիչ և արվեստագետ
Գործիքներդաշնամուր
ԱշխատավայրՊրուսիայի արվեստի ակադեմիա
ԱնդամակցությունՎիեննական Երկրորդ Դպրոց
ԱմուսինGertrud Schoenberg?[5] և Mathilde Zemlinsky?[5]
Կայքschoenberg.org
 Arnold Schoenberg Վիքիպահեստում

Ծագումով հրեա է, ապրել է Ավստրիայում։  Նա ստեղծեց իր համախոհների խումբը (դպրոցը), ֆաշիզմի ժամանակ իբրև հրեա հետապնդվեց, գաղթեց ԱՄՆ, որտեղ և մահացավ։ Ունի ստեղծագործական մի քանի փուլ, սկզբում ռոմանտիկական, որտեղ կրում է Բրամսի ազդեցությունը, գրել է «Լուսավորված գիշեր» ծրագրային գործը լարային նվագախմբի համար, որտեղ հասել է զգացմունքների, նրբերանգների բազմազան պատկերմանը, իր իսկ առաջարկած սյուժեով։ Կինը և տղամարդը զբոսնում են լուսնի լույսով ողողված անտառում, կինը խոստովանում է իր մեղքերը, տղամարդը նրան հանգստացնում է և նրանց հոգիները ձուլվում են գիշերային բնության մեջ։

Հաջորդ փուլը, սկսած 20-րդ դարի սկզբից կապվում է էքսպրեսիոնիզմի հետ։ Տիպիկ էքսպրեսիոնիստական սյուժեով է օրինակ «Գարե ամրոցի երգը» օրատորիան։ Արքայի մասին է, որի սիրուհուն՝ հասարակ մի գեղջկուհու, սպանել է տալիս թագուհին։ Արքան վշտից մահացել է և երևում է ամրոցի մոտակայքում ուրվականի տեսքով՝ փնտրելով իր սպանված սիրուհուն։ Նման սյուժե կա «Սպասում» մոնոդրամայում։ Կնոջ մռայլ կանխազգացումներն են, որը գիշերով անտառում սպասում է իր սիրելիին, ապա մտնում է անտառի թավուտը և գիշերային ձայները ուժեղացնում են նրա սարսափը, ի վերջո գտնում է սիրելիի դիակը։ Օգտագործված է վոկալ տեխնիկայի լայն հնարավորություններ՝ մեզ արդեն ծանոթ գերլարված ճիչերը, որոնք գալիս են Մալերի սիմֆոնիաների վոկալ պարտիաներից։ Շյոնբերգի մոտ դա առավել ևս ընդգծվում է և այդ օպերան անվանվում է «ճիչերի դրամա»։

Ատոնալ շրջանի նշանակալի գործն է «Լուսնային Պիերո» կանտատը, մեներգչուհու համար՝ գործիքային անսամբլի կատարմամբ։ Պիերոն ավանդական կառնավալային կերպար է, բայց այս անգամ ներկայացվում է լուսնոտի կերպարանքով և սովորական երևույթները նրա աչքին երևում են տեսիլների ձևով, հաճախ որպես արյունալի տեսիլներ։ Երգող ձայնի պարտիան մասամբ կատարվում է արտասանությանը մոտ եղանակով, այս դեպքում նոտայի գլխին դրվում է խաչ՝ փոքրիկ։ Այսպիսի խոսակցական երգեցողությունը Շյոնբերգը անվանել է «շպրեխ-գեզանգ» (խոսակցական երգեցողություն Նվագակցող անսամբլը կազմված է 5 երաժիշտներից, բայց ընդգրկված են 8 գործիք, քանի որ ֆլեյտահարը նվագում է նաև պիկոլո ֆլեյտա, կլարնետահարները նաև բաս կլարնետ, ջութակահարը նաև ալտ, բացի դրանից կա նաև թավջութակ և դաշնամուր։ Սա օրինակ է ոչ ավանդական անսամբլի դիմելու։

1921-1922 թթ. իր առաջ քաշած դոդեկաֆոնիայի տեսությունը Շյոնբերգը պրակտիկորեն մարմնավորում է 5 դաշնամուրային պիեսներում և սերենադում՝ գրված բարիտոնի և ոչ ավանդական գործիքային կազմի համար։ Ֆաշիզմի օրոք, հետապնդվելով որպես հրեա, Շյոնբերգը գաղթեց ԱՄՆ, որտեղ և ստեղծեց դաշնամուրային կոնցերտը և 2 հակապատերազմյան գործեր, որոնք հերքեցին այն կարծիքը, որ Շյոնբերգը անտարբեր է քաղաքական իրադաձությունների նկատմամբ։ Դրանք են «Ձոներգ Նապոլեոնին» և «Փրկվածը Վարշավայից»։ Առաջինը գրված է Բայրոնի խոսքերով, որը զգուշացնում է, թե ինչ վտանգ է սպառնում, երբ մեկ անհատի ձեռքում կենտրոնանում է մեծ իշխանությունը։ Բոլորը հասկացան, որ Շյոնբերգը, չնայած Նապոլեոնին է ձոնում իր գործը, բայց ի նկատի ունի Հիտլերին և իր շրջապատին։  Ընդգրկված են անսովոր բաս, արտասանող, դաշնամուր և լարային քառյակ։

«Փրկվածը Վարշավայից» գործը պատմում է համակենտրոնացման ճամբարի զոհերի մասին, հրաշքով փրկված ականատեսի անունից։ Դարձյալ կա արտասանող, նվագակցում է նվագախումբը, իսկ վերջում միանում է երգչախումբը՝ հրեական եկեղեցական երգեցողությամբ։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 Benezit Dictionary of ArtistsOUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  3. 3,0 3,1 Newlin D., Kuiper K. Encyclopædia Britannica
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Шёнберг Арнольд // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  6. 6,0 6,1 6,2 RKDartists (նիդերլ.)
  7. JSTOR — 1995.
  8. http://www.bbc.co.uk/radio3/classical/onmusic/music_modernism.shtml

Գրականություն խմբագրել

  • Տիգրան Մանսուրյան, Մեր դարաշրջանի երաժշտական հիմնական ուղղությունները։ (Զրույցներ ժամանակակից արվեստի մասին)։ «Գարուն», 1969, № 2, էջ 67-70։
  • Տիգրան Մանսուրյան, Առնոլդ Շյոնբերգ։ «Գարուն», 1971, № 7, էջ 80-81։