Ամենափրկիչ խաչքար (Մայր Աթոռ)

Ամենափրկիչ խաչքար, որը գտնվում է Հայաստանի Արմավիրի մարզի Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի հյուսիսային պարսպապատի խաչքարերի շարքում՝ ժամացույցի աշտարակի հարևանությամբ։ Հաշվառված է Հայաստանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցանկում (4.2/14.1.9)։

Ամենափրկիչ խաչքար
Ամենափրկիչ խաչքար
Երկիր	Հայաստան
Տարածաշրջան	Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի հյուսիսային պարսպապատի խաչքարերի շարքում՝ ժամացույցի աշտարակի հարևանությամբ։
Սկզբնական տեղադրություն	Կանգնեցված է եղել Արարատի մարզի Ուրցաձոր գյուղից մոտ 25 կմ արևելյան ուղղությամբ հեռու գտնվող Ջղինգյոլ գյուղատեղիում։
Ներկա տեղադրություն	Վաղարշապատ քաղաքի կենտրոնում գտնվող Մայր Աթոռի հյուսիսային պարսպապատի խաչքարերի շարքում՝ ժամացույցի աշտարակի հարևանությամբ։
Ներկա վիճակ	կանգուն
Ժառանգության կարգավիճակ	Պատմաճարտարապետական հուշարձան
Նվիրված	Խաչքարը նվիրված է Մամիկոնի հորն ու մորն։
Խաչագործ	Խաչքագործն հավանաբար Վահրամն է։
Պատվիրող	Խաչքարի պատվիրատուներն են Գրիգորն ու Մամքանան։
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական ճարտարապետություն
Ստեղծման տարեթիվ	1279 թվական
Զարդաքանդակի նկարագրություն	Խաչքարը հարուստ է քանդակներով։ Արևն ու լուսինը պատկերված են համապատասխանաբար արծվի և ցուլի մեջքին, խաչյալ Քրիստոսի և խաչի երկու կողմում կանգնած են Մարիամ Աստվածածինն ու Հովհաննես ավետարանիչը, ներքևում՝ Հովսեփ Արեմաթացին և Նիկոդիմոսը, իսկ պատվանդանին պատկերված է ձին հեծած Գրիգոր իշխանը` առյուծին խոցելիս։
Նյութ	տուֆ
Արձանագրություն	Խաչքարը ունի արձանագրություններ։
Վայր	Էջմիածնի Մայր Տաճար
Amenaprkich khatchkar in Etchmiadzin Վիքիպահեստում

Տեղադրություն

Մայր Աթոռի հյուսիսային պարսպապատի խաչքարերի շարքում` ժամացույցի աշտարակի հարևանությամբ։ Կանգնեցված է պատվանդանին։ Արարատի մարզի Ուրցաձոր գյուղից մոտ 25 կմ արևելյան ուղղությամբ հեռու գտնվող Ջղինգյոլ գյուղատեղիից։

Քանդակ

Ամենափրկիչ խաչքար

Ձին հեծած Գրիգոր իշխանը` առյուծին խոցելիս

Արևն ու լուսինը պատկերված են համապատասխանաբար արծվի և ցուլի մեջքին, խաչյալ Քրիստոսի և խաչի երկու կողմում կանգնած են Մարիամ Աստվածածինն ու Հովհաննես ավետարանիչը, ներքևում` Հովսեփ Արեմաթացին և Նիկոդիմոսը, իսկ պատվանդանին պատկերված է ձին հեծած Գրիգոր իշխանը` առյուծին խոցելիս։ Համբարձման տեսարանը բացակայում է։ Ետնախորքի բուսական մշակումը, որը կազմված է արմավի ու շուշանի մոտիվների միախառնումով, շատ ավելի մանրամասն է ու համաչափ, քան Հաղպատի Ամենափրկիչ խաչքարինը։ Գողգոթան յոթակամար է, կենտրոնական կամարում Ադամի գլուխն իր չափերով անհամեմատ փոքր է մնացած բոլոր կերպարների գլուխխներից։

Վիմական արձանագրություն

Խաչքարը հարուստ է վիմական արձանագրություններով.

Արձանագրություն 1

Խաչքարի քիվին՝ ելնդագիր, 2 տող.

1. ՏՐ ԱԾ ՈՂՈՐՄԻ ՊԱՐՈՆ ԳՐԻԳՈՐՈՅ ԵՒ
2. ՄԱՄՔԱՆԱ` ՀԱՒՐ ԵՒ ՄԱՒՐ ՄԱՄԻԿՈՆԻՆ։

Համաձայն արձանագրության՝ խաչքարը պատվիրել են Գրիգորն ու Մամքանան, ի հիշատակ Մամիկոնի հորն ու մորն։

Արձանագրություն 2

Խաչի ցուցանակին պիղատոսյան հեգնախոսքերը, ելնդագիր, 2 տող.

1. ՍԱՅ Է ԹԱԳ
2. ԱՒՈՐ ՀՐԷԻՑ։

Համաձայն արձանագրության վիմագրից, խաչքարը հանդիսանում է թագավորի տապանաքարը։

Արձանագրություն 3

Խաչեցյալից աջ՝ առասպելական թրչունի մեջքին արեգակն է, 2 տող.

1. ԱՐԵԳ
2. ԱԿՆ

Արձանագրություն 4

Խաչեցյալից ձախ՝ առասպելական եղջերուի մեջքին լուսինն է, 2 տող.

1. ԼՈՒ
2. ՍԻՆ

Արձանագրություն 5

Խաչաթագին և վերին ուղղահայաց խաչաթևին՝ ելնդատառ, 2 տող.

1. ԱՋ ՏՆ
2. ՀՈԳ
3. Ի ԱՅ

Արձանագրություն 6

Խաչի վերին ուղղահայաց խաչաթևին՝ փորագիր, 1 տող.

1. ՅՍ ՔՍ

Արձանագրություն 7

Խաչի հորիզոնական խաչաթևին՝ փորագիր, 2 տող.

1. ՁԵՌՔ, ՈՐ ԶԵՐԿԻՆՍ ԱՐԱՐԻՆ Տ
2. ԱՐԱԾԵՑԵՐ Ի ԽԱՉԻՍ

Արձանագրություն 8

Խաչից իջեցվելիք Տիրոջը գրկելու պատրաստ Արեմաթացու և ունելիով գամը քաշող հավատավորի լուսապսակներին, փորագիր, 1 տող.

1. ՅՈՎՍԷՓ, [ՆԻԿՈԴԻՄ]ՈՍ

Արձանագրություն 9

Խաչեցյալի ոտքերի տակ, փորա գիր, 9 տող.

1. ՍԲ ԵՒ
2. ՀԶԱՒՐ
3. ՍԲ ԵՒ ԱՆ
4. ՄԱՀ, ՈՐ
5. Խ[Ա]ՉԵՑ
6. ԱՐ, ՈՂ
7. ՈՐՄԵԱՅ ՊԱՐ
8. ՈՆ ՄԱՄԻԿՈՆ
9. ԻՆ

Արձանագրություն 10

Պատվանդանին, փորագիր, 2 տող.

1. [ԵՍ]` ՄԱՄԻԿՈՆ Ծ[ԱՌԱՅ], ԿԱՆԿՆԵ
2. ՑԻ ԶԱՄԵՆԱՓՐԿԻՉՍ Ի ԲԱՐԷ[ԽԱՒՍ]

Այլ տեղեկատվություն

• Խաչքարը կոտրված վիճակում 1968 թվականին Վաղարշապատ է բերել Ս. Բարխուդարյանը։
• Խաչքարն իր քանդակային մոտիվներով նման է Հաղպատի և Դսեղի «Ամենափրկիչ» խաչքարերի հետ։ Չի բացառվում, որ դրանք միևնույն վարպետի գործն են։ Դսեղի «Ամենափրկիչ» խաչքարի պատվանդանի վերին աստիճանի հյուսիսային ճակատին փորագրված է հետևյալը. «ՎԱՐՀԱՄ ՅԻՇԵՑԷՔ»։ Վահրամը խաչքարագործն է, որին մասնագետներն վերագրում են նաև Վաղարշապատում գտնվող հիշյալ խաչքարը։
• Խաչքարի այն բեկորը, որի վրա փորագրված է եղել խաչքարի կերտման տարեթիվը` ԹՎԻՆ ՉԻԸ (1279), չի բերվել Մայր Աթոռ։
• Խաչքարի կազմողը հավանաբար Վահրամն է։

Տես նաև

• Էջմիածնի Մայր Տաճար
• Ամենափրկիչ խաչքար (Հաղպատ)
• Մարցի Ամենափրկիչ խաչքար (Ճքնըվերի խաչ)
• Հայրապետի և Հրէպէկայի խաչքար (Սևանավանք)
• Ովանես իրիցի խաչքար (Դարի գլուխ, Գավառ)