Ակնթարթային վճարում

Ակնթարթային վճարում (անգլ.՝ Instant payment, երբեմն կոչվում է իրական ժամանակի վճարում կամ ավելի արագ վճարում), էլեկտրոնային դրամական միջոցների փոխանցման մեթոդ, որը թույլ է տալիս գրեթե անմիջապես գումար փոխանցել բանկային հաշիվների միջև։ Սա տարբերվում է նախորդ ժամկետներից, որոնք գործում էին մինչև 2010-ական թվականների կեսերը, երբ փոխանցումը կատարվում էր մեկից երեք աշխատանքային օրվա ընթացքում^[1]։

2010-ական թվականների կեսերից շատ երկրներ, ի պատասխան հաճախորդների ավելի արագ գործարքների պահանջի, ներդրել են ակնթարթային վճարային համակարգեր, որոնք արագացնում են փոխանցումները բանկային հաշիվների միջև^[1]։

Եվրոյի մանրածախ վճարումների խորհուրդը (ERPB) 2018 թվականին ակնթարթային վճարումները սահմանել է այսպես.

Էլեկտրոնային մանրածախ վճարման լուծումները հասանելի են 24/7/365 ռեժիմով, որոնք հանգեցնում են գործարքի անմիջական կամ դրան մոտ միջբանկային քլիրինգի և ստացողի հաշվին գումարի փոխանցմանը՝ վճարողին հաստատմամբ (վճարման մեկնարկից վայրկյանների ընթացքում)^[2]։

Պատմություն խմբագրել

Վճարումների քլիրինգը սկզբնապես հիմնված էր չեկերի քլիրինգային ցիկլի վրա, որը պահանջում էր բանկերի կողմից ֆիզիկական չեկեր փոխանակել հաշվարկային պալատներում՝ բանկային հաշիվների միջև վճարումներ կատարելու համար։ Երբ 1970-ական թվականներից սկսած էլեկտրոնային վճարումները մուտք գործեցին բանկային համակարգ, այդ էլեկտրոնային վճարումները մարելու համար կիրառվեցին նույն ժամկետներն ու գործընթացները։

Էլեկտրոնային առևտրի աճը 2000-ական թվականներից ի վեր առաջացրել է մարդկանց ծախսերի ձևերի և ակնկալիքների փոփոխություն։ Գնումներն այլևս չեն սահմանափակվում սովորական աշխատանքային ժամերով՝ ստեղծելով նոր մարտահրավերներ դրամական փոխանցումների համար^[3]։ Նմանապես, վաճառողները պահանջում են ավելի արագ և հուսալի դրամական փոխանցումների համակարգեր՝ սպառողների պահանջներին համապատասխանելու համար^[4]։

Ավանդական էլեկտրոնային վճարումները, ինչպիսիք են բանկային փոխանցումները, որոնք իրականացնում են դրամական միջոցների էլեկտրոնային փոխանցումները մի քանի աշխատանքային օրվա ընթացքում, չեն համապատասխանում օգտատերերի ակնկալիքներին^[5]^[6]։

Հայտնի ակնթարթային վճարման համակարգեր ըստ երկրների խմբագրել

Անվանում	Երկիր	Գործարկվել է	Վճարման աղբյուրներ	Նույնացուցիչներ	Առանձնահատկություններ	Գործարքների տարեկան ծավալը (միլիարդներով)
New Payments Platform (NPP)	Ավստրալիա	2018	Բանկային հաշիվ	Հեռախոսահամար, էլ. փոստ կամ ավստրալիական բիզնես համար	Կրկնվող վճարումներ	1.2 (2022)^[7]
Pix	Բրազիլիա	2020^[8]	Բանկային հաշիվ^[9]	QR կոդ Pix Key/Alias^[10]	Դրամական միջոցների ստացում վաճառողներից (Pix Troco)^[11] Կանխիկի դուրսբերում (Pix Saque)^[12]	42 (2023)^[13]
Internet Banking Payment System (IBPS)	Չինաստան	2010	Բանկային հաշիվ Էլեկտրոնային դրամապանակ^[14]	QR կոդ Բջջային հեռախոսի համար^[14]	Կրկնվող վճարումներ^[14]	18 (2022)^[14]^[15]
MobilePay	Դանիա	2013	Բանկային հաշիվ	Բջջային հեռախոսի համար	Ընդհանուր հավելված բոլոր բանկերի օգտատերերի համար, զրուցելու հնարավորություն	-
MobilePay	Ֆինլանդիա	2013	Բանկային հաշիվ^[16]	Բջջային հեռախոսի համար^[16]	Ընդհանուր հավելված բոլոր բանկերի օգտատերերի համար, զրուցելու հնարավորություն^[16]	-
Faster Payment System (FPS)	Հոնկոնգ	2018	Էլեկտրոնային դրամապանակ, Բանկային հաշիվ^[17]	QR կոդ Բջջային հեռախոսի համար^[17]	Աջակցում է ինչպես հոնկոնգյան դոլարին, այնպես էլ չինական յուանին	0.531 (2023)^[18]
GIRO Zrt	Հունգարիա	2020	Բանկային հաշիվ^[19]	Բանկային հաշվեհամար Բջջային հեռախոսի համար Էլ․ փոստ Հարկային համար		-
Unified Payments Interface (UPI)	Հնդկաստան	2016	Բանկային հաշիվ Prepaid Wallet Credit Card Credit Line CBDC Stored Value^[20]	QR կոդ NFC UPI ID Բջջային հեռախոսի համար Ձայնային նմուշ^[21]^[22] Բանկային հաշիվ IFSC-ով համար	Պարբերական վճարումներ (UPI AutoPay) Արտասահմանյան ներքին փոխանցում (FIR) Վճարումներ առանց համացանցի/ցանցի (UPI Lite X) Ֆունկցիոնալ հեռախոսի համատեղելիություն^[23] UPI OneWorld (զբոսաշրջիկների համար) Դուրսբերում բանկոմատից	117.6 (2023)^[24]^[25]
Immediate Payment Service (IMPS)	Հնդկաստան	2010^[26]	Բանկային հաշիվ^[26]	Բջջային փողի նույնացուցիչ (MMID)^[26] Բանկային հաշիվ IFSC-ով համար^[26]	Արտասահմանյան ներքին փոխանցում (FIR)^[27]	5.8 (2023)^[28]
ZENGIN	Ճապոնիա	1973	Բանկային հաշիվ^[29]	Հաշվեհամար^[29]	Ներքին փոխանցում^[30]	3 (2023)^[30]
CliQ	Հորդանան	2020	Բանկային հաշիվ^[31]	IBAN Հաշվեհամար Alias		0.03 (2023)^[32]
Raast	Պակիստան	2019	Բանկային հաշիվ	IBAN Բջջային հեռախոսի համար^[33]		0.16 (2023)
InstaPay	Ֆիլիպիններ	2018	Բանկային հաշիվ Էլեկտրոնային դրամապանակ^[34]	QR կոդ Հաշվեհամար և ստացող բանկի անվանում Բջջային հեռախոսի համար Էլ․ փոստ ID^[34]		0.74 (2023)^[35]
PESONet	Ֆիլիպիններ	2017	Բանկային հաշիվ Էլեկտրոնային դրամապանակ^[36]	Հաշվեհամար և ստացող բանկի անվանում Բջջային հեռախոսի համար Էլ․ փոստ ID^[37]		0.08 (2023)^[35]
Bilk	Լեհաստան	2015	Բանկային հաշիվ	NFC Դինամիկ կոդ^[38]	Դուրսբերում բանկոմատից և ավանդ Կրկնվող վճարումներ	0.51 (2023)^[39]
Fast and Secure Transfers (FAST)	Սինգապուր	2014	Բանկային հաշիվ	Բանկային հաշիվ Բանկի կոդով համար^[40]		0.29 (2022)^[41]
PayNow	Սինգապուր	2017	Բանկային հաշիվ	QR կոդ NRIC Բջջային հեռախոսի համար^[42]	Միջազգային փոխանցում	0.31 (2022)^[43]
Bizum	Իսպանիա	2016^[44]	Բանկային հաշիվ^[45]	Բջջային հեռախոսի համար^[45] QR կոդ^[45]	Ուղղակի նվիրատվություններ ՀԿ-ներին^[44]	1 (2022)^[46]
Swish	Շվեդիա	2012^[47]	Բանկային հաշիվ	QR կոդ Բջջային հեռախոսի համար^[48]		-
Twint	Շվեյցարիա	2017^[49]	Բանկային հաշիվ	QR կոդ Բջջային հեռախոսի համար Դինամիկ թոքեն^[49]		0.59 (2023)^[50]
PromptPay	Թաիլանդ	2021	Բանկային հաշիվ	QR կոդ Բջջային հեռախոսի համար		3.6 (2023)^[51]
Faster Payment Service (FPS)	Մեծ Բրիտանիա	2008	Բանկային հաշիվ	Հաշվեհամար և ստացողի անուն QR կոդ	Փոխանցման ամսաթվով վճարումներ Մշտական պատվերներ	4.5 (2023)^[52]
Zelle	ԱՄՆ	2017	Բանկային հաշիվ	Էլ․ փոստ Բջջային հեռախոսի համար		2.3 (2022)
FedNow	ԱՄՆ	2023	Բանկային հաշիվ
EasyPay	Ուկրաինա	2009	Բանկային հաշիվ	Բջջային հեռախոսի համար		0.05 (2021)