Վիքիպեդիա

Ալեքսեյ Լուկյանով

խորհրդային էրզիացի բանաստեղծ, արձակագիր, լրագրող

Ալեքսեյ Միրոնովիչ Լուկյանով (մարտի 15, 1910(1910-03-15), Կրասնիե Կլյուչի, Buguruslanskiy Uyezd, Սամարայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 24, 1991(1991-02-24), Մոսկվա, ԽՍՀՄ), խորհրդային էրզիացի բանաստեղծ, արձակագիր, լրագրող։ ԽՍՀՄ Գրողների միության անդամ (1935): Առաջին էրզյան բանաստեղծական «Կինել» (1933) վեպի հեղինակը։ «Սյատկո» («Կայծ») ամսագրի խմբագիր[5]։ Էրզյան մտավորականության մոսկովյան խմբակի առաջնորդներից մեկ։

Ալեքսեյ Լուկյանով
Ծնվել էմարտի 15, 1910(1910-03-15)
ԾննդավայրԿրասնիե Կլյուչի, Buguruslanskiy Uyezd, Սամարայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել էփետրվարի 24, 1991(1991-02-24) (80 տարեկան)
Վախճանի վայրՄոսկվա, ԽՍՀՄ
Մասնագիտությունլրագրող
Լեզուէրզյաներեն
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ
ԿրթությունՄոսկվայի պետական համալսարան
ԱնդամակցությունԽՍՀՄ Գրողների միություն
Պարգևներ

Կենսագրություն խմբագրել

Ալեքսեյ Լուկյանովը ծնվել է էրզյան ֆերմեր Միրոն Լուկյանովի ընտանիքում։ Ավարտել է յոթնամյա դպրոցը և Բուգուռուսլանի պրոֆտեխուսումնարանը։ 1925 թվականին դարձել է Մոսկվայի Կենտրոնական հրատարակչության բանվորական ֆակուլտետի ուսանող, աշխատել ԽՍՀՄ ժողովուրդների Կենտրոնական հրատարակչության տպարանում որպես գրաշար,* այնուհետև դարձել է էրզյան «Якстере теште» («Կարմիր աստղ») թերթի աշխատակից, որտեղ էլ 1926 թվականին առաջին անգամ տպագրվել են նրա էրզիական լեզվով բանաստեղծությունները։ Միաժամանակ սովորել է Մոսկվայի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հեռակա բաժնում։ Հետագայոuմ «Якстере теште» թերթի խմբագրության հետ տեղափոխվել է նորաստեղծ Մորդովական ինքնավար մարզ (քաղաք Սարանսկ), աշխատել «Էրզյան Կոմունա» թերթի խմբագրի տեղակալ, «Сятко» (Կայծ) ամսագրի խմբագիր։ 1931 թվականին լույս է ընծայել «Зорясь лазовсь» («Արևածագը զվարճանում է») առաջին բանաստեղծական ժողովածուն։ 1935 թվականին տեղափոխվել է Մոսկվա, աշխատել «Учпедгиз» հրատարակչության էրզյան բաժնի խմբագիր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի Արևելյան ռազմաճակատի («Հայրենական մեծ պատերազմ», 1941-1945) գործողությունների սկսվելուց հետո զորակոչվել է բանակ, ծառայել ռազմաճակատային թերթում։ Մասնակցել է Մոսկվայի ճակատամարտին, մարտնչել է նաև Արևմտյան և 3-րդ Բելոռուսական ռազմաճակատներում[6][7]։

Պարգևներ խմբագրել

  • Կարմիր աստղի երկու շքանշան
  • Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշան
  • «Մարտական ծառայությունների» մեդալ
  • «Մոսկվայի պաշտպանության համար» մեդալ

Ստեղծագործական ուղի խմբագրել

Լուկյանովի առաջին բանաստեղծական աշխատանքներին («Сиянь лей» («Արծաթե գետը», 1927), «Опаня чокшне» («Խաղաղ երեկո», 1927)) բնորոշ են էրզյան ժողովրդական քնարերգության և երաժշտության կառուցվածքային նույնականությունը։ 1930-ական թվականների սկզբից քննարերգության մեջ սկսեցին գերակշռել կոմունիստական թեմատիկան և այդ ժամանակներին բնորոշ պլակատայնությունը։ Այդ թեմատիկայով է Լուկյանովը գրել «Минь изнятаноо» («Մենք Կհաղթենք», 1932), «Икелев» («Առաջ», 1933) ժողովածուները։ Լուկյանովի համար որոշակի ստեղծագործական ուղեցույց են եղել ռուս գրողներ Վլադիմիր Մայակովսկին և Ալեքսանդր Բեզիմենսկին։ Այդ շրջանի գրքերից են` «Кочказь сермадовкст» («Ընտիր երկեր», 1933), «Арсемат» («Մտորումներ», 1935): Վերջին ժողովածուի մեջ ընդգրկվեցին Լուկյանովի «Գնդացրորդ Պրոկան» պոեմը և «Ասյա» վիպակը։ Լուկյանովը համարվում է առաջին էրզյան բանաստեղծական վեպի՝ «Կինելի» (1933) հեղինակը։ Ստեղծագործության մեջ արտացոլված է էրզյան-ասիական համայնքների մասնակցությունն Առաջին համաշխարհային պատերազմին, ինչպես նաև Արևմտյան Ասիայի ուգրո-ֆիննական ժողովուրդների դրամատիկ ճակատագիրը Կարմիր և Սպիտակ բանակների բազմաթիվ ռազմական արշավանքների ժամանակ։

Մոսկվա տեղափոխվելուց հետո Լուկյանովի ստեղծագործական աշխատանքների տեմպը թուլանում է, բայց 1948 թվականից նորից ակտիվանում է և հրատարակում է «Вечкевикс мастор» («Սիրված հայրենիք») ժողովածուն, որում տեղ են գտնում նրա պատերազմական և հետպատերազմական շրջանում գրված բանաստեղծությունները։ Նույն թվականին նա ավարտում է «Ава-героиня» («Հերոսուհի մայր») պոեմը, որտեղ գովերգում է Հայրենական Մեծ պատերազմի ժամանակ 10 երեխա դաստիարակած մորդովացի կնոջը։

1950-ական թվականներին Լուկյանովը անդրադառնում է արձակին՝ գրելով «Валдо ки» («Լուսավոր ուղի» վեպը, 2 գրքով, 1955-1958), որտեղ նկարագրում է հետպատերազմական էրզյան գյուղի կյանքը։ 1960-ական թվականներին այդ նույն թեմայով գրում է «Չախրա» (1962), «Вейкине» («Միակը», 1962), «Колмо ялгат» («Երեք ընկեր», 1962) պատմվածքները, «Мокшалейсэ» («Մոկշալեում», 1963), «Васенце борозда» («Առաջին ակոսը», 1965) ակնարկները և «Գնդապետը» (1961) վիպակը։ Լուկյանովի առանձին ստեղծագործություններ թարգմանվել են ռուսերեն։

Մահ խմբագրել

Մահացել է 1991 թվականի փետրվարի 24-ին, Մոսկվայում։

Հիշատակ խմբագրել

Սամարայի մարզի Կրասնիե Կլյուչի գյուղում, որտեղ ծնվել է Լուկյանովը, նրա անունով փողոց է կոչվել։

Երկեր խմբագրել

Էրզիական լեզվով
  1. Зорясь лазовсь: Стихть. - М.: Центриздат, 1931. - 80 с.
  2. Давол: Ёвтнема. - Саранск: Мордгиз, 1932. - 31 с.
  3. Минь изнятано: Стихть. - М.; Л.: ГИХЛ, 1932.- 128 с.
  4. Икелев!: Морот ды поэма. - Саранск: Мордгиз, 1933. - 52 с.
  5. Киняль: Роман стихсэ сёрмадозь. Васенце книга. - Саранск: Мордгиз, 1933.- 118 с.
  6. Кочказь сёрмадовкст. - М.: ОГИЗ; Мол. гвардия, 1933. - 111с.
  7. Арсемат: Морот. - Саранск: Мордгиз, 1935. - 40 с.
  8. Минек Вася: Стихт. - Саранск: Мордовской гос. издательствась, 1941. - 24с.
  9. Вечкевикс мастор: Стихть ды поэма. - Саранск: Мордовской государственной издательствась, 1948. - 104 с.
  10. Валдо ки: Роман. Васенце пелькс. - Саранск: Мордовской книжной издательствась, 1955. -180 с.
  11. Валдо ки: Роман. Омбоце пелькс. - Саранск: Мордовской книжной издательствась, 1958. -196 с.
  12. Ладямо: Поэма //Сятко. - 1941. - № 6. - С. 43-58.
  13. Лида: Ёвтнема // Сураньтолт. -1961. - № 1. - С. 66-70.
  14. Вейкине: Ёвтнема // Сурань толт. - 1962. -№ 2. - С. 38-45.
  15. Чахра: Ёвтнема // Сурань толт. - 1962. - № 4. - С. 3-14; Чинь стямо. - Саранск, 1967. - С. 180-201; Валдо чинть ало. - Саранск, 1979.- С. 201-217.
  16. Марфань инжезэ: Ёвтнема // Эрзянь правда.- 1964.- 1 сент.
  17. Од видьметь: Повестть // Сурань толт. - 1964. - № 6. - С. 5-49.
  18. Вастома: Ёвтнема // Эрзянь правда.- 1967 - 16 апр
  19. Дашу: Повесть //Сятко. - 1967. - № 2. - С. 15-33.
  20. Кандидат: Ёвтнема // Сятко. -1967. - № 6. - С. 40-42.
  21. Кал: Ёвтнема // Сятко. - № 4. - С. 86-90; 1993. - N<- 3 - С. 18-21.
Ռուսերեն
  1. Светлый путь: Роман. Кн. 1. / Авториз. пер. с мордов.-эрзя В. Уварова - Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1956. - 191 с.
  2. Моя Родина; Я хочу; Запоём по-новому свои песни: Стихи / Пер. П.Эрьке // Эрзянские поэты. - Саранск, 1935. - С. 3-11.
  3. Россия, край мой дорогой // Сов. Мордовия. - 1962. - 23 дек.
  4. Тихий вечер: Стихи // Пер. Д. Семеновский // Антология мордовской поэзии. - Саранск, 1987. - С. 1 15.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Министерство обороны Российской Федерации Podvig naroda (ռուս.) — 2010.
  2. ↑ Министерство обороны Российской Федерации Podvig naroda (ռուս.) — 2010.
  3. ↑ Министерство обороны Российской Федерации Podvig naroda (ռուս.) — 2010.
  4. ↑ Министерство обороны Российской Федерации Podvig naroda (ռուս.) — 2010.
  5. ↑ «Сятко». - 2010. - 3-це №. Алексей Миронович Лукьянов. Иень тешкст // Чачома чистэнзэ 100 иетненень - 66-71 лоп.
  6. ↑ Время и события. 2010 Библиографический указатель. Указ Главы Республики Мордовия
  7. ↑ «Лукьянов Алексей Миронович». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 1-ին.

Գրականություն խմբագրել

  • Черапкин Н., Совр. морд. лит-pa, Саранск, 1954;
  • Макаров Ф., А. Лукьяновонь «Валдо ки», романдонть, «Сурань толт», 1956, № 1;
  • Очерк истории морд. сов. лит-ры, Саранск, 1956;
  • Вдовина Л., О романе Ал. Лукьянова «Светлый путь», «Лит. Мордовия», 1958, № 16
  • Писатели Сов. Мордовии. Библиографич. справочник, Саранск, 1958;
  • Кирюшкин Б. Е., Морд. сов. роман, Саранск, 1965, с. 100-110;
  • Кирюшкин Б. Е. Алексей Миронович Лукьянов: Очерк творчества // История мордовской советской литературы: В 3 т. - Саранск, 1968. - Т. 1;
  • Лукьянов Алексей Миронович: Биогр. справка // Писатели советской Мордовии: Библиографический справочник. - Саранск, 1970.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալեքսեյ_Լուկյանով&oldid=9371728» էջից