Վիքիպեդիա

Ալեքսանդր Լուկաշենկո

Ալեքսանդր Գրիգորևիչ Լուկաշենկո (բելառուս․՝ Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка, օգոստոսի 30, 1954(1954-08-30)[3][4][5][…], Կոպուս, Օրշայի շրջան, Վիտեբսկի մարզ, Բելառուսական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), բելառուս քաղաքական և պետական գործիչ, Բելառուսի Հանրապետության առաջին և միակ նախագահը (1994 թվականից մինչև հիմա), Բելառուսի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար, Բելառուսի ազգային օլիմպիական կոմիտեի նախագահ (1997 թվականից), Բելառուսի ազգային անվտանգության խորհրդի նախագահ։

Ալեքսանդր Լուկաշենկո
 
Կուսակցություն՝ ԽՄԿԿ[1] և անկախ քաղաքական գործիչ
Կրթություն՝ Ա․ Կուլեշովի անվան Մոգիլևի պետական համալսարան (1975)[1], Belarusian State Agricultural Academy? (1985)[1] և Alexandrya Secondary School?[2]
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, տնօրեն և կոմիսար
Դավանանք աթեիզմ
Ծննդյան օր օգոստոսի 30, 1954(1954-08-30)[3][4][5][…] (69 տարեկան)
Ծննդավայր Կոպուս, Օրշայի շրջան, Վիտեբսկի մարզ, Բելառուսական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն  Բելառուս[1]
Մայր Katsiaryna Lukashenka?[1]
Ամուսին Գալինա Լուկաշենկո
Զավակներ Նիկոլայ Լուկաշենկո[6], Վիկտոր Լուկաշենկո[6] և Դմիտրի Լուկաշենկո[6]
 
Կայք՝ president.gov.by
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Վաղ տարիներ խմբագրել

Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ծնվել է Վիտեբսկի մարզի Օրշանսկիի շրջանի Կոպիս քաղաքատիպ ավանում[10]։ Պապը՝ Տրոֆիմ Իվանովիչը, ծնունդով Ուկրաինայի Սումսկայայի մարզից էր[11][12]։ Լուկաշենկոյի մայրը՝ Եկատերինա Տրոֆիմովնան (1924-2015), նախքան Հայրենական մեծ պատերազմը, ապրում էր Մոգիլևսկի շրջանի Ալեքսանդրիա գյուղում, իսկ պատերազմից հետո աշխատանքի է ընդունվել Օրշանսկի լյոկոմբինատում։ Որդու ծնվելուց հետո վերադարձել է գյուղ և սկսել է աշխատել ֆերմայում[13] որպես կթվորուհի։ Ալեքսանդրը մեծացել է առանց հոր։ Դպրոցում բարդ աշակերտ է եղել և հաշվառվել է ոստիկանությունում[14]։ 2015 թվականին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն խոստովանել է[15], որ 40 %-ով հրեական արմատներ ունի[16]։

1975 թվականին ավարտել է Մոգիլյովի մանկավարժական ինստիտուտը պատմության և հասարակագիտության ուսուցչի մասնագիտությամբ, իսկ 1985 թվականին հեռակա կարգով Բելառուսի գյուղատնտեսական ակադեմիան՝ գյուղատնտեսական արտադրանքի էկոնոմիստ-կազմակերպիչ մասնագիտությամբ[17]։ 1975-1977 թվականներին ծառայել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի սահմանային զորքերում, որտեղ եղել է Բրեստի արևմտյան սահմանային զարամասի քաղհրահանգիչը[13][17]։ Սահմանապահ զորքերում ծառայելուց հետո աշխատանքային գործունեությունը սկսել է Մոգիլևի քաղաքի քաղսննդառի կոմերիտական կոմիտեում որպես քարտուղար, իսկ 1978 թվականին դարձել է Շկլովի շրջանային կազմակերպության պատասխանատու քարտուղար[17]։

1979 թվականից ԽՄԿԿ անդամ է։ 1980-1982 թվականներին ծառայել է որպես տանկային վաշտի հրամանատարի քաղաքական գծով տեղակալ[17]։ 1982 թվականին նշանակվել է Շկլովի շրջանի «Ուդարնիկ» կոլխոզի նախագահի տեղակալ, հաջորդ տարի՝ Շկլովի շինանյութի կոմբինատի փոխտնօրեն, իսկ 1985-1987 թվականներին աշխատել է Լենին Շկլովի շրջանի կոլխոզի պարտկոմի քարտուղար[18]։ 1987 թվականի մարտին դարձել է Մոգիլևսկի շրջանի Շկլովսկի մարզի «Գորոդեց» սովխոզի տնօրեն[17][19]։

Քաղաքական գործունեության սկիզբ խմբագրել

1989 թվականին առաջադրվել է ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավորների ընտրություններում, սակայն երկրորդ փուլում պարտվել է Վ. Կեբիչին՝ ձայների 1% տարբերությամբ։

«Վերակառուցման» շրջանում 1990 թվականին ընտրվել է Բելառուսի Գերագույն խորհրդի Ժողովրդական պատգամավոր։ Ղեկավարելով Հանրապետության Գերագույն խորհրդի ժամանակավոր հանձնաժողովը՝ ուսումնասիրելու համար այն առևտրային կառույցների գործունեությունը[20][21], որոնք գործում են հանրապետական և տեղական իշխանության և կառավարման մարմիններում, հայտնի դարձավ իր քննադատական ելույթներով, մասնավորապես՝ Գերագույն խորհրդի նախագահ Ս. Շուշկևիչի դեմ[21]։

Բելառուսի նախագահ խմբագրել

Նախընտրական ակտիվություն խմբագրել

Լուկաշենկոյի նախընտրական շտաբը բաղկացած էր երիտասարդ քաղաքական գործիչներից։ Լուկաշենկոյի նախընտրական թիմի անդամներն էին Վ. Գոնչարը, Վ. Ցեպկալոն, Ա. Ֆեդուտան, Վ. Թերեշչենկոն, ի. Տիտենկովը, Ա. Լեբեդկոն, Վ. Շեյմանը և ուրիշներ[22]։ Սակայն այն բանից հետո, երբ Լուկաշենկոն սկսել է իրականացնել այն քաղաքականությունը, որը զգալիորեն տարբերվում էր խոստացվածից, նրա թիմի շատ անդամներ անցել են ընդդիմության կողմը, որոնք դժգոհ էին երիտասարդ նախագահի կառավարման ոճից, 1995 և 1996 թվականների հանրաքվեների արդյունքներից և Ռուսաստանի հետ ինտեգրումից[23]։

Իր նախընտրական ծրագրում Լուկաշենկոն ասել է, որ Բելառուսը անդունդի եզրին է. նկատվել է արտադրության և գյուղատնտեսության կտրուկ անկում, գնաճի բարձր տեմպեր, բարձր մակարդակով եղել է հանցագործություն և կոռուպցիա։ Լուկաշենկոյի կարծիքով՝ անհրաժեշտ էր «ժողովրդին հեռացնել անդունդից», ինչի համար պետք էր թարմացնել իշխանությունը։ Ընդ որում, նոր իշխանությունը պետք է իրականացնի հետևյալ նպատակները. նվազեցնել գնաճը և դադարեցնել ժողովրդի աղքատացումը, ոչնչացնել մաֆիան, նվազեցնել կոռուպցիայի մակարդակը, վերականգնել կապերը նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների հետ (առաջին հերթին Ռուսաստանի հետ)[24]։

1994 թվականի հունիսի 16-ի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Լուկաշենկոյի դեմ մահափորձ է կատարվել[25][26][27]։

Նախագահական առաջին ժամկետ (1994-2001 թվականներ) խմբագրել

 
Ռուսաստանի և Բելառուսի միության կազմավորման մասին պայմանագրի ստորագրման հանդիսավոր արարողությունը Կրեմլի Մեծ պալատի Վլադիմիրի դահլիճում: ՌԴ նախագահ Բորիս Ելցինը և Ալեքսանդր Լուկաշենկոն 1997 թվականի ապրիլի 2-ին պայմանագրի ստորագրման ժամանակ։
 
Լ. Կուչման, Վ. Պուտինը, Ա. Լուկաշենկոն և պատրիարք Ալեքսի II-ը, 2000 թվականի մայիսի 3

Իր երդմնակալության ժամանակ Լուկաշենկոն նշել է․

  Բելառուսի առաջին նախագահի երդման օրը պետք է դառնա հասարակության մեջ վեճերի ավարտի օր և քաղաքացիական համաձայնության հաստատման առաջին քայլը։ Ահա թե ինչու առաջին նախագահը պետք է բարձրանա անձնական քաղաքական հակումների վրա, բաց պետք է կլինի ամենասերտ համագործակցության բոլոր քաղաքական ուժերի հետ[28]։  

Լուկաշենկոյի իշխանության գալուց հետո Բելառուսում խստացվել է գրաքննությունը։ Այսպես, 1994 թվականի վերջին Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր Ս. Անտոնչիկը ներկայացրել է զեկույց, որում խոսվում էր նախագահի շրջապատում եղած կոռուպցիայի մասին։ Զեկույցն այդպես էլ չի հրապարակվել, քանի որ վերջին պահին տպագրությունը արգելվել է, և արդյունքում թերթերը դուրս են եկել «սպիտակ բծերով»[29]։ 1995-1996 թվականների ընթացքում տեղի է ունեցել Գերագույն խորհրդի և նախագահի կոշտ դիմակայությունը[30][31]։

1995 թվականին Լուկաշենկոյի նախաձեռնությամբ երկրում անցկացվել է հանրաքվե, որի ընթացքում տրվել է 4 հարց՝ ռուսաց լեզվին պետական կարգավիճակ տալու, պետական նոր դրոշ և պետական զինանշան մտցնելու, Ռուսաստանի հետ տնտեսական ինտեգրման վերաբերյալ Լուկաշենկոյի քաղաքականությանը հավանություն տալու և Գերագույն Խորհուրդը լուծարելու Բելառուսի նախագահի իրավունքի մասին[24][32]։ Հանրաքվեի մասնակիցների ավելի քան 75 %-ը դրական է պատասխանել բոլոր 4 հարցերին[33]։ Արդյունքում՝ ռուսերենը Բելառուսում դարձել է բելառուսերենի հետ հավասար պետական լեզուներից մեկը։

Լուկաշենկոն իր արտաքին քաղաքականության մեջ Ռուսաստանի հետ մերձեցման քաղաքականություն է վարել։ 1995 թվականի հունվարին Լուկաշենկոն և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Բորիս Ելցինը պայմանագիր են ստորագրել Բելառուսի և Ռուսաստանի միջև վճարային և մաքսային միությունների ստեղծման մասին։ Նույն տարվա փետրվարին Լուկաշենկոն և Ելցինը համաձայնագիր են ստորագրել երկրների միջև բարեկամության, բարիդրացիության և համագործակցության մասին, 1996 թվականին՝ Բելառուսի և Ռուսաստանի հանրակցության ստեղծման մասին պայմանագիր, 1998 թվականին՝ Ռուսաստանի և Բելառուսի քաղաքացիների հավասար իրավունքների մասին պայմանագիր։ Տեղի է ունեցել ԱՊՀ մի շարք այլ երկրների հետ միավորում։ 1996 թվականի մարտին Լուկաշենկոն ստորագրել է «Ռուսաստանի Դաշնության, Բելառուսի Հանրապետության, Ղազախստանի Հանրապետության և Ղրղզստանի Հանրապետության միջև տնտեսական և հումանիտար ոլորտներում ինտեգրման խորացման մասին» պայմանագիրը։ 1999 թվականի նոյեմբերին Լուկաշենկոն և Ղազախստանի նախագահ Նազարբաևը ստորագրեցին տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։

1996 թվականի ամռանը Բելառուսի Գերագույն խորհրդի 70 պատգամավորներ ստորագրել են Լուկաշենկոյի պաշտոնանկության համար՝ Սահմանադրությունը խախտելու պատճառով։

1996 թվականի նոյեմբերի 24-ին Սահմանադրական փոփոխությունների (Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի կողմից չճանաչված[34]) ընդունման հանրաքվեի արդյունքներով նախագահության 5-ամյա ժամկետի հաշվարկը սկսվեց նորից, իսկ նախագահն ավելի շատ լիազորություններ է ստանում (այդ թվում՝ խորհրդարանը ցրելու իրավունքը)։

Լուկաշենկոն անմիջապես օգտվել է իր նոր լիազորություններից և լուծարել է 13-րդ գումարման Գերագույն Խորհուրդը։ Հատուկ նշանակության շարժական ջոկատը շրջափակել Է խորհրդարանի շենքը, իսկ հարևան շենքում տեղակայված էր նոր խորհրդարանը, որը բաղկացած էր Գերագույն Խորհրդի նախագահամետ պատգամավորներից։ Ի նշան բողոքի հրաժարական են տվել Բելառուսի վարչապետը, մյուս 2 նախարարները և Սահմանադրական դատարանի 7 դատավորները։ Իմպիչմենտի խնդրագիրը հետ էր կանչվել։ Լուկաշենկոն իր ձեռքում էր կենտրոնացրել իշխանությունը՝ հատուկ ծառայությունների ուժեղացման միջոցով։

Սկսվել է անկախ մամուլի և հայտնի ընդդիմադիրների հետապնդումը։ Ընդդիմության հետ հաշվեհարդար տեսնելու Լուկաշենկոյի հրապարակային կոչերից հետո 1999-2000 թվականներին առեղծվածային հանգամանքներում անհետացել են 3 ընդդիմադիրներ, այդ թվում՝ Լուկաշենկոյի նախընտրական շտաբի նախկին նախագահ Վ. Գոնչարը և ռուսական Առաջին ալիքի օպերատոր Դ. Զավադսկին[35]։ Հանկարծակի մահացել է ապագա նախագահական ընտրություններում հավանական ընդդիմախոս Գ. Կարպենկոն, համառ լուրեր էին պտտվում նրա թունավորման մասին։ Արտասահմանում հայտնվել են ՊԱԿ-ի և ներքին գործերի նախարարության փախչող աշխատակիցները, որոնք ցուցմունքներ են տալիս իշխանության կողմից ընդդիմադիրների ոչնչացման պատժամիջոցների և Բելառուսում այդ նպատակով այսպես կոչված «մահվան էսկադրոնների» գոյության մասին։ Բելառուսում մի քանի պաշտոնյաներ ձերբակալվել են, սակայն գործերի հետաքննություն գրեթե չի իրականացվել։

Մինչ Լուկաշենկոյի իշխանության գալը, Բելառուսում միայն փոքր տնտեսական բարեփոխումներ են իրականացվել։ 1994 թվականի կեսերին սեփականաշնորհվել է երկրի տնտեսության միայն 2 %-ը։ Խորհրդային հրամանատարական տնտեսության կոլապսը, որից Բելառուսը մեծապես կախված էր, 1994 թվականին հանգեցրել է արդյունաբերական արտադրության 50 %-ի նվազմանը 1991 թվականի համեմատ։

Լուկաշենկոն սկսել է ակտիվորեն միջոցներ ձեռնարկել տնտեսության կայունացման համար. կրկնակի բարձրացվել են բյուջետային աշխատողների եկամուտները, պետական վերահսկողություն է սահմանվել գների նկատմամբ և չեղյալ են հայտարարվել այդ պահին անցկացված շուկայական բարեփոխումները։ Բելառուսի տնտեսությունը խիստ կապված էր Ռուսաստանից էներգակիրների մատակարարման հետ, սակայն բելառուսական ձեռնարկությունների մեծ մասը չի կարողացել վճարել նրանց։ Էներգակիրների վճարման համար արժույթի պակասը ստիպել է կառավարությանը միության հասնել Ռուսաստանի հետ, որը ծրագրի հիմնական կետերից մեկն էր ինչպես Լուկաշենկոյի, այնպես էլ Կեբիչի համար։

Իր նախագահության սկզբից Լուկաշենկոն սկսել է բելառուսական ընդդիմության դեմ ուղղված քաղաքականություն։ Դադարեցրել է սեփականաշնորհումը, պետական քաղաքականության մեջ խորացրել է ԽՍՀՄ վերածննդի հռետորաբանությունը։ ԵԱՀԿ-ն սկսել է զեկուցել Հանրապետությունում մարդու իրավունքների խախտումների մասին։

Երկրորդ նախագահական ժամկետ (2001-2006 թվականներ) խմբագրել

 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն և Վլադիմիր Պուտինը, Մոսկվա, 2001 թվական
 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն, Վլադիմիր Պուտինը և Լեոնիդ Կուչման Վիտեբսկի Սլավոնական շուկայում, 2001 թվական

2001 թվականի սեպտեմբերի 9-ին երկրում տեղի են ունեցել նախագահական ընտրություններ։ Քարոզարշավի ընթացքում Լուկաշենկոն խոստացել է բարձրացնել գյուղատնտեսության ստանդարտները, սոցիալական նպաստների չափը և ավելացնել Բելառուսի արդյունաբերական արտադրության ծավալը[36]։ Լուկաշենկոն հաղթել է առաջին փուլում՝ հավաքելով ձայների 75,65 %-ը։ ԵԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ գործընթացը «չի համապատասխանել միջազգային չափանիշներին»[36][37]։ Ռուսաստանը, ի տարբերություն ԵԱՀԿ-ի, հրապարակավ ողջունել է Լուկաշենկոյի վերընտրությունը։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը զանգահարել է Լուկաշենկոյին, շնորհավորել հաղթանակի կապակցությամբ և համագործակցության ցանկություն հայտնել[36]։ Ընտրություններից առաջ և հետո երկրում տեղի են ունեցել Վ. Լևոնևսկու կազմակերպած բողոքի ակցիաները։

Նախագահական երկրորդ ժամկետում էլ ավելի վատացան Բելառուսի և Արևմուտքի հարաբերությունները։ Եվրամիությունը հրապարակել է Բելառուսի բարձրաստիճան պաշտոնյաների ցուցակը, որոնց արգելված էր մուտք գործել նրա տարածք։ 2004 թվականի մայիսի 1-ին ԵՄ-ին Բելառուսի մերձավոր հարևանների՝ Լեհաստանի, Լատվիայի, Լիտվայի անդամակցությունից հետո Միության կազմում հայտնվել է «բելառուսական լոբբին», ինչի կապակցությամբ Բելառուսի վերաբերյալ հարցերը սկսել են կանոնավոր բարձրանալ ԵՄ մարմինների նիստերում։ Աճել է Բելառուսի նկատմամբ ԱՄՆ-ի հետաքրքրությունը։

2003 թվականին Իրաքում տեղի ունեցած պատերազմի ժամանակ պարզվել է, որ մի քանի բարձրաստիճան իրաքցի պաշտոնյաներ բելառուսական անձնագրեր են ունեցել և, հավանաբար, ապաստան են ստացել Բելառուսում։ Ամերիկացի զինվորականներն ու հետախույզները պարզել են Իրաքի հետ ապօրինի առևտրի փաստերը՝ կապված Լուկաշենկոյի ռեժիմի անձանց և կազմակերպությունների հետ լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահ Ս.Գայդուկևիչից մինչև Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու բելառուս էկզարխատ։ Բելառուսը դարձել է ավտորիտար ռեժիմներին զենքի մատակարարման սկանդալներում (երբեմն Ռուսաստանից բելառուսական միջնորդության միջոցով) ներգրավված երկիր, ինչն ավելի ու ավելի է գրավել Արևմուտքի, հատկապես ԱՄՆ-ի ուշադրությունը։

Վրաստանում Վարդերի հեղափոխության, Ուկրաինայում «Նարնջագույն հեղափոխության» և Ղրղզստանում հեղափոխության ֆոնին կտրուկ ուժեղացել Է միջազգային հանրության ուշադրությունը Բելառուսի նկատմամբ։ ԱՄՆ-ում ընդունվել Է Բելառուսում ժողովրդավարության մասին ակտ[38]։

2004 թվականին անցկացվել է հանրաքվե, որի արդյունքում Սահմանադրությունում հանվել է նախագահական ժամկետների սահմանափակումը։ Այսպիսով, Լուկաշենկոն իրավունք է ստացել մասնակցել հաջորդ նախագահական ընտրություններին։ Այս հանրաքվեն նույնպես չի ճանաչվել ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից[39][40]։

Լուկաշենկոյի դեպքում երկրի ՀՆԱ-ի միջին տարեկան աճը 2000-ից մինչև 2013 թվականն ընկած ժամանակաշրջանում համադրելի գներով կազմել է 6,3 %[41](թեև այդ աճի մի մասն ապահովվել է ռուսական նավթի վերաարտահանմամբ, որը ներկրվել է համաշխարհային շուկայից ցածր գնով և մաքրվել է Եվրոպա առաքվելուց առաջ[42]):

Իր արտաքին քաղաքականության մեջ Լուկաշենկոն շարունակել է ԱՊՀ մի շարք երկրների հետ ինտեգրվելու քաղաքականությունը։ 2003 թվականի սեպտեմբերին Բելառուսի, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Ղազախստանի միջև ստորագրվել է Միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման մասին համաձայնագիր։

Երրորդ նախագահական ժամկետ (2006-2011 թվականներ) խմբագրել

2006 թվականի մարտի 19-ին երրորդ անգամ ընտրվել է Բելառուսի նախագահ՝ հավաքելով ձայների 83 %-ը։ Ընտրությունները ուղեկցվել են զանգվածային բողոքի ցույցերով՝ նախագահի թեկնածուներ Ա. Միլինկևիչի և Ա. Կոզուլինի ղեկավարությամբ[43]։

2008 թվականի սկզբին Բելառուսի Անվտանգության խորհրդի նիստում, որը նախագահում էր Լուկաշենկոն, որոշում է ընդունել երկրում 1000 ՄՎտ-ով երկու էներգաբլոկների կազմում ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման մասին։ Այդ բլոկները նախատեսվում էր գործարկել 2016-2018 թվականներին։ ԱԷԿ-ի կառուցման նպատակը երկրին էժան էներգիայով ապահովելն ու ազգային էներգետիկ անվտանգության բարձրացումն էր։ Մասնագետների կարծիքով՝ ԱԷԿ-ի գործարկումը կարող էր թույլ տալ տարեկան շուրջ 1 միլիարդ դոլար տնտեսել բնական գազի ներկրման արդյունքում[24]։

2008 թվականին Բելառուսում սկսվել է ֆինանսական ճգնաժամ, որը հանգեցրել է գների աճի։

Նախագահական չորրորդ ժամկետ (2011-2015 թվական) խմբագրել

  Արտաքին տեսաֆայլեր
  Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի ընտրարշավի մասին
 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն «Սլավոնական բազարի» բացմանը, 2014 թվական

2010 թվականի դեկտեմբերի 19-ին կրկին տեղի է ունեցել հանրապետության նախագահի ընտրությունները։ Դեկտեմբերի 20-ին ԿԸՀ-ն հայտարարել էր, որ Ա. Լուկաշենկոն վերընտրվել է չորրորդ ժամկետով՝ ստանալով ձայների 79,65 %-ը։ Քվեարկության արդյունքները չեն ճանաչվել նախագահի մյուս թեկնածուների, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և Եվրամիության կողմից, սակայն ճանաչվել են ընտրություններին ներկա ԱՊՀ-ի կողմից՝ Ս. Լեբեդևի գլխավորությամբ[44]։ Ընտրություններն ուղեկցվել են զանգվածային բողոքի ակցիաներով․ ԱՄՆ-ը հատուկ նշել է, որ իրենք․

«Վճռականորեն դատապարտում են Բելառուսի կառավարության գործողությունները ժողովրդավարական գործընթացի խաթարման ուղղությամբ, ինչպես նաև ուժի անհամաչափ օգտագործումը քաղաքական ակտիվիստների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների և լրագրողների դեմ»[45][46]։

2011 թվականի հունվարի 21-ին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն չորրորդ անգամ պաշտոնապես ստանձնել է Բելառուսի նախագահի պաշտոնը[47]։

2011 թվականին Բելառուսում սկսվել է ֆինանսական ճգնաժամը, հայտարարվել է բելառուսական ռուբլու արժեզրկում, սկսվել են գների կտրուկ ավելացումներ։ Դա բողոքի ակցիաներ է առաջացրել ամբողջ երկրում։ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով, ինչպես և նախորդ անգամ, խորհրդարան են մտել միայն Լուկաշենկոյի կողմնակիցները, որոնց հետ Բելառուսի առաջնորդը կարողացել է հաղթահարել երկրում ֆինանսական դժվարությունները։

2014 թվականին Բելառուսում արժութային-ֆինանսական ճգնաժամ է բռնկվել։

Հինգերորդ նախագահական ժամկետ (2015-2020 թվականներ) խմբագրել

2015 թվականի հոկտեմբերի 11-ին կայացել են Բելառուսի նախագահական ընտրությունները[48]։ ԿԸՀ-ի տվյալներով՝ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն հավաքել է ձայների 83,49 %-ը։ Լուկաշենկոյի երեք մրցակիցներից երկուսը նրա հաղթանակը ճանաչել են մինչև ձայների պաշտոնական հաշվարկի ավարտը[49]։ Այս ընտրություններում ցուցադրած արդյունքը գործող նախագահի համար լավագույնն էր բոլոր հինգ ընտրարշավների համար, որոնց նա մասնակցել է։

 
Լուկաշենկոյի աջակցությունը 2015 թվականի նախագահական ընտրություններին

2016 թվականի հունվարի 2-ից ուժի մեջ է մտել նախագահ Լուկաշենկոյի № 222 հրամանագիրը (թեթև արդյունաբերության արտադրանքն առանց հատուկ սերտիֆիկատների վաճառելու արգելքի մասին)։ Դա բողոքի ակցիաներ է առաջացրել ողջ Բելառուսում։

2017 թվականին «սոցիալական խնամքի նախազգուշացման մասին» № 3 դեկրետի ընդունումից հետո[50], որն ավելի շատ հայտնի է որպես ձրիակերության մասին դեկրետ, Բելառուսում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, որոնք անցել են երկրի խոշոր քաղաքներում։ Դրանից հետո 2018 թվականի հունվարին հրամանագիրն ընդունվել է նոր խմբագրությամբ և նոր անվանումով՝ «բնակչության զբաղվածության աջակցության մասին»[51]։

Նույն թվականի փետրվարի 17-ին Մինսկում տեղի է ունեցել «զայրացած բելառուսների երթ» ընդդեմ նախագահական դեկրետի և իշխանությունների տնտեսական քաղաքականության, այնուհետև «ոչ խաղաղարարների երթեր» անվանումով բողոքի ակցիաները տարածվել են երկրի այլ խոշոր քաղաքներում։ Մարտի 9-ին երկրի զարգացման արդիական հարցերի շուրջ կայացած խորհրդակցության ժամանակ Լուկաշենկոն որոշում էր կայացրել մեկ տարվա ընթացքում «ձրիակերներից» հարկեր գանձել։ Ընդ որում, նրանք, ովքեր արդեն վճարել էին պարտքերը, պետ է վճարեին հաջորդ տարվա համար, բայց եթե 2016 թվականին «պորտաբույծները» աշխատանք էր գտել, ապա 2015 թվականին վճարված գումարը նրանց էր վերադարձվելու[52]։

2017 թվականի մարտի 21-ին Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ Բելառուսում «ձերբակալվել են տասնյակ գրոհայիններ», որոնք «մարզվել էին հատուկ ճամբարներում»։ Նույն օրը Լուկաշենկոն ասել էր, որ «չի չեղարկել և չի չեղարկի» № 3 հրամանագիրը, որը «պայթեցրել է ընդդիմադիր աղբանոցը»։ Իսկ մեկ օր առաջ նյութեր էին հրապարակվել իբր «սահմանի ճեղքման» և «ռադիոակտիվ ինքնաթիռի» մասին, որոնք մասամբ հերքվել էին։ Ձերբակալությունները սկսվել են կամքի օրվա նախօրեին, որն ավանդաբար նշվում էր բելառուսական ընդդիմության կողմից մարտի 25-ի բողոքի ալիքի ժամանակ։ Մարտի 21-ից ապրիլի 3-ն ընկած ժամանակահատվածում ձերբակալվել էր 35 մարդ, որոնց մեղադրել էին զանգվածային անկարգությունների նախապատրաստման և ուսուցման մեջ, իսկ 20-ից հետո նաև անօրինական զինված կազմավորում ստեղծելու մեջ («Սպիտակ լեգեոնի» գործը)։

Մարտի 25-ին Մինսկում տեղի է ունեցել բողոքի ակցիա՝ նվիրված այսպես կոչված կամքի օրվան, որը դաժանորեն ճնշվել է ՕՄՕՆ-ի մեծ թվով աշխատակիցների և հատուկ տեխնիկայի ներգրավմամբ։ Զանգվածային ձերբակալություններից հետո բողոքի ակցիաները գրեթե վերացել են[53]։

 
«Նորմանդական քառյակը» Մինսկում, ձախից աջ՝ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն, Վլադիմիր Պուտինը, Անգելա Մերկելը, Ֆրանսուա Օլանդը և Պետրո Պորոշենկոն (2015 թվականի փետրվարի 11-ին)

Բողոքի ակցիաների և "սպիտակ լեգեոնի" գործի հետաքննության ժամանակ պետական ԶԼՄ-ներում հայտնվել են նյութեր, որոնք ուղղված են «ոչ խաղաղապահների երթերի» մասնակիցների և անօրինական զինված կազմավորումների անդամների «հերձմանը», մասնավորապես, «Բելառուս 1» հեռուստաալիքում ռեպորտաժ է հայտնվել «Զանգ ընկերոջի» (մարտի 6) մասին, որը բողոքները համեմատել է Եվրամայդանի և այլ գունավոր հեղափոխությունների հետ[54][55]։

2017 թվականի հունիսի 16-ին հայտնի էր դարձել, որ ՊԱԿ-ը դադարեցրել է զանգվածային անկարգությունների գործով քրեական հետապնդումը։ 2017 թվականի հունիսի 30-ին ազատ են արձակվել վերջին ֆիգուրանտները։ Նոյեմբերի 27-ին դադարեցվել է «Սպիտակ լեգեոնի» գործի բոլոր մասնակիցների քրեական հետապնդումը։

2017 թվականի հուլիսի 7-ին հարկերի և տուրքերի նախարարությունը հայտարարել է, որ «ձրիակերներին» է վերադարձրել 2015 թվականին պետական ծախսերի ֆինանսավորմանը չմասնակցելու համար վճարված գումարը։ Հարկերի և տուրքերի փոխնախարար Ս. Շևչենկոն հիշեցրել է, որ մարտի 9-ին Ա. Լուկաշենկոն խորհրդակցություն է անցկացրել, որտեղ «որոշվել է, որ հավաքի վերադարձն իրականացվելու է այն անձանց հետ, որոնք արդեն ձեռնամուխ են եղել աշխատանքին»[56]։

 
«Զայրացած բելառուսների երթը» Հոկտեմբերյան հրապարակում, 2017 թվականի փետրվարի 17

2018 թվականի հունվարի 25-ին նախագահ Լուկաշենկոն ստորագրել է № 1 հրամանագիրը, որով նախատեսված էր բնակչության զբաղվածության խթանման միջոցներ։ Փաստաթուղթն առաջին հերթին ուղղված էր աշխատանքի տեղավորման, աշխատանքային զբաղվածության խթանման և բնակչության ինքնազբաղվածության մեջ քաղաքացիներին առավելագույն աջակցության ուղղությամբ իշխանության մարմինների աշխատանքի ակտիվացմանը։ Նոր դեկրետում չեն ներառվել պետական ծախսերի ֆինանսավորման համար աշխատունակ չաշխատող քաղաքացիներից գանձման նորմերը։ Ընդ որում, այն անձինք, որոնք նախկինում այդ հավաքը վճարողներ են ճանաչվել, ազատվել են դրա վճարումից[57]։

2018 թվականի մարտի 15-ին Սահմանադրական դատարանի դատավորների հետ հանդիպման ժամանակ Լուկաշենկոն անդրադարձել է սահմանադրական հանրաքվեի անցկացման հարցին՝ հայտարարելով, որ Սահմանադրությանը «անհրաժեշտ են մշակումներ»։ Նա նաև նշել է, որ իր տեսանկյունից գործառույթների մի մասը պետք է նախագահից անցներ իշխանության այլ ճյուղերի, հատկապես, նրա կարծիքով, պետք էր ուժեղացնել գործադիր իշխանության դերը[58]։ Ապրիլի 2-ին ԿԸՀ նախագահ Լ. Երմոշինան Ներկայացուցիչների պալատի կուլիսներում հայտարարել էր, որ հանրաքվեն կարելի է պատրաստել 70 օրում, իսկ այն կանցնի արտաբյուջետային միջոցների դիմաց։ Ընդ որում, նա չի ասել, թե ինչ հնարավոր փոփոխությունների մասին է խոսքը, բայց հստակեցրել է, որ հարցով կզբաղվի գլխավորապես Սահմանադրական դատարանը[59]։

2018 թվականին ժողովրդին և խորհրդարանին ամենամյա ուղերձի ժամանակ Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ նույնիսկ չի մտածել Սահմանադրության փոփոխության մասին հանրաքվե անցկացնելու մասին[60]․

  Մենք հիմա հանրաքվեից առաջ չենք։ Մեզ համար կարևորը դիմագրավելն է, այլ ոչ թե երկրում տականքություն տարածել։ Իսկ դուք տեսնում եք, թե ով է փոփոխություններ պահանջում։ Իրենք էլ չեն պատասխանելու, թե Սահմանադրության փոփոխություններն ինչ հետևանքներ կունենան։ Պետք է դադարեցնել հասարակության մեջ այդ խմորումը։  

Բելառուսի ընդդիմությունը նման շրջադարձը կապել է Հայաստանում նախկին նախագահ Ս.Սարգսյանի՝ վարչապետի պաշտոնում առաջադրվելու դեմ բողոքի շարժման հաղթանակի հետ։ Դեկտեմբերի 6-ի ժամը 20։00-ի դրությամբ ոստիկանությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ Սահմանադրության փոփոխությունների հանրաքվեի ընթացքը[60]։

2018 թվականի օգոստոսի 13-ին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն աշխատանքային այց է կատարել Օրշանի շրջան, որի զարգացման խնդիրներին նա հանձնարարել է կառավարությանը հատուկ ուշադրություն դարձնել։ Նախագահի խոսքով՝ տարածաշրջանի զարգացման վերաբերյալ իր հանձնարարականների կատարումը պետք է դառնար կառավարության աշխատանքի «լակմուսի թուղթ»։ Օրշանի գործիքային գործարանում տիրող իրավիճակն առաջացրել է նախագահի խիստ քննադատությունը տեղական իշխանության մարմինների, ճյուղերի և ձեռնարկությունների ղեկավարության աշխատանքի որակի նկատմամբ[61]։ 2018 թվականի օգոստոսի 14-ին Օրշանի շրջանին նվիրված խորհրդակցության ժամանակ նախագահը փոփոխություն է կատարել իշխանության ողջ վերնախավում։ Լուկաշենկոն կարգադրել էր պաշտոնանկ անել արդյունաբերության նախարար Վիտալի Վովկին և ճարտարապետության և շինարարության նախարար Անատոլի Չերնիին, ինչպես նաև պահանջել էր «կադրային առաջարկներ»[62]։ Օգոստոսի 16-ին Վովկը և Չերնևը պաշտոնապես ազատվել են իրենց պաշտոններից, խիստ նկատողություն է արվել Վիտեբսկի մարզային գործադիր կոմիտեի նախագահ Ն. Շերստնևին, Բելառուսի Անվտանգության խորհրդի պետական քարտուղար Ս. Զասը և ռազմարդյունաբերական պետական կոմիտեի նախագահ Օ. Դիվիլևը նախազգուշացվել են ծառայողական ոչ լիարժեք համապատասխանության մասին, Ա. Պոզնյակն ազատվել է Օռշանի շրջգործկոմի նախագահի պաշտոնից, նրա փոխարեն նշանակվել է Ի. Իսաչենկոն[63]։

2018 թվականի օգոստոսի 18-ին Լուկաշենկոն փոխել է կառավարության ղեկավարությունը։ Վարչապետ է դարձել Սերգեյ Ռումասը, փոխարինվել է 5 փոխվարչապետներից 4-ը, ինչպես նաև նշանակվել են ճարտարապետության և շինարարության, արդյունաբերության, կապի և ինֆորմատիզացիայի, էկոնոմիկայի և ՊՄԿ-ի նախագահը[64]։

2020 թվականի հունիսի 3-ին Լուկաշենկոն Սերգեյ Ռումասի գլխավորությամբ ցրել է ամբողջ կառավարությունը։ Հունիսի 4-ին Բելառուսի նոր վարչապետ է դարձել Ռոման Գոլովչենկոն։

Նախընտրական քաղաքական ռեպրեսիաներ խմբագրել

Բելառուսում վեցերորդ նախագահական ընտրությունների նախօրեին Լուկաշենկոն ակտիվ գործողություններ է սկսել ընդդիմախոսներին հեռացնելու ուղղությամբ։ Երկրի իրավապահ մարմինները սկսել են քրեական գործեր հարուցել և անցկացնել գործող նախագահի մրցակիցների և այլ քաղաքական ուժերի ղեկավարության ձերբակալություններ։

Այսպես, 2020 թվականի մայիսի 29-ին Գրոդնոյում Սվետլանա Տիխանովսկայի կազմակերպած ստորագրահավաքի ժամանակ ձերբակալվել է նրա ամուսինը՝ նաև Բելառուսի Հանրապետության նախագահի պաշտոնի թեկնածու Սերգեյ Տիխանովսկին։ Տիխանովսկու և նրա շտաբի ներկայացուցիչների նկատմամբ մեղադրանքներ են առաջադրվել հասարակական կարգը խախտող գործողություններ նախապատրաստելու և իշխանության մարմինների աշխատակիցներին դիմադրություն ցույց տալու համար։ Սակայն այդ մեղադրանքներն անհիմն են եղել, քանի որ ոստիկանությունը չի կարողացել դատարանին տրամադրել տեսագրանցիչների ձայնագրությունները, քանի որ դրանք, իբր, չեն պահպանվել։ Այժմ Տիխանովսկին գտնվում է Մինսկի № 1 մեկուսարանում՝ որպես զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման քրեական գործով մեղադրյալ[65]։

Բացի այդ, հունիսի 18-ին, նախագահի թեկնածուների համար ստորագրությունների ներկայացման ժամկետի ավարտից մեկ օր առաջ հանրապետության պետական վերահսկողության կոմիտեն հայտարարել էր Վիկտոր Բաբարիկոյի ընտրություններում Լուկաշենկոյի գլխավոր մրցակիցներից մեկին ձերբակալելու մասին[65]։ Նրա նկատմամբ մի քանի քրեական գործ է հարուցվել «առանձնապես խոշոր չափերով հարկերի և տուրքերի վճարումից խուսափելու», «հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված միջոցների օրինականացման», «առանձնապես խոշոր չափերով հափշտակության», «խարդախության», «կաշառք ստանալու» և «կաշառք տալու» հոդվածներով։ Ընդ որում, Բելառուսի ՊԵԿ-ում հայտարարել են, որ Բաբարիկոյի ձերբակալությունը կապված չէր առաջիկա ընտրարշավի հետ[66][67]։

Օգոստոսի 12-ին Բաբարիկոյի շտաբի իրավաբան Մաքսիմ Մարկը հայտարարել էր Մինսկում Բելառուսի քրեական օրենսգրքի 293-րդ հոդվածով «զանգվածային անկարգություններ» հոդվածի վարույթի շրջանակներում կամավորների ձերբակալության մասին[68]։

Օգոստոսի 7-ին ընտրական տեղամասերից մեկում վաղաժամկետ քվեարկության դիտարկման ընթացքում ձերբակալվել էր նախագահի թեկնածու Սերգեյ Չերյիչնյա շտաբի ղեկավար Նիկոլայ Լիսենկովը՝ չթույլատրված զանգվածային միջոցառում կազմակերպելու մեղադրանքով[69]։ Դատարանի որոշմամբ Լիսենկովը կալանավորվել էր 10 օրով՝ մինչև օգոստոսի 17-ը[70]։

Օգոստոսի 15-ին կաշառք ստանալու համար քրեական գործ է հարուցվել նախագահի չգրանցված թեկնածու Վալերի Պերմյակովի դեմ[71]։

Նախագահի թեկնածուների և նրանց շտաբների ղեկավարների զանգվածային ձերբակալությունները դարձել են երկրում բողոքի ցույցերի պատճառներից մեկը։

2020 թվականի ընտրություններ խմբագրել

Հիմնական հոդվածներ՝ Նախագահական ընտրություններ Բելառուսում (2020) և Բողոքի ակցիաներ Բելառուսում (2020)

2020 թվականի օգոստոսի 9-ին տեղի է ունեցել հերթական նախագահական ընտրությունները, որից հետո սկսվել են ամենօրյա զանգվածային բողոքի ցույցերը, որոնք վիճարկում են ընտրությունների արդյունքները։ Բողոքի ակցիաները ճնշելու համար օգտագործվել են ոստիկանություն, ՕՄՕՆ և բանակ[72], կիրառվել են ջրցան մեքենաներ, լուսաձայնային նռնակներ և ռետինե փամփուշտներ[73]։ Բողոքի ակցիաների առաջին օրերին, ըստ պաշտոնական տվյալների, ձերբակալվել է ավելի քան 6000 մարդ[74], ՆԳՆ ղեկավարը հաստատել է, որ ՆԳՆ աշխատակիցները կարող էին վնասվածքներ հասցնել պատահական մարդկանց[75]։ Օգոստոսի 13-ին հայտնի է դարձել առնվազն 2 մարդու մահվան մասին, ավելի քան 200-ը տարբեր աստիճանի ծանրության վնասվածքներ են ստացել։ Ձերբակալվածների նկատմամբ ուժային կառույցների աշխատակիցները կիրառել են ահաբեկման տարբեր տեսակներ՝ ներառյալ սպառնալիքներ, ստորացումներ, զանգվածային ծեծեր և կտտանքներ[76][77]։

Օգոստոսի 14-ին ԿԸՀ-ն հայտարարել էր Լուկաշենկոյի հաղթանակի մասին՝ 80,10 % պաշտոնական արդյունքով՝ 84,28 % մասնակցության դեպքում։ Երդմնակալության օրը չի նշվել[78]։ Օգոստոսի 16-ին տեղի են ունեցել ընտրությունների արդյունքների կեղծման և իշխանության կողմից բռնության դեմ բողոքի ամենազանգվածային ակցիաները։ Դրան մասնակցել են հարյուր հազարավոր մարդիկ[79]։

Մի քանի երկրներ և կուսակցություններ հայտարարել են ընտրությունների արդյունքները չճանաչելու մասին[80][81][82]։

Գնահատականներ և քննադատություն խմբագրել

Բելառուս խմբագրել

Բելառուս գրող Վասիլ Բիկովը, Բելառուսի Ժողովրդական ճակատի հիմնադիրներից մեկը, խոսելով 1994 թվականի առաջին նախագահական ընտրություններում ԲՆՖ-ի ներկայացուցիչ Զ.Պոզնյակի տանուլ տալու մասին, գրել է, որ XX դարի վերջում Բելառուսի ժողովուրդը «զբաղված էր ոչ այնքան վերածննդի, որքան գոյատևման խնդրով»։ Ա. Լուկաշենկոյին նա բնութագրել է որպես «սովխոզի լկտի, պրագմատիկ տնօրեն, որի գաղափարները այնքան պարզ էին, որքան կովերի բառաչը»։ Ազգային սկզբունքներին ուշադրություն չդարձնելով՝ Լուկաշենկոն «նետվել է» դեպի Ռուսաստան, առաջին հերթին՝ աջակցություն կորզելու համար, ինչպես նաև հաց, բենզին, գազ, առանց որոնց անհնար էր ոչ միայն «վերածնվել», այլև «դիմանալ ձմռանը մինչև գարնան գալը»[83]։

Բելառուս գրող և քաղաքական գործիչ Վլադիմիր Նեկլյաևը, «Ասա ճշմարտությունը» Հասարակական արշավի առաջնորդ և 2010 թվականին Բելառուսի նախագահական ընտրությունների թեկնածու, Լուկաշենկոյին բնութագրում էր որպես «քայլող ձեռնարկ Ֆրեյդի համար»։ Ես նրան շատ լավ եմ ճանաչում, նա պատմում էր իր մանկության մասին, և ես հասկացա, թե ինչու էր նա վերաբերվում բոլորին այնպես, ինչպես իրեն։ Նա մեծացել է սարսափելի պայմաններում[84]։

Բելառուս պատմաբան Վադիմ Գիգինը կարծում էր, որ հենց Ա. Լուկաշենկոյի կառավարման տարիներին է «տեղի ունեցել բելառուսական ազգի ինքնիշխանությունը», «բելառուսները սկսեցին հասկանալ, հասկանալ ոչ միայն արժեքը, այլև նույնիսկ անկախության որոշ քաղցրությունը»։ Նա նաև կարծիք է հայտնել, որ Բելառուսի մուտքը Ռուսաստանի կազմ ձեռնտու չէ երկու երկրներին[85]։

Բելառուսի Ժողովրդական Հանրապետության ռադան, որն իրեն վտարանդի կառավարություն էր հայտարարել, 2005 թվականին բանաձև է հրապարակել, որում «լուկաշենկովյան ռեժիմին» մեղադրել Է երկրի համատարած ռուսիֆիկացման մեջ և դատապարտել Բելառուսի նկատմամբ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը[86]։

Հետխորհրդային երկրներ խմբագրել

Ռուս լրագրող և հեռուստահաղորդավար Վ. Պոզները խոստովանել էր, որ Բելառուսում տեղի ունեցող իրադարձություններն իր մոտ խորը ափսոսանք են առաջացրել։ Նա ասել է, որ իրեն դուր չի եկել, երբ 1990-ական թվականների վերջին Բելառուսի նախագահի հետ ռուս լրագրողների հանդիպման ժամանակ Բելառուսի հեռուստատեսության աշխատակիցները շշնջում էին որոշ բաների մասին։ Նա նաև ասել էր, որ չնայած բելառուսների հսկայական աջակցությանը, նախագահի նկատմամբ նրա վերաբերմունքը մնում էր բացասական[87]։ 2001 թվականին Լուկաշենկոն Պոզներին մեղադրել էր բելառուս ընդդիմադիրներ Ս. Դոմաշայից, Պ. Կոզլովսկուց, Ս. Կալյակինից և Մ. չիգիրայից 240 հազար դոլարի պատվեր ստանալու մեջ։ Պոզները հերքել է այդ հայտարարությունը՝ այն անվանելով զրպարտություն[88]։ 2018 թվականին Վլադիմիր Պոզները իր ինստագրամյան էջում գրել էր, որ ԱՄՆ-ում և Արևմտյան Եվրոպայում յուրաքանչյուր մարդու կյանքի ժողովրդավարության մակարդակը համեմատելով Բելառուսում և Ռուսաստանում ժողովրդավարության նույն մակարդակի հետ պարզապես ծիծաղելի է․ «սա ասես Ժիգուլին համեմատես Մերսեդեսի հետ»[89][90][91][92]։

Ուկրաինացի գրող և լրագրող Օ. Բուզինան Լուկաշենկոյին բնութագրել է որպես իր երկրի պատասխանատու քաղաքական գործիչ և հայրենասեր․ «Հավատացեք, եթե Յանուկովիչի փոխարեն ձմռանը մենք ներկայացնեինք Լուկաշենկոյին, մենք չէինք ունենա դիմակայություն և քաղաքացիական պատերազմ, քանի որ Լուկաշենկոն, ի տարբերություն Յանուկովիչի, առաջնորդ է, որը կարող է պատասխանատվություն վերցնել իր վրա և ամեն ինչ անել օրենքով։ Եվ մեծ թվով ուկրաինացիներ այժմ կենդանի և առողջ կլինեին»[93][94]։

ԱՄՆ-ը և Արևմտյան Եվրոպան խմբագրել

 
Ցույց Վարշավայում՝ ի հիշատակ անհետացած քաղաքական գործիչների

Մի շարք հրապարակումների համաձայն՝ Լուկաշենկոն գլխավորում էր Բելառուսի ավտորիտար ռեժիմը[95][96], ընտրությունները ազատ և արդար չէին, իսկ զանգվածային լրատվության միջոցներն ազատ չէին[97][98][99][100][101][102][103][104]։

Պրոֆեսորներ Յա. Մակալիսթերի և Ստ. Ուայթի կարծիքով, եթե «Եվրոպայի վերջին դիկտատորը» իրական քաղաքական մրցակցության մեջ մտներ, ապա, միևնույն է, այն կհաղթեր։ <…> Բելառուսում քաղաքականության ավտորիտար մեթոդները ծառայել են օլիգարխիկ ուժերի զսպմանը, որոնք հետխորհրդային մյուս հանրապետություններում սովորական քաղաքացիներին դուրս են մղել քաղաքական գործընթացից[105][106]։

ԱՄՆ Կոնգրեսին ներկայացված հաշվետվության համաձայն Լուկաշենկոն Բելառուսին ավելի ու ավելի հեռու է տանում արևմուտքից և նրան դրդում է տնտեսական կախվածության Ռուսաստանից, որի առատաձեռնության շնորհիվ Բելառուսում, չնայած կենտրոնացված տնտեսության թերություններին և պահպանվում է կյանքի համեմատաբար կայուն մակարդակ[107]։

ԵԽԽՎ անդամ Հ. Պուրգուրիդեսը բելառուսական իշխանություններին մեղադրել է տեղի քաղաքական գործիչներ Վ. Գոնչարի, Յու. Զախարենկոյի, Ա. Կրասովսկու, Դ. Զավադսկու սպանությունների և անհետացման մեջ[35]։ Ա. Լուկաշենկոն պնդել է, որ այդ անհետացումների հետ ոչ մի կապ չունի[108]։

«Եվրոպայի վերջին բռնապետ» խմբագրել

Ըստ փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր Պ. Լ. Կարաբուշչենկոյի, Արևմուտքում Ա. Գ. Լուկաշենկոն ունի «Եվրոպայի վերջին բռնապետի» ոչ պաշտոնական տիտղոսը[109]։ «The Telegraph»-ը իր էջերում խստորեն քննադատում էր Բելառուսի նախագահին և նրա ստեղծած քաղաքական ռեժիմին։ Թերթի բովանդակությունը շատ առումներով նման է եվրոպական այլ թերթերի հրապարակումներին և տարածում է նույն կլիշեներն ու կարծրատիպերը՝ նպաստելով դրանց զանգվածային տարածմանը։ Ա. Գ. Լուկաշենկոն գրեթե յուրաքանչյուր հրապարակման մեջ կոչվում է «Եվրոպայի վերջին բռնապետ»[110]։ «Լուկաշենկոն ստացել է «վերջին բռնապետը Եվրոպայում» մականունը, սակայն վերջին տարիներին ուղղել է իր իմիջն Արևմուտքում՝ չճանաչելով Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը և խաղաղարար դիրք գրավելով Ուկրաինական հակամարտությունում»[111][112][113]։

Միջազգային պատժամիջոցներ խմբագրել

2006 թվականից Եվրամիությունը և ԱՄՆ-ը բազմիցս պատժամիջոցներ են սահմանել և չեղարկել Լուկաշենկոյի և մյուս բելառուս պաշտոնյաների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների համար[114][115]։

2006 թվականին Եվրամիությունը, իսկ հետո ԱՄՆ-ն արգելել էին Ալեքսանդր Լուկաշենկոյին մուտք գործել իրենց տարածքներ[116]։ 2008 թվականին մուտքի արգելքի գործողությունը դադարեցվել էր։ 2011 թվականի հունվարին Լեհաստանն արգելել էր նրա մուտքը երկիր[117]։ 2011 թվականի ապրիլին ԵՄ-ի խորհուրդը մինչև 2011 թվականի հոկտեմբերի 31-ը երկարացրել է նախագահ Լուկաշենկոյի և ևս 35 պաշտոնատար անձանց ԵՄ մուտքի արգելքը՝ միաժամանակ ուժի մեջ թողնելով նրանց նկատմամբ վիզային սահմանափակումներ չկիրառելու ռեժիմը[116]։

2016 թվականի փետրվարի 15-ին Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկ Վալտեր Շտայնմայերը հաստատել էր Բելառուսի հետ Եվրամիության պատժամիջոցների մասնակի վերացման փաստը, այդ թվում՝ անձամբ նախագահ Լուկաշենկոյի հետ[118]։ Մասնավորապես, հանվել են 170 ֆիզիկական և 3 իրավաբանական անձանց նկատմամբ պատժամիջոցները[119]։

Ընտանիք խմբագրել

 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն իր որդիների հետ Կարմիր հրապարակում, 2020 թվականի հունիսի 24-ին անցկացված զորահանդեսի ժամանակ

Կինը Գալինա Ռոդիոնովնան է[120], որի հետ ամուսնացել է 1975 թվականին։ Այժմ ամուսնալուծված չեն, սակայն ապրում են միմյանցից առանձին։

Ունի երեք որդի՝ Վիկտորը (ծնվել է 1975 թվականին), Դմիտրին (ծնվել է 1980 թվականի) և Նիկոլայը (ծնվել է 2004 թվականի օգոստոսի 31-ին)։ Լրատվամիջոցների հիմնական վարկածի համաձայն, Նիկոլայի մայրը Իրինա Աբելսկայան է, նախագահի գործերի կառավարման հիվանդանոցի նախկին գլխավոր բժիշկը, Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի նախկին անձնական բժիշկը[121]։ 2011 թվականին Նիկոլայը հաճախել է Օստրոշիցկո-Գորոդոկի միջնակարգ դպրոց, սակայն[122], անհասկանալի պատճառներով, կես տարի անց անցել է անհատական տնային ուսուցման[123]։

 
Վլադիմիր Պուտինը և Ալեքսանդր Լուկաշենկոն կրտսեր որդու՝  Նիկոլայի հետ «Արևմուտք 2013» զորավարժությունների ժամանակ

Լուկաշենկոն 7 թոռ ունի, 4-ը ավագ որդու երեխաներն են՝ Վիկտորիա (1998), Ալեքսանդր (2004)[124], Վալերիա (2009) և Յարոսլավ (21.08.2013), 3-ը՝ միջնեկ տղայի երեխաները՝ Անաստասիա (2003), Դարյա (2004)[125] և Ալեքսանդրա (28.02.2014)[126][127]։

Լուկաշենկոն սիրում է դահուկներով, հոկեյով[128][129], բայանով խաղալ[130], ակտիվ կենսակերպ է քարոզում[131]։

Նստավայր խմբագրել

Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի տրամադրության տակ է գտնվում առնվազն 17 նստավայր[132][133]։ Առկա բնակավայրերի քանակով նա համաշխարհային հարթակում առաջատարն է[132]։ Երեք պալատները գտնվում են Մինսկում։ Բելառուսի վեց մարզերից յուրաքանչյուրին բաժին է ընկնում երեքական նախագահական նստավայր։ Միայն Մինսկում Անկախության պալատի կառուցումն արժեցել է 700 միլիոն դոլար բյուջետային գումար[132]։ Նաև շինարարության փուլում կա ևս երկու նստավայր[132]։

Պարգևներ խմբագրել

 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոյին «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի շքանշանով Վլադիմիր Պուտինի կողմից պարգևատրելը

Պետական մրցանակներ

  • «Մոսկվայի 850-ամյակին նվիրված» մեդալ (1997 թվականի սեպտեմբերի 6)[134]։
  • «Վիֆլիեմ 2000» մեդալ (Պաղեստինի ազգային վարչակազմ, 2000 թվական)[135]։
  • Սեպտեմբերյան Մեծ Հեղափոխության Շքանշան (Լիբիա, 2000 թվական)[136]։
  • «Խոսե Մարտի» շքանշան (Կուբա, 2000 թվական), Կուբայի ժողովրդի հետ բարեկամության ամրապնդման գործում ունեցած ակնառու վաստակի և նրա հետ համերաշխության համար[137]։
  • «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 2-րդ աստիճանի շքանշան (Ռուսաստան, 2001 թվականի ապրիլի 2), Միութենական պետության ստեղծման, Ռուսաստանի Դաշնության և Բելառուսի Հանրապետության ժողովուրդների միջև բարեկամության և համագործակցության ամրապնդման գործում անձնական մեծ ներդրման համար[138]։
  • Ազատարարի շքանշանի մեծ շղթա (Վենեսուելա, 2007 թվական)[139]։
  • Ֆրանսիսկո առաջին դասի Միրանդայի շքանշան (Վենեսուելա, 2010 թվական)[140]։
  • «Փայլ» նախագահական շքանշան (Վրաստան, 2013 թվական)[141]։
  • Սերբիայի Հանրապետության շքանշանի Մեծ ժապավեն (Սերբիա, 2013 թվական)[142]։
  • Ալեքսանդր Նևսկու շքանշան (Ռուսաստան, 2014 թվականի օգոստոսի 30), Ռուսաստանի և Բելառուսի միջև ավանդական բարեկամական կապերի զարգացման, քաղաքական, պաշտպանական, տնտեսական և սոցիալական ոլորտներում երկկողմ փոխգործակցության խորացման գործում անձնական մեծ ներդրման համար[143]։
  • Հանրապետության շքանշան (Մոլդովա, 2016 թվականի հոկտեմբերի 4), ի նշան խորին երախտագիտության բարեկամական հարաբերությունների զարգացման և ամրապնդման գործում առանձնահատուկ ծառայությունների, Բելառուսի Հանրապետության և Մոլդովայի Հանրապետության միջև տարբեր ասպեկտների վերաբերյալ լավ փոխըմբռնման և համագործակցության և դժվարին տնտեսական իրավիճակներում մեր երկրին կարևոր աջակցություն ցուցաբերելու գործում նշանակալի ավանդի համար[144][145]։
  • «Հեյդար Ալիև» շքանշան (Ադրբեջան, 2016 թվականի նոյեմբերի 28), Բելառուսի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև բարեկամական կապերի և համագործակցության զարգացման գործում առանձնահատուկ ծառայությունների համար[146][147]։
  • «Ղազախստանի Հանրապետության առաջին նախագահ՝ Ազգի Առաջնորդ Նուրսուլթան Նազարբաև շքանշան» (Ղազախստան, 2019 թվականի մայիսի 27), ի պատիվ եվրասիական ինտեգրման գաղափարի 25-ամյակի և Եվրասիական տնտեսական միության մասին պայմանագրի ստորագրման 5-ամյակի, ինչպես նաև Ղազախստանի Հանրապետության հետ համագործակցության խորացման և ընդլայնման գործում ունեցած առանձնահատուկ ավանդի համար[148]։

Գերատեսչական պարգևներ

  • Բելառուսի Հանրապետության քննչական կոմիտեի կրծքանշան (Բելառուսի Հանրապետության քննչական կոմիտե, 2016 թվականի փետրվարի 11)[149]։

Եկեղեցական մրցանակներ

  • Սուրբ հավասարազոր մեծ իշխան Վլադիմիր I աստիճանի շքանշան (2007 թվական)[150]։
  • Պատվարժան Սերգեյ Ռադոնեժսկու I աստիճանի շքանշան (2002 թվական)։
  • Սուրբ բարեպաշտ մեծ իշխան Դիմիտրիոս Դոնսկի I աստիճանի շքանշան (2005 թվական)[151]։
  • Սուրբ Կիրիլ Տուրովսկու շքանշան (Բելառուսի Ուղղափառ Եկեղեցի, 2006 թվական)[152]։
  • Պոլոցկոյ Սրբազանի Խաչի շքանշան (Բելառուսի Ուղղափառ Եկեղեցի, 1998 թվական)։
  • Տիրոջ Գերեզմանի ասպետների շքանշանի շղթա (Երուսաղեմի Ուղղափառ Եկեղեցի, 2000 թվական)։
  • Սուրբ Սավվա I աստիճան (Սերբիայի Ուղղափառ եկեղեցի, 2014 թվական)[153]։
  • Սուրբ Սերաֆիմ Սարովսկու I աստիճանի շքանշան (2015 թվական), «Բելառուսի ժողովրդի հոգևոր արժեքների պաշտպանության գործում ունեցած վաստակի, եկեղեցական կյանքի պահպանման և տարբեր դավանանքների մարդկանց միջև խաղաղ հարաբերությունների հաստատման համար»[154]։

Այլ պարգևներ

  • Անդրեյ Պերվոզվանսկու «Հավատքի և հավատարմության համար» միջազգային մրցանակի դափնեկիր (1995 թվական)[155]։
  • Միխայիլ Շոլոխովի անվան միջազգային մրցանակ (1997 թվական, մրցանակը շնորհվել է «խիզախ քաղաքական հրապարակախոսության և ժողովրդական շահերի պաշտպանության գործում անձնուրաց դիրքորոշման համար»);
  • ՄՕԿ-ի հատուկ մրցանակ (2000 թվական)[156]։
  • Երևանի պատվավոր քաղաքացի (2001 թվական)[157]։
  • Փառատոնային կազմակերպությունների միջազգային ֆեդերացիայի մեդալ «համաշխարհային փառատոնային շարժման զարգացման համար» (2005 թվական)[158]։
  • ՄՕԿ-ի «սպորտ և հասարակություն» հատուկ մրցանակ (2006 թվական)։
  • Եվրասիական տնտեսական համայնքի պատվոգիր (2006 թվական)[159]։
  • Կարակասի պատվավոր քաղաքացի (2010 թվական)։
  • Խաղաղության Իգնոբելյան մրցանակի դափնեկիր (2013 թվական)[160]։

Ծառայություն ԽՍՀՄ և Բելառուսի զինված ուժերի շարքերում խմբագրել

 
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ռազմական շքերթի ժամանակ, 2001 թվական

1975 թվականին Ա.Լուկաշենկոն զորակոչվել է բանակ, որտեղ 1975 թվականից մինչև 1977 թվականը եղել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի սահմանապահ զորքերի արևմտյան սահմանային շրջանի զորամասի քաղաքական բաժնի հրահանգիչը Բրեստում։ Երկրորդ անգամ Լուկաշենկոն ծառայություն է անցել 1980-1982 թվականներին Մոգիլևսկի շրջանում զբաղեցրել է մոտոհրաձգային վաշտի հրամանատարի տեղակալի պաշտոնը[161]։ Ներկայումս պահեստազորի փոխգնդապետ է[162]։ Պաշտոնական ռազմական միջոցառումների ժամանակ կրում էր Խորհրդային Միության մարշալի նման համազգեստ՝ Հանրապետության զինանշանով զարդարված ուսադիրներով[162][163][164]։

Առողջական վիճակ խմբագրել

2001 թվականի հունվարի 12-ին «Նաշ Սվոբադա» թերթում հրապարակվել է «բժշկական եզրակացություն» հոդվածը, որում բերված է բժիշկ-հոգեբույժ Դմիտրի Իվանովիչ Շչիգելսկու բժշկական եզրակացությունը Լուկաշենկոյի հոգեկան հիվանդության մասին։ Համաձայն արխիվային նյութերի, մասնավորապես, ամբուլատոր քարտեզի, ըստ որոնց հոգեբույժը ենթադրում է, որ Լուկաշենկոյին դեռ իր երիտասարդության շրջանում բազմիցս ախտորոշվել է մոզաիկ հոգեբուժություն[165][166][167][168]։

2020 թվականի հուլիսի 28-ին Լուկաշենկոն հայտարարել էր, որ «ասիմպտոմնոն» հիվանդացել է կորոնավիրուսային վարակով[169]։

Արտահայտություններ միասեռականության մասին խմբագրել

2010 թվականի նոյեմբերի 2-ին Բելառուսի նախագահը Մինսկում Լեհաստանի և Գերմանիայի ԱԳ նախարարների հանդիպման ժամանակ միտումնավոր, որոշ իրավապաշտպանների կարծիքով, օգտագործել է հոմոֆոբ հռետորաբանություն և վիրավորանքներ է հնչեցրել Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար, բացահայտ նույնասեռական Գիդո Վեստերվելեի հասցեին[170][171][172][173]։ Մեկնաբանելով Վեստերվելեի դիրքորոշումը, որը գրանցել է քաղաքացիական գործընկերությունը՝ Լուկաշենկոն ասել է, որ․ «չի հասկանում, թե ինչպես տղամարդը կարող է ապրել տղամարդու հետ», ինչպես նաև, որ նա «լեսբիների դեմ ոչինչ չունի, բայց գեյերին հաճույքով կուղարկեր սովխոզ»[174][175][176]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 https://president.gov.by/be/president/biography/full
  2. ↑ 2,0 2,1 https://president.gov.by/be/president/bez-galstuka/malaya-rodina
  3. ↑ 3,0 3,1 http://www.nndb.com/lists/504/000063315/
  4. ↑ 4,0 4,1 Encyclopædia Britannica
  5. ↑ 5,0 5,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 https://president.gov.by/be/president/bez-galstuka/semja
  7. ↑ https://www.sens.by/kompanija/novosti/25-let-sluzhbe-bezopasnosti-prezidenta-belarusi
  8. ↑ https://president.gov.by/ru/events/vstrecha-v-preddverii-100-letija-belorusskoj-diplomaticheskoj-sluzhby-20311
  9. ↑ https://www.occrp.org/en/poy/2021/
  10. ↑ «Биография Президента Республики Беларусь». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 13-ին.
  11. ↑ «История жизни Екатерины Трофимовны Лукашенко». Наша Ніва. 2015 թ․ մայիսի 26. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 23-ին.
  12. ↑ В. Малишевский, У. Бобоед (2003 թ․ օգոստոսի 12). «В Минск из Канады летит троюродный племянник Лукашенко». газ. «Կոմսոմոլսկայա պրավդա». Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 27-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  13. ↑ 13,0 13,1 «Лукашенко Александр Григорьевич» (ռուսերեն). РосБизнесКонсалтинг.
  14. ↑ «Лукашенко признался, что в школьные годы стоял на учете в комнате милиции». TUT.BY (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  15. ↑ «Лукашенко встретился с профессором Рэдфордского университета Григорием Иоффе». СБ. Беларусь сегодня. 2015 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 23-ին.
  16. ↑ Мартинович, Д.А. (2020 թ․ մայիսի 22). «Еврейские корни Лукашенко и коттедж в Дроздах. О чем высокопоставленный чиновник написал в мемуарах». TUT.BY. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 «Александр Лукашенко» (ռուսերեն). vedomosti.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 10-ին.
  18. ↑ «Александр Лукашенко. Биография» (ռուսերեն). Вести. 2006 թ․ մարտի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 29-ին.
  19. ↑ Лидер социализма, «как шведы его проповедуют» /ДЕНЬ
  20. ↑ «TUT.BY | НОВОСТИ — Кто возглавит избирательный штаб Лукашенко? — Политика — 16.09.2010, 00:42>». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 29-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 http://library.fes.de/pdf-files/bueros/belarus/07073.pdf
  22. ↑ «Команда Лукашенко. Год 1994. — 7 Июля 2009 — Микрорайон Брилевичи (Дружба) г. Минск». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  23. ↑ «Президент без команды " Независимая информационная лента». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 «Белорусский путь» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 22-ին.
  25. ↑ НИКОЛАЙ Ъ-СЕРГЕЕВ (18.06.1994). «Пуля пролетела в нескольких сантиметрах» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
  26. ↑ Александр Григорьевич Лукашенко
  27. ↑ Бывший «главный завхоз» продолжает разоблачения
  28. ↑ НАТАЛЬЯ Ъ-КАЛАШНИКОВА, ЮРИЙ Ъ-ДОМНИЧ (1994 թ․ հուլիսի 21). ««Мы беларусы — з братняю Руссю…»» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
  29. ↑ Владимир Мартьянов, Сергей Олехнович Беларусь. Совершеннолетие. Год 1994-й. Архивировано из первоисточника 10 Հունիսի 2016.
  30. ↑ «Референдум-1996. Как Лукашенко обвел парламент вокруг пальца». naviny.by. 2016 թ․ նոյեմբերի 23. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 31-ին.
  31. ↑ «Новейшая история: референдум-1996 в Беларуси — между бездарным Шарецким и готовым на все Лукашенко». Наша Ніва (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 31-ին.
  32. ↑ Lenta.ru: Новости: Соперник Лукашенко пообещал лишить русский язык официального статуса
  33. ↑ «ЦИК РБ:: Республиканский референдум 14 мая 1995 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 21-ին.
  34. ↑ Би-би-си | Проекты | 2006 | Belarus | Белоруссия: 1994—2006
  35. ↑ 35,0 35,1 Христос Пургуридес: «Есть конкретные доказательства причастности белорусских властей к исчезновениям» ciwr.org
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 «Lukashenko claims victory in Belarus election». USA Today. 2001 թ․ սեպտեմբերի 10. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  37. ↑ «Microsoft Word — Presidential 2001». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 15-ին.
  38. ↑ Smith, Christopher (2004 թ․ հոկտեմբերի 20). «Text - H.R.854 - 108th Congress (2003-2004): Belarus Democracy Act of 2004» (անգլերեն). www.congress.gov. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  39. ↑ Парламентская газета:: Архив:: «Бархатной» революции не случилось
  40. ↑ Владимир Ефанов. (2004 թ․ հոկտեմբերի 19). «Оппозиция не прошла». Российская газета. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  41. ↑ ВВП Республики Беларусь
  42. ↑ «Alexander Lukashenko: Dictator with a difference». The Telegraph. London: Telegraph.co.uk. 2008 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  43. ↑ OSCE Press release — Belarusian election severely flawed due to arbitrary use of state power and restrictions on basic rights
  44. ↑ Миссия ОБСЕ не признала выборы свободными, в отличие от миссии СНГ // KP.RU — Беларусь<(չաշխատող հղում)
  45. ↑ США не признают итоги президентских выборов в Беларуси // KP.RU — Беларусь(չաշխատող հղում)
  46. ↑ «БелаПАН. США не признали итоги президентских выборов в Беларуси». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  47. ↑ Лукашенко заступил на четвёртый срок.
  48. ↑ ЦИК Белоруссии подводит предварительные итоги президентских выборов. // Сайт «Первый канал»
  49. ↑ Двое из трёх соперников Лукашенко признали его победу до подсчёта голосов. // Lenta.ru
  50. ↑ Декрет № 3 «О предупреждении социального иждивенчества»
  51. ↑ «Декрет президента Республики Беларусь, 2 апреля 2015 г. N 3 "О содействии занятости населения"» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  52. ↑ АА, КМ, Алег Грузьдзіловіч (2017 թ․ մարտի 9). «Лукашэнка загадаў не спаганяць «падатак на дармаедзтва» да канца году. Рэакцыі» (բելառուսերեն). Радыё Свабода. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  53. ↑ svaboda.org
  54. ↑ «Улады бачаць небяспеку ў анархістах і Статкевічу: пяць тэзісаў расследавання БТ пра «маршы недармаедаў»» (բելառուսերեն). Наша Ніва. 2017 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
  55. ↑ Журналісцкае расследаванне «Белы легіён чорных душ» — сёння на «Беларусь 1»
  56. ↑ В Беларуси начали возвращать сборы не участвующим в финансировании госрасходов гражданам
  57. ↑ president.gov.by
  58. ↑ «Лукашенко об изменении Конституции: Часть функций должна перейти от президента другим ветвям власти». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  59. ↑ «Ермошина: ЦИК будет заниматься подготовкой референдума, а Конституционный суд — его вопросами». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  60. ↑ 60,0 60,1 Лукашэнка: «Пра рэфэрэндум аб зьмене Канстытуцыі нават ня думаў». Палітоляг: «Армэнія моцна астудзіла яго»
  61. ↑ Лукашенко поехал инспектировать Оршанский район
  62. ↑ «Пять вопросов после президентского разноса». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  63. ↑ Службовыя асобы прыцягнуты да адказнасці за невыкананне даручэнняў Прэзідэнта
  64. ↑ Румас стаў прэм’ер-міністрам, абнавіліся чатыры віцэ-прэм’еры
  65. ↑ 65,0 65,1 «Оппоненту Лукашенко на президентских выборах Тихановскому дали ещё 15 суток ареста». Настоящее Время (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  66. ↑ Настасья Занько (2020 թ․ հունիսի 18). ««Организатор противоправной деятельности». КГК официально заявил о задержании Виктора Бабарико — Люди Onliner». Onliner (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  67. ↑ «КГК: задержание Бабарико не связано с избирательной кампанией». blizko.by (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  68. ↑ «Задержано пятеро волонтеров штаба Виктора Бабарико». TUT.BY (ռուսերեն). 2020 թ․ օգոստոսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  69. ↑ «В Белоруссии задержали начальника штаба одного из соперников Лукашенко». РИА Новости (ռուսերեն). 20200807T1102. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  70. ↑ «Глава штаба кандидата в президенты Белоруссии Черечня арестован на 10 суток». Interfax.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  71. ↑ «На Цепкало завели уголовное дело, он объявлен в розыск». TUT.BY (ռուսերեն). 2020 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  72. ↑ Власти Бреста подтвердили привлечение десантников для сдерживания протестов
  73. ↑ Belarus election: Clashes after poll predicts Lukashenko re-election
  74. ↑ «Не хватит тюрем. Всю Беларусь не посадишь»
  75. ↑ https://www.interfax.ru/world/721690; «В ООН осудили насилие властей против протестующих в Беларуси». DW.COM. Deutsche Welle. 2020 թ․ օգոստոսի 13. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  76. ↑ «Похоже на ад на земле». meduza.io. 2020 թ․ օգոստոսի 13.
  77. ↑ «"Если ты сдохнешь, нам все равно". Как в Беларуси издеваются над задержанными». BBC News Русская служба (ռուսերեն). 2020 թ․ օգոստոսի 14. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.; ««Было море крови»: отпущенные из изолятора в Минске рассказали об издевательствах и пытках». Forbes.ru (ռուսերեն). 14.08.2020. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.; «Слушай и иди. Крики из изолятора в Минске: ЗВУК». Новая газета (ռուսերեն). 2020/08/14. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  78. ↑ «Tochka Zрения | Лукашенко официально объявлен победившим на выборах президента Белоруссии». Tochka Zрения. 2020 թ․ օգոստոսի 14. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  79. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche (16.08.2020). «В Минске прошла самая массовая акция протеста в истории Беларуси». DW.COM. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին.; [1]
  80. ↑ Европарламент не признал Лукашенко «президентом» и назвал его персоной нон грата в ЕС
  81. ↑ В Европе назвали Лукашенко персоной нон грата
  82. ↑ Великобритания не признала результаты выборов в Белоруссии
  83. ↑ Быкаў В. БНФ. Пазьняк // Доўгая дарога дадому. — Կաղապար:Мн.: Кніга, 2004. — 3100 экз. — ISBN 985-6605-13-X
  84. ↑ Цыганков В. (2020 թ․ մայիսի 13). «Главное для Лукашенко — это показать, что он круче Путина». ex-Press.by. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 13-ին.
  85. ↑ Гигин В. Ф. (2012 թ․ մայիսի 29). «Достояние Республики». БЕЛТА. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  86. ↑ Рэзалюцыя 25-й Сэсіі Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (5 лістапада 2005 году, Нью Ёрк)(բելառուս.).
  87. ↑ «Познер: В Белоруссии поддерживают Лукашенко, как в Советском Союзе – Сталина». ИноСМИ.ru. 2012 թ․ փետրվարի 9. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  88. ↑ «Владимир Познер выступил с резкой критикой в адрес А.Лукашенко». TUT.BY. 2001 թ․ հունիսի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  89. ↑ «Познер: «Сравнивать уровень демократии в США с Беларусью и Россией просто смешно»». Салідарнасць. 2018 թ․ դեկտեմբերի 25. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  90. ↑ «Пресс-конференция М. С. Горбачёва в агентстве «Интерфакс»». Международный фонт социально-экономических и политических исследований (Горбачёв-фонд) (ռուսերեն). 2011 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
  91. ↑ «Горбачёв: Лукашенко "как-то изменился"». interfax.by. 2011 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
  92. ↑ «Горбачёв назвал Белоруссию «королевством»». НТВ. 2011 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
  93. ↑ «Мечта украинцев о добром бацьке Лукашенко». Олесь Бузина. Авторский сайт-сообщество. 2014 թ․ սեպտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.
  94. ↑ Астахова С. В. Белоруссия после президентских выборов: итоги и перспективы // Россия и новые государства Евразии : журнал. — 2015. — № 4 (29). — С. 20—32. — ISSN 2073-4786.
  95. ↑ «Profile: Alexander Lukashenko». BBC News. BBC. 2007 թ․ հունվարի 9. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 7-ին. «'..an authoritarian ruling style is characteristic of me [Lukashenko]'»
  96. ↑ Levitsky, Steven; Way, Lucan A. (2010). «The Evolution of Post-SovietCompetitive Authoritarianism». Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes after the Cold War. Problems of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press. էջ 203. ISBN 9781139491488. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին. «Unlike his predecessor, Lukashenka consolidated authoritarian rule. He censored state media, closed Belarus's only independent radio station [...].»
  97. ↑ Jones, Mark P. (2018). «Presidential and Legislative Elections». The Oxford Handbook of Electoral Systems (անգլերեն). doi:10.1093/oxfordhb/9780190258658.001.0001/oxfordhb-9780190258658-e-23. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին. «unanimous agreement among serious scholars that... Lukashenko's 2015 election occurred within an authoritarian context.»
  98. ↑ Levitsky, Steven (2013). Competitive authoritarianism: hybrid regimes after the Cold War. Cambridge University Press. էջեր 4, 9–10, 21, 70. ISBN 978-0-521-88252-1. OCLC 968631692.
  99. ↑ Crabtree, Charles; Fariss, Christopher J.; Schuler, Paul (2016). «The presidential election in Belarus, October 2015». Electoral Studies (անգլերեն). 42: 304–307. doi:10.1016/j.electstud.2016.02.006. ISSN 0261-3794.
  100. ↑ «Belarus strongman Lukashenko marks 25 years in power | DW | 10 July 2019». Deutsche Welle (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.
  101. ↑ «Belarus leader dismisses democracy even as vote takes place». AP NEWS. 2019 թ․ նոյեմբերի 17. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.
  102. ↑ Rausing, Sigrid (2012 թ․ հոկտեմբերի 7). «Belarus: inside Europe's last dictatorship». The Guardian. London. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  103. ↑ «World Report 2020: Rights Trends in Belarus». Human Rights Watch (անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.
  104. ↑ «Human rights by country – Belarus». Amnesty International Report 2007. Amnesty International. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  105. ↑ MCALLISTER IAN, WHITE ST. Lukashenkо and His Voters // East European Politics and Societies and Cultures. — Sage Publishing, California. — 2016. — N 2. — P. 360—380.
  106. ↑ Дырина А. Ф. МакАллистер Я., Уайт Ст. Лукашенко и его избиратели // Россия и современный мир : журнал. — 2016. — № 4 (93). — С. 247—254. — ISSN 1726-5223.
  107. ↑ «Глава разведки США Джеймс Клэппер: Лукашенко сумел добиться покорности белорусского общества». TUT.BY. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  108. ↑ «Лукашенко о пропавших Гончаре, Завадском, Красовском и Захаренко: Я надеюсь, что где-то их следы есть». Комсомольская правда. 2017 թ․ փետրվարի 3.(չաշխատող հղում)
  109. ↑ Карабущенко П. Л. Политико-административная элита Белоруссии 1990—2000-е гг // Современная научная мысль : журнал. — М.: АНО «Научно-исследовательский институт истории, экономики и права», 2015. — В. 1. — С. 64—74. — ISSN 2308-264X.
  110. ↑ Бикетова Е. А. Эволюция имиджа Республики Беларусь в СМИ Западной Европы в 1991—2015 гг // Вестник Томского государственного университета : журнал. — Томск: Томский государственный университет, 2016. — В. 407. — С. 36—43. — ISSN 1561-7793.
  111. ↑ Прокин А. (2014 թ․ հուլիսի 10). ««Последний диктатор Европы» Лукашенко отмечает 20 лет президентства». НТВ. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  112. ↑ «Последний диктатор Европы». РБК. 2013 թ․ հունվարի 31. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  113. ↑ Мельничук Т. (2019 թ․ հուլիսի 20). «Четверть века Александра Лукашенко - коротко и в фотографиях». BBC. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  114. ↑ «COUNCIL DECISION 2012/642/CFSP concerning restrictive measures against Belarus». Official Journal of the European Union. Council of the European Union. 2012 թ․ հոկտեմբերի 15. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 7-ին.
  115. ↑ Department of the Treasury (2012 թ․ դեկտեմբերի 5). «Belarus Sanctions». Government of the United States. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 7-ին.
  116. ↑ 116,0 116,1 «Телеграф.lv: ЕС готов снова сделать Лукашенко персоной нон грата». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  117. ↑ Польша объявила Лукашенко персоной нон-грата
  118. ↑ «ЕС частично снял санкции с Белоруссии и Лукашенко». interfax.ru. 2016 թ․ փետրվարի 15.
  119. ↑ «ЕС снял санкции с Лукашенко и ещё со 169 белорусских чиновников». BBC. 2016 թ․ փետրվարի 15.
  120. ↑ Галина Лукашенко: Саша — необыкновенный человек // Белорусские новости, 29.09.2005.
  121. ↑ «Ирина Абельская мать сына Лукашенко?». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  122. ↑ «Коля Лукашенко пошёл в первый класс (видео)». naviny.by. 2011 թ․ սեպտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  123. ↑ Колю Лукашенко бьют одноклассники?
  124. ↑ «У Коли Лукашенко подрастает конкурент?». UDF.BY | Новости Беларуси. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 3-ին.
  125. ↑ «В Минске состоялась премьера нового белорусского фильма «На спине у чёрного кота». Одну из ролей там сыграла внучка президента Лукашенко». НТВ. 2006 թ․ հունիսի 12. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  126. ↑ «Информационный портал tut.by (март 2014)». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  127. ↑ «Виктория Лукашенко сыграла в российском мистическом сериале Гадание при свечах». Культура. NewsBY.org. 2011 թ․ փետրվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  128. ↑ «Александр Лукашенко: В Беларуси нужна эффективная система подготовки хоккейных кадров». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 15-ին.
  129. ↑ Виталий Новопашин: «В Усть-Каменогорске хоккей — спорт номер один» — Хоккей — Sports.ru
  130. ↑ «Диктатор Лукашенко играет на баяне Ободинского:: Видео на RuTube». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 15-ին.
  131. ↑ YouTube — Лукашенко: «Интервью в трусах я ещё не давал»
  132. ↑ 132,0 132,1 132,2 132,3 «Журналисты назвали Лукашенко мировым лидером по количеству резиденций». Росбалт. 2019 թ․ օգոստոսի 23. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 15-ին.
  133. ↑ Лавникевич Д., Рождественский И. (2020 թ․ օգոստոսի 22). «17 дворцов Батьки: в каких резиденциях живет Лукашенко и почему строит новые». Republic.ru. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 15-ին.
  134. ↑ «Вечерний Минск от 9 сентября 1997 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 25-ին.
  135. ↑ Medal of Bethlehem, 2000(անգլ.)
  136. ↑ «Институт диаспоры и интеграции. Информационно-аналитический бюллетень № 18 от 15.11.2000. Белоруссия». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  137. ↑ А. Г. Лукашенко награждён орденом Хосе Марти
  138. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 2 апреля 2001 года № 382 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством" II степени Лукашенко А. Г.»». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  139. ↑ «Лукашенко награждён высшей наградой Венесуэлы — орденом Освободителя». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  140. ↑ Лукашенко получил орден за заслуги перед Венесуэлой
  141. ↑ «State Awards Issued by Georgian Presidents in 2003-2015» (անգլերեն). IDFI. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 12-ին.
  142. ↑ «Укази о одликовањима». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.
  143. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 30 августа 2014 года № 577 «О награждении орденом Александра Невского Лукашенко А. Г.»
  144. ↑ Декрет Президента Молдовы № 2364 от 4 октября 2016 года «О награждении орденом „Ordinului Republicii“ Его превосходительства господина Александру Лукашенко»
  145. ↑ «час назад, источник: Sputnik Беларусь Лукашенко вручат высшую государственную награду Молдовы». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  146. ↑ Распоряжение Президента Азербайджанской Республики о награждении А. Г. Лукашенко орденом «Гейдар Алиев»
  147. ↑ «Александр Лукашенко награждён орденом Гейдара Алиева // TUT.by, 28.11.2016». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  148. ↑ Указ Президента Республики Казахстан от 27 мая 2019 года № 50 «О награждении государственными наградами Республики Казахстан»
  149. ↑ Лукашенко награждён нагрудным знаком Следственного комитета «За заслуги»
  150. ↑ Александр Лукашенко награждён орденом Святого Владимира I степени
  151. ↑ Патриарх наградил Александра Лукашенко
  152. ↑ Александр Лукашенко награждён орденом Белорусской Православной Церкви
  153. ↑ «Председнику Републике Белорусије највиши орден Српске Цркве». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  154. ↑ Глава РПЦ вручил президенту орден преподобного Серафима Саровского I степени
  155. ↑ «Лауреаты Международной премии Андрея Первозванного «За Веру и Верность». 1993—2005 годы». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  156. ↑ «Олимпийский приз для Беларуси». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  157. ↑ «Мэрия г. Еревана — Почётные граждане г. Еревана». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  158. ↑ «Президент Беларуси Александр Лукашенко удостоен медали «За развитие мирового фестивального движения»». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  159. ↑ В Минске прошло заседание Межгосударственного Совета ЕврАзЭС
  160. ↑ Lenta.ru: Наука и техника: Наука: Лукашенко стал лауреатом Шнобелевской премии
  161. ↑ Президент Лукашенко служил пограничником, а министры — танкистами и строителями // KP.RU — Беларусь(չաշխատող հղում)
  162. ↑ 162,0 162,1 Алег Грузьдзіловіч (2004 թ․ հուլիսի 7). «Почему подполковник Лукашенко носит маршальскую форму?». Хартия'97. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  163. ↑ «Десять шагов: как в СМИ раскручивали персону Коли Лукашенко». Наша Ніва (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  164. ↑ «Детство в большой политике. Как рос Коля Лукашенко». Sputnik Беларусь (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  165. ↑ «Лукашенко — мозаичный психопат, Газета.ru, 15.01.2001». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  166. ↑ «Новости Украины NEWSru.ua:: Первый канал России поставил диагноз Лукашенко: «мозаичная психопатия»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 14-ին.
  167. ↑ Информация о психическом заболевании Лукашенко названа клеветой, Newsru.com, 19 января 2001.
  168. ↑ «Прокуратура возбудила уголовное дело по факту распространения клеветы в отношении президента Беларуси». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  169. ↑ ««Бессимптомно, на ногах»: Лукашенко заявил, что переболел коронавирусом». russian.rt.com. 2020 թ․ հուլիսի 28. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  170. ↑ ЕС покупает честные выборы. Александр Лукашенко принял министров иностранных дел Германии и Польши — Газета. Ru
  171. ↑ «Ермолай Слышик: Является ли Лукашенко союзником России?». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  172. ↑ «Le Monde: Лукашенко — гомофоб | BelaNews.ru». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  173. ↑ В Минске хотят провести акции против гомофобии Лукашенко и чиновников
  174. ↑ Лукашенко заявил Вестервелле, что гомосексуалистов надо высылать в совхозы
  175. ↑ Лукашенко сожалеет, что обидел главу МИД ФРГ высказываниями о геях // РИА Новости, 7 октября 2011
  176. ↑ Лучше быть диктатором, чем голубым
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսանդր Լուկաշենկո» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալեքսանդր_Լուկաշենկո&oldid=9796340» էջից